(Thanh tra) - Tham nhũng, lãng phí vẫn còn phức tạp, nhiều thủ đoạn tinh vi. Nghị quyết 66-NQ/TW xác định AI và chuyển đổi số là động lực then chốt đổi mới pháp luật, tạo ‘lá chắn số’ giúp phát hiện sớm, minh bạch và nâng cao hiệu quả phòng, chống tham nhũng, lãng phí ở Việt Nam.
Thực trạng công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí
Trong những năm gần đây, công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí ở Việt Nam đạt nhiều kết quả nổi bật, góp phần củng cố niềm tin của nhân dân. Hàng loạt vụ án lớn trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, đất đai đã được đưa ra xét xử nghiêm minh, nhiều cán bộ cấp cao bị xử lý kỷ luật và hình sự.
Theo Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực (Ban Chỉ đạo), trong 6 tháng đầu năm 2025, công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực ở Việt Nam tiếp tục đạt nhiều kết quả nổi bật, thể hiện quyết tâm chính trị “không có vùng cấm, không có ngoại lệ”. Các cơ quan chức năng đã khởi tố 1.776 vụ án với 4.038 bị can về các tội tham nhũng, kinh tế, chức vụ; trong đó nhiều vụ việc nghiêm trọng, phức tạp, liên quan đến đất đai, tài chính, ngân hàng, y tế… được đưa ra xét xử. Cấp ủy và ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật 230 tổ chức đảng, 7.235 đảng viên, trong đó có 11 cán bộ diện Trung ương quản lý.
Công tác thanh tra, kiểm toán phát hiện, kiến nghị xử lý tài chính 9.533 tỷ đồng và 617 ha đất, kiến nghị xử lý hành chính 381 tập thể, 1.083 cá nhân, chuyển cơ quan điều tra 28 vụ việc có dấu hiệu tội phạm. Công tác thu hồi tài sản tham nhũng tiếp tục được đẩy mạnh, chỉ tính riêng giai đoạn xét xử và thi hành án dân sự đã thu hồi gần 7.000 tỷ đồng, nâng tổng số thu hồi từ khi thành lập Ban Chỉ đạo đến nay đạt 103.854 tỷ đồng (51,57%).
Dù vậy, tình trạng tham nhũng, lãng phí vẫn diễn biến phức tạp với nhiều thủ đoạn tinh vi. Phần lớn các vụ việc chỉ được phát hiện khi đã gây hậu quả lớn, chủ yếu qua thanh tra, kiểm toán hoặc tố giác. Hệ thống giám sát còn thủ công, dữ liệu tài chính – đất đai chưa đồng bộ, cơ chế cảnh báo sớm chưa phát huy hiệu quả, dẫn tới xử lý bị động. Đây chính là “điểm nghẽn” lớn cần khắc phục.vụ án tham nhũng, kinh tế, trong đó có nhiều vụ đặc biệt nghiêm trọng. Quyết tâm chính trị “không có vùng cấm, không có ngoại lệ” đã trở thành nguyên tắc xuyên suốt, khẳng định tinh thần thượng tôn pháp luật.
Chuyển đổi số và AI – công cụ tạo đột phá trong quản trị liêm chính
Trong bối cảnh đó, chuyển đổi số và trí tuệ nhân tạo (AI) được kỳ vọng sẽ tạo bước ngoặt trong quản trị liêm chính. Ngày 30/4/2025, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 66-NQ/TW, xác định đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật là nhiệm vụ trọng tâm, trong đó AI và chuyển đổi số là động lực then chốt. AI có khả năng phân tích khối lượng dữ liệu khổng lồ theo thời gian thực, phát hiện dấu hiệu bất thường trong giao dịch tài chính, chỉ ra nguy cơ thông đồng trong đấu thầu, hay đối chiếu tự động giữa kê khai tài sản và thu nhập thực tế. Công nghệ blockchain đảm bảo tính minh bạch, bất biến của dữ liệu, hạn chế tình trạng chỉnh sửa hồ sơ. Big Data có thể tổng hợp dữ liệu từ nhiều nguồn như ngân hàng, thuế, hải quan, đất đai để xây dựng cơ chế cảnh báo sớm.
Thực tế quốc tế cho thấy công nghệ mang lại hiệu quả rõ rệt. Ở Liên minh châu Âu hiện đang vận hành hệ thống Arachne giám sát phân bổ ngân sách, kịp thời phát hiện gian lận chi tiêu công. Singapore xây dựng National Data Platform ứng dụng AI trong theo dõi giao dịch tài chính, đấu thầu điện tử, kê khai tài sản công, giúp nâng cao tỷ lệ phát hiện sai phạm và rút ngắn thời gian xử lý. Tại Việt Nam, một số ngân hàng lớn đã thử nghiệm AI để giám sát giao dịch bất thường, nhiều cơ quan nhà nước đẩy mạnh số hóa hồ sơ, cung cấp dịch vụ công trực tuyến. Tuy nhiên, việc ứng dụng còn rời rạc, thiếu một hệ thống dữ liệu quốc gia liên thông để AI phát huy toàn diện.
Công nghệ là công cụ, liêm chính vẫn là nền tảng
Các nhà nghiên cứu và chuyên gia đều thống nhất rằng AI không thể thay con người nhưng có thể trở thành công cụ minh bạch hóa hữu hiệu. PGS.TS Phạm Hương Trà (Học viện Báo chí và Tuyên truyền) nhận định: “Nếu trước đây phát hiện tham nhũng chủ yếu dựa vào thanh tra thủ công hoặc tố cáo, thì AI cho phép giám sát hàng triệu giao dịch theo thời gian thực. Tuy nhiên, công nghệ chỉ phát huy tác dụng khi dữ liệu được mở, liên thông và có khung pháp lý chặt chẽ.”
Ở góc nhìn doanh nghiệp, TS. Nguyễn Thị Hoàng Lan (Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam) nhấn mạnh: “AI có thể hỗ trợ khu vực tư nhân quản lý rủi ro, từ hệ thống đấu thầu điện tử minh bạch đến nền tảng tố giác nội bộ an toàn. Nhưng yếu tố con người, văn hóa liêm chính và cơ chế giám sát vẫn là cốt lõi để công nghệ phát huy hiệu quả.”
Thực tế cho thấy, công tác phòng, chống tham nhũng của Việt Nam đã đạt nhiều kết quả, nhưng còn hạn chế do thiếu công cụ hiện đại. Nếu ứng dụng AI, hiệu quả sẽ vượt trội ở hai góc độ: phát hiện sớm bất thường và giảm độ trễ xử lý. Công nghệ sẽ không thay thế con người, nhưng sẽ giúp hệ thống pháp luật minh bạch hơn, chính xác hơn, kịp thời hơn.
Nghị quyết 66-NQ/TW của Bộ Chính trị đã mở đường cho việc đưa công nghệ trở thành “lá chắn số” trong phòng, chống tham nhũng và lãng phí. Thực hiện đồng bộ các giải pháp về khung pháp lý, hạ tầng dữ liệu, nhân lực chất lượng cao và hợp tác quốc tế sẽ là điều kiện tiên quyết để công nghệ phát huy hiệu quả. Khi đó, chuyển đổi số và AI không chỉ là công cụ hỗ trợ, mà sẽ trở thành động lực tạo ra bước đột phá, góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện đại, liêm chính, kiến tạo phát triển bền vững.
