Thảo luận ở hội trường về tình hình phát triển kinh tế, xã hội ngày 4/11, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Mai Thị Phương Hoa (đại biểu Quốc hội đoàn Nam Định) đề cập đến chống lãng phí trong bộ máy công quyền. 

Chế tài xử lý lãng phí tính răn đe chưa cao

Theo Đại biểu Quốc hội, thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã rất quan tâm đến công tác chống lãng phí. Gần đây nhất, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng, tiêu cực mới được bổ sung nhiệm vụ phòng chống lãng phí.

Bà đặc biệt nhắc đến bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm về chống lãng phí, đã đánh giá: “Lãng phí còn diễn ra khá phổ biến, dưới nhiều dạng thức khác nhau, đã và đang gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho phát triển”.

Tình trạng lãng phí, theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp có nhiều nguyên nhân. Đầu tiên, là còn một bộ phận cán bộ có tâm lý coi nhẹ việc chống lãng phí ngay trong hoạt động quản lý. 

“Lâu nay họ chỉ coi lãng phí là hành vi cần phải khắc phục, nhưng chưa đến mức nghiêm trọng, chưa coi lãng phí là hành vi nguy hiểm cho xã hội”, bà Hoa nhấn mạnh.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Mai Thị Phương Hoa cho rằng chống lãng phí như chống tham nhũng, đất nước sẽ vững vàng bước vào kỷ nguyên vươn mình. Ảnh: P.Thắng

Cạnh đó, có một số cán bộ còn quan niệm lãng phí chỉ là việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản của Nhà nước không hiệu quả. Trong khi, lãng phí còn có “cơ hội và thời gian”. 

“Một chuyên gia nước ngoài đã nhận định rằng, lãng phí cơ hội và thời gian là lãng phí tài sản vô hình lớn nhất của con người. Khi cơ hội và thời gian trôi qua sẽ không bao giờ quay trở lại. 

Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhận định: Thủ tục hành chính rườm rà làm lãng phí thời gian của người dân, doanh nghiệp; bệnh sợ trách nhiệm, đùn đẩy công việc sẽ lãng phí cơ hội phát triển của địa phương, đất nước”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nói.

“Bệnh thành tích”, “tư duy nhiệm kỳ”, “tư duy chủ quan” của một số cán bộ muốn thực hiện những dự án ở địa phương, bộ ngành mình và trong nhiệm kỳ mình làm lãnh đạo để chứng tỏ năng lực, sự năng động, cũng là nguyên nhân gây ra lãng phí.

Bởi do cách làm nóng vội, tính toán chủ quan, không tuân thủ đầy đủ các quy trình, thủ tục nên một số dự án không đem lại hiệu quả như mong muốn. 

“Một số dự án đã được Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí điểm mặt, chỉ tên là những dẫn chứng cụ thể nhất”, bà Hoa nêu.

Nguyên nhân nữa, là do chế tài xử lý hành vi lãng phí đã ban hành, nhưng tính răn đe chưa cao.

Bà Hoa cho hay, Luật thực hành tiết kiệm, chống lãng phí đã quy định trách nhiệm cá nhân, trách nhiệm người đứng đầu, việc xử lý hành vi vi phạm trong, nhưng các quy định này chủ yếu có tính chất cảnh báo, nhắc nhở. 

Bộ luật Hình sự có 2 điều đề cập đến các hành vi phạm tội dẫn đến hậu quả lãng phí. Đó là, Điều 179 (Tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp) và Điều 219 (Tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí). 

Các điều luật trên, theo bà Hoa, ít khi được sử dụng để xử lý hành vi lãng phí mà thường được xử lý bằng các tội danh khác như “tội vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng”, “tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng”… 

Quốc hội thảo luận ở hội trường về tình hình phát triển kinh tế xã hội ngày 4/11. Ảnh: P.Thắng

“Với cách xử lý này, dù tội phạm vẫn bị trừng trị nhưng tính răn đe, giáo dục về chống lãng phí chưa cao”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nhận định và tha thiết cho rằng, nếu chống lãng phí thành công như chống tham nhũng thời gian qua thì đất nước nhất định sẽ vững vàng bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình.

Khoáng sản là “miếng mồi ngon”

Quan tâm đến việc khai thác khoáng sản, đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp) nhấn mạnh, khoáng sản là tài nguyên quý giá của đất nước, hầu hết không được tái tạo phát triển mà ngày càng cạn kiệt, đòi hỏi phải được quản lý, khai thác, sử dụng tiết kiệm.

“Tuy nhiên, thực tiễn diễn ra còn nhiều vấn đề cần phải nghiên cứu thấu đáo vì “khoáng sản là miếng mồi ngon" mà những người biết cách sẽ khai thác triệt để, bất chấp hệ quả, miễn là có lợi cho họ”, ông Phạm Văn Hòa nói. 

Ông lưu ý, nhiều khoáng sản quý giá nằm lẫn lộn trong đất đá, nên tổ chức, cá nhân lợi dụng sơ hở của luật pháp để “lách”, khai thác khoáng sản quý hiếm chung với vật liệu thông thường để tiêu thụ mà không bị phát hiện.

Cạnh đó, khai thác khoáng sản quý trái phép diễn ra cục bộ ở một số nơi vẫn qua mắt được cơ quan chức năng.

Tình trạng này, theo ông Hòa, không những tài nguyên quốc gia bị thất thoát, lãng phí là còn kéo theo hệ luỵ là thêm nhiều người tử nạn do khai thác thủ công, lén lút không an toàn. 

Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (đoàn Đồng Tháp). Ảnh: P.Thắng

“Việc các mỏ khoáng sản được cấp phép khai thác theo cơ chế xin- cho cũng làm thất thu ngân sách Nhà nước”, ông Hòa cảnh báo.

Đại biểu cũng cho rằng, việc khai thác cát, sỏi vật liệu xây dựng thông thường cũng không kém phức tạp, bất cập.

Bởi, cát sỏi được hình thành theo quy luật tự nhiên của dòng sông, phụ thuộc lưu lượng, dòng chảy, địa hình tích tụ, độ bồi lắng ... cho nên việc quy hoạch đánh giá trữ lượng rất khó khăn, độ chính xác không cao. 

“Cát tặc” thường khai thác ở những nơi giáp ranh, địa hình phức tạp giữa các địa phương để dễ dàng lẫn trốn”, ông Hòa nói.

Theo ông Hòa, thực hiện các dự án hạ tầng giao thông, đặc biệt là đường cao tốc Bắc - Nam tạo áp lực sử dụng đất, cát, sỏi thông thường để san lấp nên khả năng thiếu vật liệu là rất lớn.

Điều nghịch lý, ông Hòa cho hay, ở khu vực phía Bắc, khối lượng đất đá từ các mỏ lại chưa được sử dụng do chưa nghiên cứu để sử dụng cho công trình. Nếu có thì chỉ được sử dụng cho công trình tại chỗ, chưa được phép di chuyển sang các công trình khác vì lo ngại có tiêu cực. 

Ở khu vực miền Trung, các mỏ vật liệu được quy hoạch thì phần lớn do tư nhân quản lý, đơn vị thi công phải thỏa thuận để mua, nên rất khó khăn về giá cả. 

Còn vùng đồng bằng sông Cửu Long, dự báo khan hiếm vật liệu xây lấp đã xảy ra. “Người dân có tiền cũng chưa chắc đã mua được vật liệu để sử dụng mặc dù giá rất đắt đỏ”, ông Hòa nhấn mạnh.

Trong khi, tro xỉ của các nhà máy nhiệt điện, nhà máy đốt than thải ra hằng năm rất lớn, vẫn chưa được sử dụng thay thế vật liệu xây lấp, vì chưa được nghiên cứu kỹ càng và hướng dẫn thực hiện, có sử dụng cũng không đáng kể.

“Nhiều nơi được chôn lấp, bỏ trống thành đống rất lãng phí, cũng có khả năng ảnh hưởng đến môi trường về lâu dài”, ông Hòa nhận định.

Để khắc phục tình trạng thiếu vật liệu xây dựng san lấp làm đường, cơ quan chức năng đã thí điểm sử dụng cát biển thay thế cát sông. Nhưng đại biểu băn khoăn “liệu cát biển có an toàn vệ sinh môi trường không?”.

Từ thực tế, ông Hòa đề nghị Chính phủ, bộ ngành có giải pháp cần thiết để sử dụng đất đá thải ra từ các mỏ khoáng sản, xỉ than từ các nhà máy nhiệt để sử dụng, thay thế cát sông làm vật liệu thông thường. 

“Cát biển cần nghiên cứu kỹ lưỡng, có đánh giá tác động để khi sử dụng không ảnh hưởng đến môi trường”, đại biểu đoàn Đồng Tháp đề xuất; đồng thời ông đề nghị nhanh chong nghiên cứu xây dựng cầu cạn trên vùng đất yếu, trũng ở đồng bằng sông Cửu Long.