Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Nguyễn Hoàng Hiệp. Ảnh: TN

Chiều tối ngày 30/10, tại buổi họp báo Chính phủ thường kỳ, báo chí đặt câu hỏi về việc phòng, chống lũ ống, lũ quét, sạt lở đất.

Ngoài yếu tố thiên tai lịch sử, cực đoan, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đánh giá thế nào về tác động của con người (như việc gây mất rừng nguyên sinh, xây dựng nhiều thủy điện…) tới thực trạng mưa lũ và sạt lở đất vừa qua?

“in Bộ Tài nguyên Môi trường cho biết việc rà soát, đánh giá tác động môi trường (ĐTM) với các dự án thuỷ điện nhỏ được bộ thực hiện ra sao? Việc công khai báo cáo ĐTM với các dự án thuỷ điện ra sao?

“Chưa bao giờ trong 20 ngày, miền Trung chịu tới 4 cơn bão”

Trả lời, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Lê Công Thành cho biết, đợt thiên tai vừa qua ở các tỉnh miền Trung khốc liệt hơn đợt thiên tai lịch sử năm 1999, với 4 cơn bão liên tiếp 6 đến 9.

Với bão số 9, theo ông Thành, đây là cơn bão mạnh nhất 20 năm vừa qua, mưa lớn kéo dài khiến nhiều điểm có lượng mưa lớn hơn cả đợt năm 1999. Tuy nhiên, do sự chủ động nên thiệt hại chỉ bằng 1 phần nhỏ so với năm 1999.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Nguyễn Hoàng Hiệp cũng cho rằng, đợt thiên tai xảy ra tại miền Trung vừa rồi “rất bất thường và dị thường”.

Theo ông Hiệp, chưa bao giờ trong 20 ngày, miền Trung chịu tới 4 cơn bão, lũ chồng lũ, bão chồng bão.

"Việc này có biết không, chúng ta có biết và đã cảnh báo rất sớm. Ngay đầu năm 2020, tại hội nghị toàn quốc về phòng, chống thiên tai, chúng tôi cùng với Bộ Tài nguyên và Môi trường đã cảnh báo năm nay sẽ có khoảng 5, 6 cơn bão ở miền Trung, trong đó có những cơn bão rất lớn.

Chúng tôi cũng đã cảnh báo trước 15 ngày về trận lụt lịch sử tại Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên- Huế”, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển cho hay.

Thứ trưởng Hiệp nhấn mạnh, đã có 56,1 triệu lượt tin nhắn gửi đến bà con miền Trung. Chưa nói tới hệ thống chính trị đã vào cuộc rất sớm. Nhưng có những nơi ngập lụt nặng.

Còn thiệt hại về người chủ yếu do sạt lở đất và việc này diễn ra rất phức tạp, không theo quy luật. Những chỗ sạt lở đất lớn vừa rồi, kể cả ở Trạm Kiểm lâm 67, Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 337 hay mới nhất ở Nam Trà My - là những chỗ ổn định lâu dài, không có trong bản đồ cảnh báo.

"Rõ ràng, chúng ta cần phải có ứng dụng khoa học công nghệ nhiều hơn trong cảnh báo. Hiện hơn 10 tỉnh nguy cơ thiên tai cao đã có bản đồ về sạt lở.

Nhưng bản đồ sạt lở tỷ lệ đang là 1/50.000 và để triển khai được trên thực tế, cần tối thiểu là 1/10.000  hoặc 1/5.000, đồng thời, để xây dựng các điểm cụ thể cần 1/500. Với bản đồ 1/50.000 và ngay lập tức phải di chuyển nhiều xã thì không thể làm được", ông Hiệp nêu.

Hoạt động của con người là nguyên nhân "kích hoạt" thiên tai

Về việc hoạt động của con người có làm tăng thêm thiên tai, gây sạt lở đất, lũ ống, lũ quét, thiệt hại lớn về tính mạng của người dân thời gian không? Thứ trưởng Thành cho hay, các chuyên gia về địa chất đánh giá rằng nguyên nhân chính là miền Trung là khu vực đồi núi cao, phân cắt mạnh về địa chất, có nhiều loại đất đá cổ bị đập vỡ nứt nẻ, tạo ra lớp vỏ phong hóa dài, nhiều lớp đất sét.

Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Lê Công Thành. Ảnh: TN

“Đây là điều kiện hết sức bất lợi nếu mưa lâu ngày thì nước chứa trong lớp phong hóa này nhão, kéo lực trượt xuống phía dưới”, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường nói.

Cũng theo ông Thành, việc mở đường, san ủi để có mặt bằng nhà ở, trường học, hoạt động thủy điện… sẽ phải thực hiện cắt taluy, tạo ra cắt mất chân sườn dốc là nguyên nhân "kích hoạt" thiên tai.

"Chúng ta nói nhiều đến chuyện mất rừng có phải là nguyên nhân hay không thì cần đánh giá từng trường hợp cụ thể”, ông Thành nêu và dẫn chứng, năm 2018 ở những khu vực là rừng nguyên sinh vẫn sạt lở như vết bổ cào trên sườn núi.

Thứ trưởng cho hay, trong các sự cố sạt lở đất vừa rồi thì Thủy điện Rào Trăng 3 thì đang xây dựng, đang cắt xẻ vào sườn núi thì xảy ra sự cố đáng tiếc này.

Cũng theo ông Thành, thực tế tình hình mưa lũ vừa qua đều lớn hơn năm 1999 nhưng các tỉnh miền Trung đã vận hành quy trình liên hồ chứa, cắt được nhiều lượng nước.

"Nếu lượng nước này về hạ du thì diện ngập và mức độ ngập sẽ hơn năm 1999 nhưng vừa qua, chỉ có một số điểm đạt mức lũ lịch sử thôi. Ở hạ du đã được cắt lũ và diện ngập, độ sâu ngập thấp hơn đáng kể so với năm 1999", lãnh đạo Bộ Tài nguyên và Môi trường nói.

Về đánh giá ĐTM của các thủy điện nhỏ, ông Thành nói, Bộ Tài nguyên và Môi trường, chuyên gia luôn đánh giá tác động đặc thù như đến rừng, thảm phủ thực vật, đa dạng sinh học, dòng chảy tối thiểu mà thủy điện phải trả lại cho hạ du.

Luật Lâm nghiệp cũng quy định rất chặt chẽ, về việc chuyển đổi đát rừng cho tất cả các loại dự án, chứ không riêng về thủy điện.

Ông Thành cũng nhấn mạnh rằng, 213 điểm tiềm năng có thể xây dựng thủy điện cần xem xét hết sức chặt chẽ, kỹ lưỡng để đảm bảo phát triển các khu vực bền vững, nhất là khu vực miền núi, tránh được thiên tai như thời gian vừa qua.

“Con người có tác động vào thiên tai hay không? Tôi khẳng định là có”, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn nói thêm.

Theo ông Hiệp, "mọi hoạt động của con người đều có tác động hoặc xấu, hoặc tốt đến mọi vấn đề, trong đó có thiên tai. Quan điểm của chúng tôi là phải thuận thiên, nhưng thuận thiên đối với Việt Nam là thích nghi có kiểm soát chứ không phải cứ để thế.”

Không công trình nào có thể chịu được lũ ống, lũ quét, sạt lở đất Trả lời về biện pháp chống chọi đối với các hình thái mưa lũ cực đoan, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Lê Quang Hùng cho biết, nhiều địa phương đã xây dựng các loại nhà chống lũ cao 10-15 m, hoàn toàn có thể vượt qua đỉnh lũ lịch sử. Các hộ dân có thể tích trữ lương thực và sống an toàn tại đây trong nhiều ngày.  Thứ trưởng Bộ Xây dựng Lê Quang Hùng. Ảnh: LTM Tuy nhiên, với lũ ống, lũ quét, sạt lở đất thì không có giải pháp công trình nào có thể chịu được. Ông Hùng cho rằng biện pháp quan trọng nhất là người dân không xây mới ở những nơi có nguy cơ lũ quét, sạt lở đất. “Chúng ta đã có bản đồ về lũ quét, lũ ống, sạt lở đất nhưng tỷ lệ là 1/20.000 đến 1/50.000, mỗi xã chỉ là một chấm nhỏ. Vấn đề là làm sao đưa về tỷ lệ 1/500 thì mới ứng dụng được vào thực tiễn”, ông Hùng cho hay.