Đây không chỉ là một định hướng bắt kịp xu thế toàn cầu, mà là một cuộc cách mạng trong tư duy và triết lý giáo dục. Nghị quyết 71 xác định chuyển đổi số không phải là phép cộng đơn thuần của công nghệ vào mô hình cũ, mà là một trong những mũi nhọn đột phá để tái cấu trúc và nâng tầm nền giáo dục quốc gia, chuẩn bị cho thế hệ trẻ một hành trang vững chắc để làm chủ tương lai và trở thành những công dân toàn cầu đích thực.

Một cuộc cách mạng bắt đầu từ nền tảng hạ tầng và dữ liệu

Nghị quyết xác định rõ nhiệm vụ chiến lược là "Chuyển đổi số toàn diện, phổ cập và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong giáo dục và đào tạo". Để mục tiêu này không chỉ dừng lại ở khẩu hiệu, một loạt các giải pháp nền tảng, mang tính đồng bộ và có tầm nhìn dài hạn sẽ được triển khai trên phạm vi cả nước.

Tại hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện 4 nghị quyết của Bộ Chính trị, ngày 16/9, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nêu rõ, cần phải đưa trí tuệ nhân tạo vào giảng dạy tại các trường phổ thông, ngay từ tiểu học lớp 1 với tinh thần "vừa học vừa chơi", đây là cái đổi mới rất quan trọng.

Trọng tâm đầu tiên và quan trọng nhất là việc xây dựng một chiến lược dữ liệu quốc gia phục vụ cho chuyển đổi số. Đây là bước đi cơ bản nhưng mang tính sống còn, nhằm phá vỡ các "ốc đảo" dữ liệu đang tồn tại manh mún ở từng trường, từng địa phương. Một hệ thống dữ liệu quốc gia thống nhất sẽ cho phép các nhà hoạch định chính sách có một cái nhìn toàn cảnh, từ đó đưa ra các quyết định dựa trên bằng chứng, chẳng hạn như dự báo nhu cầu giáo viên, xác định các vùng trũng về chất lượng giáo dục, hay phân tích hiệu quả của các chương trình giảng dạy.

Trên nền tảng dữ liệu đó, một nền tảng giáo dục quốc gia ứng dụng trí tuệ nhân tạo có kiểm soát sẽ được hình thành. Cụm từ "có kiểm soát" mang một hàm ý sâu sắc, nhấn mạnh quan điểm của Việt Nam trong việc ứng dụng AI: Công nghệ phải phục vụ mục tiêu phát triển con người một cách an toàn, minh bạch và có đạo đức. Điều này bao gồm việc xây dựng các quy định chặt chẽ về bảo mật dữ liệu cá nhân của học sinh và giáo viên, chống lại sự thiên vị của thuật toán, và đảm bảo AI là công cụ hỗ trợ chứ không phải thay thế vai trò quyết định của người thầy.

Tại họp báo tháng 9 của Bộ Khoa học và Công nghệ, ông Hồ Đức Thắng, Viện trưởng Công nghệ số và Chuyển đổi số Quốc gia nhấn mạnh: "Cần thiết lập hàng rào giám sát và độ tuổi, học sinh không được tự do sử dụng công cụ AI tạo sinh mà phải qua tài khoản nhà trường, dưới sự hướng dẫn của giáo viên". Bên cạnh đó, chỉ dùng phần mềm trong "danh mục trắng" đã được thẩm định, kiểm duyệt nội dung và bảo mật dữ liệu.

Để những nền tảng này có thể vận hành trơn tru, Nghị quyết yêu cầu phải bố trí đủ nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ. Điều này đòi hỏi một chương trình đầu tư quy mô lớn, không chỉ dừng lại ở việc trang bị máy tính và đảm bảo kết nối internet tốc độ cao cho mọi trường học, mà còn bao gồm cả hạ tầng đám mây an toàn, các trung tâm dữ liệu và phần mềm quản lý chuyên dụng, nhằm thu hẹp khoảng cách số giữa thành thị và nông thôn, miền núi.

