“Bắc Kạn có suối đãi vàng
Có hồ Ba Bể có nàng áo xanh”

Kỳ quan

Hồ Ba Bể theo tiếng địa phương là "Slam Pé". Gọi là Ba Bể bởi hồ được tạo thành bởi ba nhánh sông lớn hợp lưu mà thành. Ba nhánh sông này là Pé Lầm, Pé Lù và Pé Lèng (tiếng Tày, Pé là hồ). Từ núi cao nhìn xuống, hồ Ba Bể lọt thỏm giữa dãy núi đá vôi. Hồ co lại và bị kẹp giữa các vách đá dựng đứng. Mặt hồ trải dài 8 km, rộng từ 200 mét đến 1 km, độ sâu trung bình 17 - 23 mét, nơi sâu nhất là 29 mét. Chung quanh hồ là quần thể du lịch Ao Tiên, đảo Pò Giả Mải (đảo Bà Gúa), động Puông, thác Ðầu Ðẳng)...

Cùng với chùa Hương, Bãi đá cổ Sa Pa, Hồ Ba Bể sẽ là đại diện của Việt Nam được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới. Hai giá trị lớn nhất của Hồ Ba Bể là cảnh quan địa chất độc đáo và giá trị nổi bật về địa chất địa mạo. Ngoài ra, Hồ Ba Bể còn có giá trị to lớn về đa dạng sinh học.

Trước khi được chính thức đưa lên danh sách đề cử, năm 1995 Hồ Ba  Bể đã được Hội nghị Hồ nước ngọt thế giới, tổ chức tại Mỹ công nhận là một trong 20 hồ nước ngọt đặc biệt của thế giới cần được bảo vệ. Cuối năm 2004, Vườn Quốc gia Ba Bể được công nhận là Vườn di sản ASEAN.
 Đây là khu vực thể hiện rõ rệt dấu ấn lịch sử của các thời kỳ hình thành vỏ trái đất, là vùng đá vôi cổ rộng lớn, có đặc điểm kiến tạo rất đặc biệt. Viện địa chất phối hợp với Hội địa chất Bỉ tiến hành nghiên cứu vùng đá vôi Hồ Ba Bể đã khẳng định đây là vùng đá vôi có niên đại 450 triệu năm. Ðiều kỳ thú là trong quá trình biến đổi địa chất, đá vôi đã biến thành những mảng đá hoa cương.

Theo các nhà địa chất thì việc đá vôi trở thành đá hoa cương là điều vô cùng độc đáo và hiếm thấy. Giữa một vùng núi đá vôi lại có một cái hồ khổng lồ treo lơ lửng (thông thường giữa các vùng đá vôi khác, chỉ có những khe nứt, nước bị "tuột" xuống thành các dòng sông ngầm). Nhưng ở đây đáy hồ có một lớp đất sét dày tới 200 mét bịt kín, chính địa tầng sét này không cho nước thoát xuống và hồ được hình thành như vậy.
Hồ hơi co lại ở giữa thành một hành lang bị kẹp giữa các vách đá dựng đứng. Giữa hồ có hai đảo nhỏ, đảo lớn giống như hình chú ngựa đang đóng cương lội nước nên được đặt tên là hồ An Mã.

Lý thú

Cùng với Hồ Ba Bể, Vườn quốc gia Ba Bể là một di sản thiên nhiên đẹp, quý giá vào bậc nhất nước ta cần phải được bảo vệ, khai thác đưa khách du lịch tới tham quan, nghỉ dưỡng, nghiên cứu.

Vườn Ba Bể có diện tích hơn 23 nghìn ha. Ðây là một hệ thống rừng nguyên sinh trên núi đá vôi bao bọc chung quanh hồ nước trong xanh. Ở đây có tới 417 loài thực vật và 299 loài động vật có xương sống. Nhiều động vật quý hiếm như phượng hoàng đất, gà lôi, voọc mũi hếch... sinh sống tại vườn.

