Một cảnh trong phim “Chơi vơi” - ĐD Bùi Thạc Chuyên.

Phim nghệ thuật là phim như thế nào?

Điện ảnh VN khoảng 10 năm trở lại đây đã có dòng phim nghệ thuật (PNT), đã có vài đạo diễn theo đuổi dòng phim này và mới nhất có thể nói là các phim “Trăng nơi đáy giếng” - ĐD Nguyễn Vinh Sơn, “Chơi vơi” - ĐD Bùi Thạc Chuyên (ảnh), “Bi! Đừng sợ” - ĐD Phan Đăng Di, mang đến công chúng nhiều cảm xúc khi xem phim.

PNT không phải là phim dễ xem, dễ hiểu, bởi nó là loại phim mang phong cách, cá tính, cảm xúc cá nhân đạo diễn. Không cảm nhận được, không đồng điệu được thì giữa phim và người xem không thể có tiếng nói chung và như thế không thể nói là phim không hay, phim dở...

PNT không nhất thiết phải tuân thủ theo những kết cấu kinh điển như có thứ tự, lớp lang, có mở có kết, có cao trào gút thắt..., mà có thể tùy theo cảm xúc của đạo diễn muốn sáng tạo, “kể” câu chuyện của mình trong tác phẩm điện ảnh như thế nào, theo trình tự ra sao, thậm chí ngay trong câu chuyện để “kể” cũng không có cốt truyện, kết cấu rõ ràng, logic... Điều quan trọng là phim mang đến người xem sự ám ảnh của hiện thực trong phim, đánh mạnh vào tư duy cảm xúc, ra khỏi phim vẫn bị ám ảnh, suy nghĩ về câu chuyện cuộc sống của phim, không cần lý giải, không cần câu trả lời, nhưng là một lăng kính khác, soi chiếu vào sự bí ẩn, phức tạp của cuộc sống.

Giải mã sáng tạo không dễ

Lấy những chuẩn mực như công thức làm phim bình thường đánh giá một PNT là không công bằng và hợp lý, thậm chí là sai lệch. Chưa kể, muốn đánh giá đúng một bộ PNT, người đánh giá ngoài việc phải nắm vững một số kiến thức cơ bản về ngôn ngữ điện ảnh, còn phải có kiến văn rộng, xem nhiều, biết nhiều về các thể loại, dòng phim và phim của nhiều quốc gia.

Ở VN, việc đánh giá một bộ phim phần lớn là theo cảm tính, nên hay xảy ra những trường hợp “bé cái nhầm” mà người trong nghề chỉ biết “ngậm cười”. Đơn cử gần nhất, khi “Giao lộ định mệnh” chưa bị phát giác là “đạo”, thì một số nhà báo không tiếc lời khen phim là đột phá mới trong điện ảnh VN! Hay như trong “Cô dâu đại chiến”, có nhiều người khen phim sáng tạo, để kết cấu đoạn gần kết làm mở đầu, rồi nhân vật “giao lưu” với khán giả, tạo hiệu quả gần gũi... Đó là chuyện bình thường, không có gì là sáng tạo cả, chưa kể việc để nhân vật nhìn vào khán giả , “nói” với họ như thế làm bộ phim giống “vở diễn sân khấu” nhiều hơn.

Đối với những PNT, có những ý kiến trái chiều, nhận xét một cách quá cảm tính và không mang tính học thuật về nghệ thuật điện ảnh. Có những người viết cho rằng hiện thực trong phim là không thật. Họ không biết rằng, bản thân phim đã là giả, người ta có thể thông qua ngôn ngữ điện ảnh để thực hiện những ý tưởng mà trong thực tế không, hay chưa xảy ra, hoặc để làm được những điều mà thực tế không thể làm được. Hiện thực cuộc sống là đa đạng, bí ẩn, phức tạp..., ai dám khẳng định là đã biết hết, hiểu hết cuộc sống. Vậy mà phê phán dữ dội cho là phim bóp méo hiện thực, thậm chí “nhân danh cá nhân” mà vơ vào nhân danh khán giả dùng từ ngữ nặng nề như phim là “cái tát vào mặt khán giả”...! Trong khi bỏ qua sự nắm bắt về cảm xúc thật sự của chính tác giả và cũng thiếu độ tĩnh lặng cần thiết để soi chiếu vào chính nội tâm bản thân khi thưởng thức - hơn là nhăm nhăm mổ xẻ phim... Giải mã sáng tạo nghệ thuật trong phim điện ảnh do vậy không phải là việc dễ dàng.

(LĐO)