Tọa lạc trên một khu đất có vùng lõi và vùng đệm rộng 5.234 ha thuộc hai xã Vĩnh Tiến và Vĩnh Long của huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa bao gồm toàn bộ tòa Thành đá, La Thành, Hào Thành, các di tích khảo cổ dưới lòng đất, dấu tích cung điện, đền đài, đường sá và nghệ thuật trang trí, các làng cổ, các di tích chùa, đền, hang động… Thành nhà Hồ từng là trung tâm chính trị - kinh tế - văn hóa - xã hội của nước Đại Việt vào đầu thế kỷ XV (1400 - 1407). Nơi đây là kinh đô phong kiến cuối Trần đầu Hồ, chỉ tồn tại trong thời gian ngắn, nhưng đã mang trong mình những bí ẩn về một công trình kiến trúc độc đáo, như một biểu tượng kiệt xuất của những công trình thành cổ Việt Nam cách đây hơn 600 năm.

Một chuyên gia nghiên cứu về Đông Dương người Pháp L.Bezacier, khi đến Thành nhà Hồ vào đầu thế kỷ XX, đã phải thừa nhận rằng: “Chúng tôi phải nói rõ ngôi thành này là một mẫu mực độc nhất về việc sử dụng những khối đá vôi to lớn, được đẽo gọt và ghép một cách rất tài tình...” Di sản Thành nhà Hồ là một trong những bước đột phá trong lịch sử xây dựng kiến trúc thành quách Việt Nam và khu vực.

Ông Vương Văn Việt, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa, Trưởng Đoàn tham dự cuộc họp Di sản Văn hóa lần thứ 35 ngày 27/6/2011 tại Paris - Pháp, cho biết, đây là một trong 4 di sản văn hóa được đưa ra bình chọn, và là một trong 35 di tích được đề nghị trong danh sách xét bình chọn vừa qua.

Sử sách ghi lại, Thành nhà Hồ được cha con Hồ Quý Ly và các tướng lĩnh quân sự lúc bấy giờ xây dựng khi ông giữ chức Tể tướng của nhà Trần. Thành có bình đồ kiến trúc tương đối vuông với hai mặt Nam - Bắc dài hơn 900m, hai mặt Đông - Tây dài hơn 700m, độ cao trung bình 7 - 8 m, có nơi như ở cửa Nam cao tới 10 m. Điều đặc biệt thú vị là toàn bộ tường thành và bốn cổng chính được xây dựng bằng những phiến đá xanh, đục đẽo tinh xảo, vuông vức, xếp chồng khít lên nhau với tổng khối lượng đá được sử dụng xây thành khoảng 20 ngàn m3 và gần 100 ngàn m3 đất được đào đắp chỉ trong vòng 3 tháng (từ tháng 01/1397 đến tháng 03/1397).

Đây có thể được coi là một kỷ lục về xây khi chưa có sự trợ giúp của công nghệ hiện đại với Hoàng Thành bằng đá bên trong và La Thành bằng đất bao bên ngoài. Các phiến đá được xếp đan xen theo hình múi cam để tránh động đất. Khu vực này gồm 4 cổng thành được làm bằng đá theo phương thức tiền, hậu, tả, hữu. Các bức tường thành được ghép từ những khối đá lớn có kích thước trung bình 2,2m x 1,2m x 1,5m, có phiến đá nặng đến 20 tấn. Thời ấy chưa có công nghệ ghép đá gắn xi măng nhưng làm sao để có thể nâng được những phiến đá nặng nhường kia lên độ cao 10 m, xếp vuông vắn, theo phương thẳng đứng và tồn tại đến ngày nay vẫn là một câu hỏi lớn đối với các nhà nghiên cứu thành cổ.

Với sự công nhận Di sản Thành nhà Hồ là Di sản Văn hóa Thế giới, cho đến nay Việt Nam đã có 7 di tích được công nhận là di sản thiên nhiên và văn hóa thế giới. Sáu di tích được công nhận trước đó là Vịnh Hạ Long, Vườn Quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, phố cổ Hội An, Cố đô Huế, Thánh địa Mỹ Sơn và Hoàng thành Thăng Long - Hà Nội.

Việc Thành nhà Hồ chính thức là Di sản văn hóa thế giới đã trở thành niềm tự hào, niềm vui chung của người dân Việt Nam, là sự tri ân đến những giá trị văn hóa, lịch sử to lớn mà ông cha để lại.

Thanh Xuân