Toàn cảnh hội thảo. Ảnh: TH

 Việc quản lý chất thải rắn sinh hoạt khá phức tạp

Phát biểu khai mạc hội thảo, Cục trưởng Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, Bộ TN&MT Hoàng Văn Thức cho biết, trong những năm qua, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững đất nước, Đảng, Quốc hội và Chính phủ luôn quan tâm chỉ đạo phát triển kinh tế - xã hội gắn với bảo vệ môi trường và đã đạt được nhiều kết quả tích cực, tạo tiền đề để tăng cường hơn nữa công tác bảo vệ môi trường thời gian tới.

Do sự phát triển kinh tế - xã hội, quá trình đô thị hóa và sự gia tăng dân số diễn ra ngày càng mạnh mẽ đã tạo ra áp lực lớn tới môi trường, trong đó có những vấn đề, thách thức không nhỏ trong quản lý CTRSH khi lượng CTRSH phát sinh ngày càng nhiều. Trong khi đó, việc kiểm soát, quản lý CTRSH còn nhiều hạn chế, dẫn đến nguy cơ gây ra tác động tiêu cực đến hệ sinh thái, môi trường sống và sức khỏe của người dân.

Chính vì vậy, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã có những quy định mới mang tính đột phá, thay đổi cách thức quản lý, ứng xử với chất thải nói chung và CTRSH nói riêng. Một trong những điểm mới đó là quy định nguyên tắc phân loại CTRSH làm 3 loại: Chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế; chất thải thực phẩm; CTRSH khác.

Quy định về việc thu giá dịch vụ thu gom, vận chuyển xử lý CTRSH thông qua khối lượng hoặc thể tích và các quy định khác nhằm hướng đến tăng cường tối đa việc tái chế và giảm tối đa CTRSH phải xử lý và phát thải ra môi trường. Để bảo đảm tính khả thi của cơ chế này, Luật đã quy định UBND cấp tỉnh quyết định việc phân loại cụ thể chất CTRSH với thời hạn áp dụng chậm nhất là ngày 31/12/2024. Chính sách trên được đánh giá là bước ngoặt quan trọng làm thay đổi cả mô hình quản lý CTRSH cũng như việc vận hành triển khai trên thực tế.

Thảo luận tại hội nghị, đại diện Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường Nguyễn Thành Lam chia sẻ, CTRSH tại Việt Nam và thế giới, việc quản lý CTRSH khá phức tạp.

Lượng CTRSH phát sinh tiếp tục gia tăng trên phạm vi cả nước. Theo đó, năm 2019 tổng lượng CTRSH phát sinh là 64.658 tấn/ngày, trong đó đô thị là 35.624 tấn/ngày, nông thôn là 28.394 tấn/ngày. Hiện nay, tổng lượng CTRSH phát sinh là 67.877,34 tấn/ngày; trong đó đô thị là 38.143,05 tấn/ngày, nông thôn là 29.734,30 tấn/ngày.

Về công tác thu gom vận chuyển, năm 2023 toàn quốc là 88,34%, trong đó tại đô thị là 96,60%, nông thôn là 77,69%. Về cơ sở xử lý CTRSH, có 1.548 cơ sở, trong đó cơ sở đốt CTRSH là 340 cơ sở; cơ sở xử lý CTRSH thành mùn/phân hữu cơ là 30 cơ sở; cơ sở chôn lấp CTRSH là 1.178 cơ sở, trong đó có nhiều cơ sở không hợp vệ sinh.

Hiện nay, còn nhiều thách thức trong quản lý CTRSH. Cụ thể, trong phân loại hiện vẫn chưa triển khai phân loại tại nguồn đồng bộ tại các địa phương. Trong thu gom vận chuyển, chưa cung cấp đủ dịch vụ thu gom CTRSH tại nhiều khu vực nông thôn, miền núi; thiếu thiết bị thu gom vận chuyển đáp ứng yêu cầu; thiếu địa điểm tập kết, trung chuyển đáp ứng quy định dẫn đến tồn đọng CTRSH kéo dài gây ô nhiễm môi trường, gây bức xúc cho người dân. Ngoài ra, công nghệ chôn lấp vẫn là chủ yếu (64%); 75% cơ sở xử lý CTRSH được nhà nước hỗ trợ vận hành…

Còn lúng túng trong việc triển khai việc phân loại rác tại nguồn

Thực tế tại địa phương, theo Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường Hải Phòng Phạm Văn Thuấn, hiện trạng thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH, hiện thành phố phát sinh 1.950 tấn/ngày, trong đó đô thị khoảng 1.000 tấn/ngày, nông thôn 950 tấn/ngày. Thành phố phấn đấu đến năm 2026, 100% rác thải sinh hoạt được thu gom xử lý hợp vệ sinh, đóng cửa toàn bộ bãi rác mất vệ sinh.