Tái định hình toàn diện trải nghiệm dạy và học

Với nền tảng hạ tầng và dữ liệu vững chắc, bộ mặt của lớp học truyền thống sẽ thay đổi một cách căn bản. Nghị quyết đã vẽ ra một tương lai nơi học sinh và giáo viên được tiếp cận với "các nền tảng giáo dục thông minh, sách giáo khoa, giáo trình thông minh".

Hãy tưởng tượng về một cuốn sách giáo khoa Lịch sử không chỉ có chữ và hình ảnh tĩnh, mà còn cho phép học sinh "du hành" về quá khứ qua các tour tham quan ảo 3D tại Cố đô Huế hay chiến trường Điện Biên Phủ. Một bài học Sinh học sẽ không còn khô khan với hình vẽ 2D, thay vào đó học sinh có thể tương tác, mổ xẻ các mô hình giải phẫu 3D trên máy tính bảng.

Trong mô hình này, trí tuệ nhân tạo sẽ đóng vai trò như một "gia sư ảo" tận tụy, hoạt động 24/7. Nó có khả năng phân tích điểm mạnh, điểm yếu và tốc độ tiếp thu của từng học sinh để đưa ra một lộ trình học tập được cá nhân hóa hoàn toàn. AI có thể tự động điều chỉnh độ khó của câu hỏi, gợi ý các tài liệu tham khảo phù hợp, và kiên nhẫn giải thích một khái niệm theo nhiều cách khác nhau cho đến khi học sinh thực sự hiểu.

Một số ứng dụng do học sinh tiểu học sử dụng AI để lập trình tạo ra. Ảnh: Bảo San

Trao đổi với báo chí, cô Nguyễn Thị Kim Yến - Trưởng phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Hồng Ngự (tỉnh Đồng Tháp) cho biết, việc ứng dụng AI vào dạy học không chỉ giúp nâng cao chất lượng giảng dạy, mà còn truyền cảm hứng học tập cho học sinh. Bởi AI có khả năng tích hợp linh hoạt các hiệu ứng thị giác, âm thanh và những công cụ tương tác vào ngay trong bài học. Từ đó, tạo nên môi trường học tập trực quan, giúp học sinh tiếp thu bài một cách hào hứng và chủ động hơn. Song song với đó, ứng dụng AI còn hỗ trợ đắc lực cho giáo viên trong quá trình thiết kế bài giảng, giúp bài giảng trở nên hấp dẫn hơn.

Phương pháp kiểm tra, đánh giá cũng sẽ được cách mạng hóa. Thay vì phụ thuộc vào các kỳ thi định kỳ đầy áp lực, AI cho phép triển khai một quy trình đánh giá liên tục, khách quan thông qua các bài tập, dự án nhỏ. Nó không chỉ tự động chấm điểm các câu hỏi trắc nghiệm mà còn có thể phân tích cấu trúc, ngữ pháp, thậm chí là phát hiện đạo văn trong các bài luận, giải phóng giáo viên khỏi các công việc chấm bài lặp đi lặp lại để họ có thêm thời gian cho việc tương tác, hướng dẫn và truyền cảm hứng.

Tại hội thảo AI đầu tháng 9, Chủ tịch FPT Trương Gia Bình đã kiến nghị cần thay đổi cách dạy, học và đánh giá, theo đó học sinh có thể học qua đối thoại với AI, thảo luận với giáo viên và được chấm điểm dựa trên quá trình tương tác này thay vì chỉ kết quả cuối kỳ, nhằm giúp các em lớn lên và sẵn sàng thích nghi với tương lai.

Con người là trung tâm, công nghệ là công cụ

Công nghệ dù hiện đại đến đâu cũng chỉ là công cụ. Yếu tố quyết định sự thành bại của cuộc cách mạng số trong giáo dục chính là con người. Nhận thức sâu sắc điều này, Nghị quyết 71 đặt ra yêu cầu cấp bách phải "nâng cao chuẩn năng lực số và trí tuệ nhân tạo cho người học và đội ngũ nhà giáo ở tất cả các cấp học".

