Sáng ngày 13/11, Quốc hội nghe tờ trình của Chính phủ và thẩm tra của Ủy ban Kinh tế về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, trước khi thảo luận tại tổ nội dung này.

Đường sắt tốc độ cao dài 1.541km, hoàn thành vào năm 2035

Trình bày tờ trình, Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Văn Thắng cho biết, tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam bắt đầu từ ga Ngọc Hồi (Hà Nội) và kết thúc tại ga Thủ Thiêm (TP Hồ Chí Minh), đi qua địa phận 20 tỉnh, TP.

Dự án có chiều dài tuyến khoảng 1.541km, xây dựng mới tuyến đường sắt đôi, khổ 1.435 mm với tốc độ thiết kế 350 km/h. Đường sắt tốc độ cao, theo phương án Chính phủ trình, sẽ vận chuyển hành khách, đáp ứng yêu cầu lưỡng dụng phục vụ quốc phòng, an ninh và có thể vận tải hàng hóa khi cần thiết.

Theo phương án thiết kế sơ bộ, hướng tuyến của đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam được nghiên cứu và lựa chọn “ngắn nhất có thể”.

“Dự án cũng hạn chế đi qua các khu vực nhạy cảm về môi trường, các khu di tích, danh lam thắng cảnh, đất quốc phòng; giảm khối lượng giải phóng mặt bằng, tránh các khu vực đông dân cư”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nói.

Trên dọc tuyến cao tốc, Chính phủ dự kiến bố trí 23 ga hành khách, mỗi vị trí ga quy hoạch không gian phát triển từ 200 đến 500 ha. 5 ga hàng sẽ có quy mô mỗi ga hàng hóa khoảng 24,5ha.

Báo cáo Quốc hội về phương án giải phóng mặt bằng, tái định cư, Chính phủ cho biết sơ bộ tổng nhu cầu sử dụng đất của dự án khoảng 10.827ha; số dân tái định cư khoảng 120.836 người.

Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Văn Thắng trình bày tờ trình của Chính phủ về dự án đường sắt tốc độ cao hơn 67 tỷ USD. Ảnh: P.Thắng

Dự án này sẽ được thực hiện theo hình thức đầu tư công với tổng mức đầu tư sơ bộ hơn 1,7 triệu tỷ đồng (khoảng 67,34 tỷ USD).

Dự kiến nguồn vốn ngân sách Nhà nước bố trí trong các kỳ kế hoạch đầu tư công trung hạn để đầu tư hoàn thành dự án vào năm 2035, bố trí vốn trong khoảng 12 năm (từ năm 2025 đến năm 2037), bình quân mỗi năm khoảng 5,6 tỷ USD - tương đương khoảng 1,3% GDP năm 2023 và khoảng 1% GDP năm 2027 (thời điểm khởi công dự án). Quá trình triển khai sẽ huy động đa dạng các nguồn vốn hợp pháp để đầu tư.

Về tiến độ, Chính phủ tính toán sẽ hoàn thành công tác lập và phê duyệt báo cáo nghiên cứu khả thi, thiết kế vào năm 2025- 2026; khởi công dự án năm 2027; phấn đấu cơ bản hoàn thành toàn tuyến năm 2035.

Cần thảo luận kỹ lưỡng cơ chế, chính sách đặc thù

Thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh cho biết, Ủy ban này nhất trí cần thiết đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, nhưng về nguồn vốn cho dự án cần nghiên cứu, xem xét thận trọng.

Theo cơ quan thẩm tra, tờ trình của Chính phủ không nêu rõ dự kiến mức vốn trong từng giai đoạn. Tuy nhiên, theo phụ lục kèm theo, tổng chi phí các năm từ 2026 - 2030 khoảng 733.000 tỷ đồng, bằng 25,5% tổng vốn đầu tư công trung hạn nguồn ngân sách nhà nước giai đoạn 2021 - 2025 và bằng 49% tổng vốn đầu tư công trung hạn nguồn ngân sách Trung ương giai đoạn 2021 - 2025. Như vậy, là không bảo đảm quy định của Luật Đầu tư công.

