Báo Thanh tra đã có cuộc phỏng vấn Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Nguyễn Văn Cường về câu chuyện phía sau cuộc thanh tra đặc biệt này, cũng như những bài học kinh nghiệm để góp phần hoàn thiện công tác thanh tra trong lĩnh vực đầu tư công.

+ PV: Thưa Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Nguyễn Văn Cường, cho đến nay, cuộc thanh tra hai dự án Bệnh viện Bạch Mai và Việt Đức cơ sở 2 đã gây được tiếng vang lớn trong xã hội và được Tổng Bí thư Tô Lâm biểu dương, đánh giá là “hình mẫu” về cách làm. Ông có thể cho biết bối cảnh khi đó, thách thức lớn nhất mà đoàn thanh tra phải đối mặt là gì?

- Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Nguyễn Văn Cường: Ngày 31/12/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu Thanh tra Chính phủ khẩn trương thanh tra 2 dự án và phải có kết luận trước ngày 31/3/2025. Cuộc thanh tra này do người đứng đầu Đảng ta đích thân giao nhiệm vụ cho Thanh tra Chính phủ. Đây vừa là vinh dự, tự hào nhưng cũng là một trọng trách rất lớn lao.

Có thể nói, thách thức lớn nhất đối với cuộc thanh tra này là không đủ thời gian để khảo sát, nắm tình hình như các đoàn thanh tra khác, mà phải tiến hành thanh tra ngay, thời gian thanh tra trực tiếp ngắn (chỉ có 40 ngày), trong khi thời kỳ thanh tra lại rất dài (10 năm) và đặc biệt, đây là lần đầu tiên yêu cầu đặt ra cho công tác thanh tra là làm rõ vấn đề lãng phí.

Với thời kỳ thanh tra dài như vậy, các quy định của pháp luật có rất nhiều thay đổi, Đoàn thanh tra đã phải thực hiện rà soát, kiểm tra 3.000 đầu mục tài liệu ở nhiều lĩnh vực khác nhau như đấu thầu, tài chính, xây dựng, quản lý tài sản công…; đối chiếu với rất nhiều các quy định cũ, mới khác nhau. Đây là một khối lượng công việc khổng lồ trong vòng vỏn vẹn 40 ngày.

Đặc biệt, cuộc thanh tra diễn ra đúng dịp trước, trong và sau Tết Nguyên đán - thời điểm mà mọi người đều sum họp, quây quần với gia đình. Tuy nhiên, với tinh thần trách nhiệm rất cao, xác định đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng, tất cả thành viên Đoàn thanh tra đều gác lại việc gia đình, tập trung toàn bộ cho công việc.

Nhìn vào dự án 2 bệnh viện bỏ hoang cả chục năm nay thì ai cũng thấy sự lãng phí, nhưng để lượng hóa sự lãng phí này một cách tường minh là một điều không dễ. Ảnh: BTT

Bên cạnh đó, một vấn đề trọng tâm đặt ra trong quá trình chỉ đạo và tiến hành thanh tra là việc làm rõ sự lãng phí xảy ra tại 2 dự án này. Nhìn vào 2 bệnh viện với quy mô 1.000 giường bệnh/mỗi bệnh viện bỏ hoang cả chục năm nay thì ai cũng thấy sự lãng phí, nhưng để lượng hóa sự lãng phí này một cách tường minh, làm rõ lãng phí ở khâu nào, giá trị là bao nhiêu, đảm bảo căn cứ pháp lý, có cơ sở khoa học, cơ sở thực tiễn thì lại là một điều không hề dễ vì có thể nói đây là nội dung rất mới trong thanh tra dự án đầu tư xây dựng cơ bản.

+ PV: Thưa Phó Tổng Thanh tra Chính phủ, để đạt được những kết quả trên, lãnh đạo Thanh tra Chính phủ nói chung và cá nhân ông nói riêng, trong quá trình chỉ đạo cuộc thanh tra đã có những định hướng cụ thể như thế nào?

- Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Nguyễn Văn Cường: Thanh tra Chính phủ được giao thực hiện cuộc thanh tra này trong bối cảnh Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực mà đứng đầu là đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu phải có những thay đổi căn bản về nhận thức đối với vấn đề lãng phí trong toàn bộ hệ thống chính trị. Xác định phòng, chống lãng phí là nhiệm vụ ngang hàng với phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Qua nghiên cứu quan điểm chỉ đạo của Tổng Bí thư về vấn đề lãng phí, tôi thấy rằng đó là cơ sở lý luận và thực tiễn vô cùng đúng đắn.

Nhận thức về ý nghĩa và tầm quan trọng của vấn đề này, tôi đã yêu cầu đoàn thanh tra phải thực hiện được 5 rõ: (1) Rõ nguyên nhân, (2) Rõ sai phạm, (3) Rõ trách nhiệm, (4) Rõ thiệt hại và (5) Rõ lãng phí. Chúng tôi xác định việc làm rõ giá trị lãng phí là một yêu cầu rất mới trong thanh tra dự án đầu tư xây dựng cơ bản hiện nay, nhưng là một yêu cầu cấp bách của xã hội đặt ra trong tình hình mới.

Trong khối lượng gần 3.000 đầu mục tài liệu với rất nhiều gói thầu, đoàn thanh tra không thanh tra dàn trải mà xác định rõ những gói thầu trọng yếu cần tập trung phân tích. Ảnh: BTT

Quá trình làm rõ sự lãng phí này cũng hết sức cam go, vất vả, vì các quy định của pháp luật hiện nay nhìn chung còn chưa cụ thể, rõ ràng. Phải có sự phân tích rất tỉ mỉ, đối chiếu với các tài liệu, quy định khác nhau về tài chính, đầu tư, xây dựng, thực hành tiết kiệm chống lãng phí... thì mới có thể xác định được nội dung và đi thẳng vào các vi phạm lớn, mang tính chủ yếu, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ, chất lượng, hiệu quả đầu tư của 2 dự án.

Trong khối lượng gần 3.000 đầu mục tài liệu với rất nhiều gói thầu, đoàn thanh tra không thanh tra dàn trải mà xác định rõ những gói thầu trọng yếu cần tập trung phân tích. Và, như mọi người đã biết thì giá trị lãng phí phát hiện qua thanh tra ước tính lên đến hơn 1.200 tỷ đồng so với khoảng 100 tỷ đồng thiệt hại phát hiện qua thanh tra. Ngoài lãng phí vật chất, còn có những hệ lụy phi vật chất như việc lãng phí cơ hội khám chữa bệnh của Nhân dân; gây nhức nhối trong dư luận xã hội; làm suy giảm lòng tin của người dân vào sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc sức khỏe Nhân dân của Đảng, Nhà nước.

Thông thường, cơ quan thanh tra chỉ xác định các sai phạm và kiến nghị xử lý, còn lại trách nhiệm thuộc về ai và xử lý như thế nào lại không phải thẩm quyền của cơ quan thanh tra; điều đó dẫn đến tình trạng xử lý trách nhiệm đôi khi chưa tương xứng với những vi phạm đã phát hiện qua thanh tra. Vì vậy, quan điểm chỉ đạo của tôi với cuộc thanh tra này là phải làm rõ được nguyên nhân chính khiến 2 dự án bệnh viện chậm tiến độ, vi phạm, sai phạm xảy ra ở đâu, gây thiệt hại bao nhiêu, lãng phí ở mức độ nào và đặc biệt là phải xác định trách nhiệm cụ thể của từng cá nhân, tập thể đã gây ra những sai phạm này. Nhìn chung, đoàn thanh tra đã thực hiện tốt yêu cầu 5 rõ mà tôi đã đề ra.

+ PV: Thưa Phó Tổng Thanh tra Chính phủ, từ cuộc thanh tra 2 dự án Bệnh viện Bạch Mai và Việt Đức cơ sở 2, ông có thể chia sẻ những kinh nghiệm để áp dụng cho các cuộc thanh tra các dự án đầu tư công trong thời gian tới?

- Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Nguyễn Văn Cường: Cuộc thanh tra 2 dự án Bệnh viện Bạch Mai và Việt Đức cơ sở 2 có nhiều thách thức về tiến độ, khối lượng công việc, nội dung thanh tra, qua đó cũng đã mang lại nhiều kinh nghiệm hay khi triển khai công tác thanh tra đối với lĩnh vực đầu tư công nói chung và thanh tra đối với triển khai, thực hiện dự án đầu tư xây dựng nói riêng.

Cuộc thanh tra 2 dự án Bệnh viện Bạch Mai và Việt Đức cơ sở 2 mang lại nhiều kinh nghiệm hay khi triển khai công tác thanh tra đối với lĩnh vực đầu tư công nói chung và thanh tra đối với triển khai, thực hiện dự án đầu tư xây dựng nói riêng. Ảnh: BTT

Trước hết, kinh nghiệm rút ra chính là phải nhận thức đúng, đủ các định hướng, lãnh đạo, chỉ đạo từ Ban chỉ đạo, Thủ tướng Chính phủ đối với cuộc thanh tra đột xuất này. Từ đó có sự đoàn kết, thống nhất cao trong Ban Cán sự Đảng (nay là Ban Thường vụ Đảng ủy) để quán triệt chính xác về mặt nhận thức đối với đoàn thanh tra, đây là yếu tố quan trọng đảm bảo thành công của cuộc thanh tra.