Tuy được Bộ TN&MT đánh giá cao, có nhiều mô hình điểm nhưng vẫn còn lúng túng trong việc triển khai việc phân loại rác tại nguồn, do còn nhiều bất cập giữa các chính sách và thực tiễn phân loại - thu gom - xử lý CTRSH tại các địa phương; sự vào cuộc của chính quyền một số địa phương chưa quyết liệt, kết quả chưa bền vững; nhận thức của cộng đồng, người dân về phân loại CTRSH tại nguồn hạn chế; phương tiện thu gom vận chuyển, hạ tầng phục vụ việc phân loại, tái chế, xử lý CTRSH sau phân loại chưa đồng bộ, nhất là khu vực nông thôn…

Để giải quyết những vấn đề trên, đại diện Sở TN&MT thành phố Hải Phòng đề nghị Bộ TN&MT cần sớm ban hành định mức kinh tế - kỹ thuật thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH để làm cơ sở cho các địa phương định giá tối đa áp dụng đối với chủ đầu tư, cơ sở thu gom, vận chuyển và xử lý CTRSH; định giá cụ thể đối với cơ quan, tổ chức, cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, khu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ tập trung, cụm công nghiệp, hộ gia đình, cá nhân. Sớm ban hành quy định về cơ chế hỗ trợ tài chính cho hoạt động thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải từ Quỹ EPR. Đóng góp của các tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu sản phẩm, bao bì chứa chất độc hại, khó có khả năng tái chế để hỗ trợ kinh phí các địa phương, các đơn vị nâng cao năng lực thu gom, vận chuyển, xử lý CTRSH.

“Thành phố sẽ phấn đấu đến năm 2026, 100% rác thải sinh hoạt được thu gom xử lý hợp vệ sinh, đóng cửa toàn bộ bãi rác mất vệ sinh. Thành phố Hải Phòng sẽ tăng công suất về sản xuất mùn, phân lên 400 tấn/ngày vào năm 2025…”, ông Thuấn cho hay.

Đẩy mạnh tuyên truyền đưa Luật Bảo vệ môi trường 

Ở góc nhìn khác, Phó Giám đốc Trung tâm Môi trường nông thôn, Trung ương Hội Nông dân Nguyễn Thị Thuỷ chia sẻ, Hội luôn xác định nhiệm vụ phát triển kinh tế, nâng cao đời sống cho nông dân phải được đặt trong tiêu chí an toàn và bền vững, đồng nghĩa với mọi hoạt động sản xuất và xã hội của nông dân phải gắn với hoạt động bảo vệ môi trường. Từ năm 2018-2023, hội đã tổ chức trên 20.000 mô hình bảo vệ tài nguyên, môi trường; thành lập hàng trăm tổ tự quản, câu lạc bộ Nông dân tham gia bảo vệ môi trường…

Theo Phó Giám đốc Trung tâm Môi trường nông thôn hiện chất thải, rác thải trong sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp ở nông thôn phát sinh ngày càng nhiều thành vấn đề nổi cộm nhức nhối; hầu hết rác thải chưa được thu gom, xử lý…

Để giải quyết vướng mắc trên, đại diện Trung ương Hội Nông dân cho rằng cần đẩy mạnh tuyên truyền đưa Luật Bảo vệ môi trường đi vào cuộc sống; tổ chức các lớp đào tạo, tập huấn tuyên truyền đến nông dân, mỗi địa phương thành lập tổ, nhóm đội tuyên truyền; tập huấn quy trình thu gom, phân loại xử lý rác thải…

Các đại biểu cũng đề nghị Bộ TN&MT, Chính phủ cần có một đề án, chương trình và dành kinh phí cho việc thu gom, xử lý, phân loại CTRSH trong khu dân cư. Đồng thời, để triển khai hiệu quả công tác này cần có sự vào cuộc của nhà nước, của cả hệ thống chính trị, trong đó Hội nông dân và Hội phụ nữ đóng vai trò nòng cốt để tuyên truyền những chính sách, đường lối về xử lý CTRSH.