Quốc hội nghe tờ trình của Chính phủ và thẩm tra của Uy ban Kinh tế về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam. Ảnh: P.Thắng

Nội dung này, theo ông Thanh, cần báo cáo Quốc hội xem xét, thảo luận kỹ lưỡng về việc áp dụng cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt khác với Luật Đầu tư công để bảo đảm căn cứ pháp lý trong quá trình triển khai thực hiện; tuân thủ quy định của pháp luật và quy định của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong quản lý sử dụng tài chính, tài sản công.

Ủy ban Kinh tế cũng lưu ý, theo phụ lục kèm theo, sau thời gian dự kiến hoàn thành của dự án (năm 2035), từ năm 2036 đến năm 2066, chi phí vận hành và bảo trì hằng năm đều ở mức trên 25.000 tỷ đồng và chưa rõ phương án chi trả.

Để có cơ sở Quốc hội xem xét, quyết định, cơ quan thẩm tra đề nghị Chính phủ báo cáo rõ hơn về phương án bố trí vốn và khả năng cân đối vốn ngân sách Nhà nước sử dụng cho dự án.

"Đề nghị rà soát danh mục, số vốn cho các dự án ưu tiên đầu tư trong các giai đoạn tới và phương án ưu tiên bố trí vốn đối với các dự án, báo cáo Quốc hội quyết định đối với từng giai đoạn cho phù hợp", ông Thanh nói.

Quản lý nợ công, huy động và sử dụng vốn vay phải rất thận trọng

Về an toàn nợ công, Chính phủ khẳng định cả 3 tiêu chí về mức dư nợ công, dư nợ Chính phủ và dư nợ nước ngoài của quốc gia trong giới hạn cho phép.

Tuy nhiên, theo cơ quan thẩm tra, có 2 tiêu chí quan trọng là bội chi ngân sách Nhà nước bình quân và chi trả nợ trực tiếp dự kiến sẽ tăng ở mức khá cao.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh trình bày báo cáo thẩm tra về dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam. Ảnh: P.Thắng

Bội chi ngân sách Nhà nước bình quân là 4,1% GDP, tăng trên 30% so với mức mục tiêu là 3%; chi trả nợ trực tiếp khoảng 33 - 34%, vượt mức giới hạn 25% tổng thu ngân sách Nhà nước.

Theo ông Vũ Hồng Thanh, nhiều ý kiến cho rằng, ngân sách trong thời gian qua và những năm tới vẫn là bội chi, nguồn vốn đầu tư công chủ yếu từ vay nợ. Do vậy, việc cân đối tổng thể ngân sách cần được tính toán kỹ lưỡng để bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô.

Những năm gần đây, chi trả nợ và dư nợ công có xu hướng tăng cao, nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ năm 2025 khoảng 24% thu ngân sách Nhà nước, gần tiệm cận so với mức trần cho phép (25%).

Điều này, đòi hỏi công tác quản lý nợ công, quản lý huy động và sử dụng vốn vay phải rất thận trọng, chặt chẽ và tuân thủ các quy định về hạn mức, việc bảo đảm nền tài chính quốc gia an toàn, bền vững phải được đặt lên hàng đầu.

“Đề nghị Chính phủ đánh giá cụ thể về tác động của việc đầu tư dự án đến bội chi ngân sách Nhà nước, nợ công, khả năng trả nợ của ngân sách nhà nước trong trung hạn và dài hạn, tuân thủ chặt chẽ nguyên tắc về hạn mức chỉ tiêu an toàn nợ công để bảo đảm an ninh tài chính quốc gia, không gây áp lực trả nợ lên các giai đoạn sau”, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh báo cáo trước Quốc hội.