Bên cạnh đó, sự lãnh đạo thường xuyên, chỉ đạo đúng đắn, khoa học, dân chủ của Ban Cán sự Đảng (nay là Ban Thường vụ Đảng ủy), đứng đầu là đồng chí Tổng Thanh tra Chính phủ, Bí thư Đảng ủy đã giúp chúng tôi nhận diện và tập trung lựa chọn vấn đề đúng trọng tâm, trọng điểm.

Thứ hai, lãnh đạo Thanh tra Chính phủ và đồng chí Vụ trưởng Vụ III (nay là Cục X) đã đồng hành với đoàn thanh tra ở tất cả các khâu, vừa động viên, khích lệ vừa thường xuyên theo dõi sát sao để kịp thời tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc và đặc biệt là đảm bảo tính kỷ cương, kỷ luật tuyệt đối trong quá trình thanh tra. Trong quá trình trực tiếp chỉ đạo, phải tạo nên sự đoàn kết, đồng lòng thực hiện nhiệm vụ trong nội bộ đoàn thanh tra. Quá trình thực hiện nhiệm vụ phải huy động được trí tuệ tập thể, nhất là đối với nội dung làm “rõ lãng phí” hoặc khi phát hiện một vấn đề phức tạp; có dấu hiệu bất thường, cần tổ chức thảo luận chuyên sâu, lấy ý kiến đa chiều để đánh giá thấu đáo bản chất sự việc, từ đó đưa ra quyết định xử lý thống nhất, chắc chắn, đầy đủ cơ sở pháp lý.

Việc tổ chức đoàn được thiết kế chặt chẽ, rõ người, rõ việc theo sở trường và năng lực chuyên môn, đồng thời khuyến khích chủ động việc đề xuất phương pháp tiếp cận mới, hiệu quả, khoa học, đảm bảo tính chính xác, khách quan và toàn diện. Tinh thần đó đã góp phần tạo động lực để đoàn thanh tra quyết liệt xử lý một khối lượng công việc đồ sộ trong thời gian ngắn, kết thúc thanh tra trực tiếp đã có báo cáo kết quả thanh tra và bắt tay ngay vào xây dựng dự thảo kết luận thanh tra, như vậy mới có thể đáp ứng được tiến độ và chất lượng mà đồng chí Tổng Bí thư yêu cầu.

Thứ ba, khi đặt ra yêu cầu “5 rõ”, đặc biệt là “rõ trách nhiệm” thì phải quán triệt đến từng thành viên đoàn thanh tra, khi phát hiện vi phạm thì phải làm thêm 1 bước nữa là xác định cụ thể trách nhiệm của tập thể, cá nhân. Sau đó, việc đánh giá trách nhiệm của tập thể, cá nhân này phải được thực hiện rất kỹ lưỡng trên tinh thần khách quan, sai đến đâu thì kết trách nhiệm đến đó, không tăng nặng, không giảm nhẹ, đúng quy định pháp luật, đạt được sự thống nhất cao trong nội bộ đoàn thanh tra.

Thứ tư là, các sai phạm trong hai dự án có nguyên nhân bắt nguồn từ lỗ hổng pháp lý trong quản lý, đấu thầu và giám sát. Từ những bất cập, vướng mắc, sơ hở phát hiện qua thanh tra, cần tập trung kiến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật để tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trên lĩnh vực được thanh tra. Đồng thời, việc giám sát thực thi kết luận thanh tra, cũng phải đảm bảo các kiến nghị được triển khai thực chất, không rơi vào tình trạng “báo cáo để đấy”. Có như vậy thì những kiến nghị qua thanh tra mới thực sự mang lại hiệu quả, không chỉ dừng lại ở việc phát hiện sai phạm, xử lý trách nhiệm đối với một dự án cụ thể, với những tập thể, cá nhân cụ thể mà còn góp phần hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trên lĩnh vực được thanh tra, đúng với quan điểm chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm: “Để giải quyết triệt để các nguyên nhân dẫn đến lãng phí tài sản công thì trọng tâm phải là đổi mới mạnh mẽ công tác xây dựng, hoàn thiện và thực thi pháp luật”.

+ PV: Xin trân trọng cảm ơn Phó Tổng Thanh tra Chính phủ.