Dọc theo các con đường của phường Tân Kiểng, Quận 7, hàng loạt nhà ở riêng lẻ được cải tạo thành chung cư mini nhưng thực chất là các nhà trọ cao tầng. Với mức giá thuê từ 2 triệu đồng đến 4 triệu đồng/tháng nên các khu vực chung cư mini này là lựa chọn của nhiều công nhân có thu nhập trung bình và sinh viên từ các địa phương khác đang theo học tại các trường cao đẳng, đại học tại Quận 7, Quận 4.
Trên địa bàn Quận 7 từng xảy ra vụ hỏa hoạn vào đêm 28/4/2021 tại một chung cư mini trên đường Nguyễn Văn Quỳ, phường Phú Thuận. Vụ hỏa hoạn đã thiêu rụi nhiều tài sản, 24 người trong chung cư may mắn được lực lượng cảnh sát phòng cháy, chữa cháy cứu thoát.
Tại quận Bình Tân, nhiều chủ nhà ở riêng lẻ cũng cải tạo, ngăn vách, tạo phòng thành chung cư mini nhằm phục vụ nhu cầu thuê trọ của công nhân. Đây là địa bàn tập trung nhiều công ty đông công nhân, trong đó Công ty TNHH PouYuen Việt Nam (phường Tân Tạo, quận Tân Bình) với hàng chục nghìn công nhân.
Lý do được các công nhân, sinh viên đưa ra để giải thích cho việc chọn chung cư mini là thời gian đi về không bị bó buộc vì mỗi người có một mã khóa từ cho cửa ra vào, có không gian riêng mà mức giá thuê cũng “mềm”. Ngoài ra, ở trên các phòng khép kín của chung cư mini cũng không lo cảnh ngập nước như khi ở dưới các phòng trọ bình dân.
Nhận thấy mô hình kinh doanh kiểu chung cư mini này có hiệu quả, nhiều chủ khách sạn tại các quận, huyện trên địa bàn TP Hồ Chí Minh như Bình Thạnh, Tân Bình, Quận 7, Bình Tân, Bình Chánh... đã cho ngăn vách, sửa sang lại phòng ốc và treo bảng cho thuê dài hạn, cho khách ở được phép nấu ăn trong phòng. Các chủ nhà trọ cũng tiến hành hàn khung sắt, đổ giả thêm gác suốt, dựng vách để tăng số phòng trọ theo cách làm chung cư mini.
Hiện tượng này đã trở nên phổ biến và đang có xu hướng gia tăng, đẩy thêm áp lực về giao thông, môi trường... cho hạ tầng đô thị vốn đã quá tải của TP Hồ Chí Minh. Đồng thời, gây nguy cơ mất an toàn, đặc biệt đối với công tác phòng cháy, chữa cháy.
Theo thống kê của cơ quan chức năng TP Hồ Chí Minh, tính đến cuối năm 2023, trên địa bàn có 42.256 cơ sở là nhà trọ, nhà ngăn phòng cho thuê thuộc diện quản lý Nhà nước về phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ (theo phụ lục I - Nghị định 136/2020/NĐ-CP).
Khi áp lực của mô hình này được thể hiện qua các vụ cháy nhà ở có cho nhiều người thuê trọ thì ngày 27/11/2023, Bộ Xây dựng đã có Văn bản số 5400/BXD-HĐXD yêu cầu các địa phương cần tăng cường kiểm tra, giám sát đảm bảo quản lý trật tự xây dựng, tuân thủ theo giấy phép xây dựng được cấp; phát hiện và ngăn chặn kịp thời tình trạng xin phép xây dựng nhà ở riêng lẻ đơn thuần nhưng sau khi xây dựng hoàn thành thực hiện bán hoặc cho thuê theo hình thức nhà nhiều tầng, nhiều căn hộ.
Triển khai văn bản của Bộ Xây dựng, UBND TP Hồ Chí Minh đã giao các cơ quan liên quan nghiên cứu nội dung văn bản để triển khai thực hiện theo thẩm quyền. Trong đó, giao Sở Xây dựng đối chiếu các văn bản chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và UBND TP liên quan công tác quản lý Nhà nước đối với loại hình chung cư mini này. Đồng thời, chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan để nghiên cứu đề xuất, trình Chủ tịch UBND TP ban hành giải pháp tăng cường kiểm soát công tác thẩm định, cấp phép xây dựng và quản lý sau cấp phép đối với các loại hình công trình chung cư mini.
Trước đó, tại buổi họp báo kinh tế - xã hội TP Hồ Chí Minh vào ngày 28/9/2023, đại diện Công an TP cho biết, các đơn vị đã đồng loạt ra quân kiểm tra các chung cư, nhà ở nhiều căn hộ, cơ sở kinh doanh cho thuê nhà, nhà ở kết hợp sản xuất kinh doanh; đã kiểm tra hơn 10.000 lượt cơ sở, phát hiện 1.541 cơ sở vi phạm về phòng cháy chữa cháy và phạt 2,4 tỷ đồng, đình chỉ hoạt động 3 cơ sở và tạm đình chỉ hoạt động 3 cơ sở.
Sự vào cuộc kiểm tra, xử lý của các ngành chức năng bước đầu đã đem lại những chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, vấn đề hiệu quả lâu dài, trên phạm vi rộng là điều khiến nhiều người dân băn khoăn. Thực tế cho thấy, việc khắc phục sai phạm của các chủ cơ sở kinh doanh cho thuê nhà nhiều nơi còn chậm hoặc khắc phục theo kiểu đối phó và khi dư luận lắng xuống thì tình hình vẫn như cũ.
Khoản 2 Điều 46 Luật Nhà ở năm 2014 quy định: Hộ gia đình, cá nhân tại khu vực đô thị phải thực hiện xây dựng, cải tạo nhà ở theo quy định của pháp luật về xây dựng và tự chịu trách nhiệm về chất lượng nhà ở.
Thực trạng tràn lan loại hình chung cư mini trên địa bàn TP Hồ Chí Minh cùng những vi phạm liên quan đến loại hình này cho thấy ý thức tự chịu trách nhiệm về chất lượng, nhất là trong công tác phòng cháy, chữa cháy của nhiều chủ kinh doanh dịch vụ cho thuê nhà, chung cư mini chưa được quan tâm.
Để lập lại trật tự xây dựng và ngăn chặn nguy cơ cháy nổ, các cơ quan chức năng TP Hồ Chí Minh cần siết chặt quản lý. Trong đó, hồ sơ cấp phép xây dựng bắt buộc phải có bản vẽ công trình xin phép xây dựng; không cấp phép xây dựng nhà ở riêng lẻ cho những công trình có kết cấu kiểu chung cư; tổ chức cưỡng chế, xử lý dứt điểm các trường hợp vi phạm.
Bên cạnh đó, căn cứ kết quả kiểm tra, rà soát, TP Hồ Chí Minh cần truy trách nhiệm cụ thể đối với từng cơ quan, từng cán bộ có vi phạm trong toàn bộ quá trình từ khâu cấp phép, thi công, giám sát các công trình nhà cho thuê, chung cư mini trên địa bàn.