Ðối với du khách lần đầu tiên tới, quần thể rừng quốc gia Ba Bể luôn ẩn chứa những điều kỳ bí hoang sơ qua những câu chuyện kể mang màu sắc huyền thoại.

Từ Pé Lèng xuôi khoảng 800 mét, dòng sông Năng xuyên qua khối núi đá vôi Lũng Nham tạo ra động Puông dài 300 mét, cao hơn 30 mét với nhiều nhũ đá muôn hình vạn trạng, huyền ảo và lung linh. Những đợt bào mòn hàng triệu năm của con sông thời gian vào dãy núi đá vôi đã tạo nên một chiếc động kỳ bí trong một chiếc hồ lạ kỳ.

Dòng sông uốn mình thơ mộng qua những khúc quanh hẹp trong lòng hang, luồn dưới những rèm thạch nhũ đá đẹp lạ lùng. Trong hồ có tới 50 loại cá trong đó có rất nhiều loại cá quý hiếm như cá Ba Bể, cá Chiên ở thác Ðầu Ðẳng, cá Chép Kình, cá Dầm Xanh...

Nhằm khai thác và phát huy hiệu quả loại hình du lịch sinh thái và đáp ứng một cách tốt nhất nhu cầu của khách du lịch ban lãnh đạo Vườn Quốc gia Ba Bể đã từng bước xây dựng hệ thống nhà nghỉ cùng các cơ sở dịch vụ như các trung tâm giải trí, nhà hàng ẩm thực với đội ngũ nhân viên nhiệt tình chu đáo.

Du khách đến với Vườn Quốc gia Ba Bể không chỉ được thưởng ngoạn cảnh đẹp thiên nhiên, mà còn được tìm hiểu về các giá trị văn hóa và khoa học với đội ngũ thuyết minh hướng dẫn viên am hiểu về Ba Bể và văn hoá truyền thống tại bản địa.

Khí hậu Hồ Ba Bể chia làm hai mùa: Mùa mưa và mùa khô, nhiệt độ trung bình trong năm khoảng 25 độ C. Những ngày nắng đẹp, toàn cảnh hồ như một bức tranh thủy mặc làm mê lòng những du khách khó tính. Mặt nước hồ phẳng lặng, lúc nào cũng xanh trong như một tấm gương in đậm bóng núi, mây trời.

Lãng mạn hơn, trên hồ thường xuất hiện những cô gái Tày trong bộ đồ màu đen, tay khua nhẹ mái chèo đưa đón khách đi về trên những chiếc thuyền độc mộc. Họ chính là những hướng dẫn viên không chuyên nhiệt tình và đầy hiểu biết, đem lại cho bạn từ bất ngờ này đến bất ngờ khác trong cuộc hành trình khám phá vùng thiên nhiên hoang sơ này.

Đến với Vườn Quốc gia Ba Bể du khách không chỉ được thưởng ngoạn cảnh đẹp thiên nhiên mà còn được khám phá các nét văn hóa truyền thống nơi đây.

Với câu hát then, cây đàn tính luôn là niềm tự hào của người Tày ở vùng Ba Bể, là hồn thiêng trong tâm khảm của một tộc người có số dân đông nhất vùng Việt Bắc.

Ba Bể còn là nơi ẩn chứa kho tàng văn hoá nghệ thuật truyền thống lâu đời với cộng đồng cư dân các dân tộc sinh sống quanh hồ với những truyền thuyết phong phú và độc đáo.

Nếu muốn, bạn sẽ được người dân hiếu khách nơi đây mời về nhà, cùng tham gia sinh hoạt trong đời sống hằng ngày với bà con dân tộc, cùng uống chén rượu ngô cay nồng nhắm với những thịt lợn mọi nướng được lấy từ gác bếp xuống để đãi khách quý. Khi đã thấm mệt, bạn dễ dàng đưa mình vào giấc ngủ bởi làn gió mơn man thổi nhẹ và tiếng chèo khua nước để rồi sớm mai sẽ bắt đầu vào cuộc hành trình khám phá mới lạ.

Thụy Vy