Điều này có nghĩa là năng lực số và kiến thức về AI sẽ không còn là một kỹ năng "biết thì tốt", mà sẽ trở thành một yêu cầu cơ bản, một phần của năng lực cốt lõi. Nghị quyết đề xuất nghiên cứu "đưa kiến thức về năng lực số, trí tuệ nhân tạo vào chương trình giáo dục phổ thông", gắn liền với các hoạt động sáng tạo và trải nghiệm thực tế. Học sinh cần được dạy không chỉ cách sử dụng công cụ AI, mà còn cả cách tư duy phản biện về thông tin do AI tạo ra và những vấn đề đạo đức liên quan.

Để làm được điều này, một chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên trên diện rộng là nhiệm vụ tiên quyết. Giáo viên cần được trang bị không chỉ kỹ năng sử dụng phần mềm, mà quan trọng hơn là kỹ năng sư phạm số: Làm thế nào để thiết kế bài giảng tích hợp AI, làm thế nào để trở thành người điều phối, dẫn dắt thay vì chỉ truyền thụ kiến thức một chiều. Vai trò của các doanh nghiệp công nghệ và các trường đại học sư phạm trong việc hợp tác, xây dựng các chương trình đào tạo này là vô cùng quan trọng.

Em N.D.San (học sinh lớp 5 trường Vinschool) sử dụng AI phụ trợ cho bài thuyết trình của bản thân. Ảnh: Bảo San

Em N.D.San (học sinh lớp 5 trường Vinschool) hồ hởi chia sẻ: “"Em không còn sợ phải hỏi lại những câu mình chưa hiểu. Với AI, em có thể nhờ nó giải thích lại một khái niệm theo nhiều cách khác nhau cho đến khi em thực sự nắm được. Đặc biệt, AI giúp em biết chính xác mình đang yếu ở đâu. Nó phân tích và gợi ý ngay những bài tập phụ trợ chỉ tập trung vào phần kiến thức đó. Em cảm thấy rất vui khi trường mình cho phép ứng dụng AI vào trong việc học tập”.

Còn theo cô N.M.T, giáo viên một trường tiểu học trên địa bàn Hà Nội đã áp dụng AI và việc giảng dạy, cho biết: “AI là trợ lý tuyệt vời trong việc tìm kiếm tài liệu tham khảo, tạo hình ảnh minh họa hoặc thiết kế các trò chơi giáo dục tích hợp công nghệ. Bài giảng của tôi trở nên phong phú và thu hút học sinh hơn nhiều. Còn đối với các em học sinh, tôi nhận thấy các em có động lực hơn để khám phá các chủ đề ngoài sách giáo khoa. Khi gặp một khái niệm khó, thay vì bỏ qua, các em sử dụng AI để tìm kiếm các cách giải thích khác nhau, ví dụ minh họa, hoặc thậm chí là mô hình 3D để hiểu rõ hơn. Điều này giúp các em chuyển từ việc học thuộc lòng sang hiểu bản chất của vấn đề.

Tuy nhiên, tôi phải học cách quản lý việc học sinh sử dụng AI để đảm bảo các em dùng nó để hỗ trợ việc học chứ không phải để gian lận. Việc thiết lập danh mục trắng phần mềm và tài khoản kiểm soát là vô cùng cần thiết”.

Ứng dụng Ai vào trong học tập giúp các em học sinh nắm bắt kiến thức nhanh hơn, có thêm nhiều thời gian thảo luận với thầy cô trên lớp. Ảnh: Bảo San

Với một chiến lược toàn diện, đi từ hạ tầng, công cụ đến con người, Nghị quyết 71 đang mở ra một chương mới đầy hứa hẹn và thách thức cho giáo dục Việt Nam. Đây là một sự đầu tư chiến lược cho tương lai, không chỉ để hiện đại hóa ngành Giáo dục, mà còn để kiến tạo nên một thế hệ công dân số có đủ bản lĩnh, trí tuệ và sự sáng tạo, sẵn sàng đưa đất nước bứt phá trong kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo.