Một con phố ở Thủ đô Malé, Maldives. Ảnh: iStock

Fathimath (tên nhân vật đã được thay đổi) là một nhà hoạt động về quản trị và nhân quyền, làm việc tại Thủ đô Malé của Maldives. Bà là người ủng hộ mạnh mẽ cho việc thực thi có hiệu quả Luật về Quyền thông tin của Maldives kể từ khi Luật được thông qua vào năm 2014.

Fathimath đã thường xuyên lên tiếng yêu cầu phải tuân theo luật, buộc các quan chức khu vực công phải chịu trách nhiệm.

Tuy nhiên, tại một đất nước có bề dày lịch sử về "bí mật Chính phủ" như Maldives, việc công khai thông tin là một hoạt động mang tính miễn cưỡng. Điều này đã gây ra nhiều khó khăn, cản trở hoạt động của bà Fathimath.
 
Vào tháng 7/2015, đồng nghiệp của bà là Hussein (tên nhân vật đã được thay đổi), đã yêu cầu được cung cấp thông tin từ Văn phòng Tổng Kiểm toán. Đây là cơ quan nắm hồ sơ khai báo tài sản của các Bộ trưởng, Tổng thống Maldives từ năm 2009 đến 2015.
 
Mặc dù đã liên hệ và đến trực tiếp Văn phòng Tổng Kiểm toán nhiều lần, nhưng những nỗ lực tiếp cận thông tin của Hussein đã không thành công. Trong khi, những thông tin này đáng lẽ phải được công khai.
 
Phía Văn phòng tiếp tục yêu cầu bổ sung các giấy tờ, mặc dù đơn đăng ký của ông Hussein về mặt pháp lý đã được hoàn tất. Ngoài ra, Văn phòng cũng viện dẫn tính bảo mật của các thủ tục nội bộ để từ chối những yêu cầu của nhà hoạt động.
 
Một trong những mục đích của việc yêu cầu nhiều thủ tục, giấy tờ, là để kéo dài thời gian, trì hoãn cung cấp thông tin, nhằm khiến các nhà hoạt động bỏ cuộc, khi họ không thể dành quá nhiều thời gian làm việc của mình cho một vấn đề đơn lẻ. Tuy nhiên, Hussein và Fathimath đã không từ bỏ ý định và tiếp tục theo đuổi công việc.
 
Vào mùa thu năm 2018, Fathimath đã 2 lần gửi lại yêu cầu quyền đăng ký thông tin tới Văn phòng Tổng Kiểm toán. Yêu cầu của bà tiếp tục bị từ chối vì các lý do: Vi phạm các chính sách thủ tục nội bộ; tiếp đến, đây là thông tin mang tính riêng tư và liên quan đến bên thứ ba; do đó, được miễn trừ theo Luật về Quyền thông tin.
 
Fathimath và Hussein sau đó đã gửi đơn khiếu nại tới Văn phòng Ủy ban Thông tin với những lập luận pháp lý hợp lý, và họ đã đạt được thành công sau thời gian dài chờ đợi.
 
Tháng 1/2019, Văn phòng Tổng Kiểm toán cuối cùng cũng công bố danh sách các Tổng thống và Bộ trưởng đã nộp bản kê khai tài sản từ năm 2008. Cùng với đó, những nỗ lực của Tổ chức Minh bạch Maldives trong việc yêu cầu được tiếp cận thông tin kê khai tài sản cũng đã khiến Văn phòng Tổng thống phải tiến hành việc công khai.
 
Một tháng sau, Đảng cầm quyền cũng quyết định công khai tài sản tất cả những người đã chạy đua trong cuộc bầu cử Quốc hội. Đây được đánh giá là một bước nhảy vọt đáng kinh ngạc cho sự minh bạch trong nền chính trị Maldives và cho thấy quyền yêu cầu tiếp cận thông tin có thể đem lại những thay đổi mang tính hệ thống.
 
Tổ chức Minh bạch Quốc tế nhận định, các nhà hoạt động tại Maldives vẫn còn một chặng đường dài để đi đến đích. Đất nước này rất cần một hệ thống có tổ chức để thực hiện việc kê khai tài sản - một cách để theo dõi tài sản ở nước ngoài của các quan chức. Đồng thời, cần một khung pháp lý đủ mạnh để tăng trách nhiệm đối với quan chức khu vực công.

Hoài Phương