(Thanh tra) - Dù công tác đầu tư công ở nước ta trong những tháng đầu năm 2025 có nhiều cải cách, đột phá về thể chế, việc triển khai thực hiện cũng đạt những tín hiệu tích cực song tiến độ giải ngân vẫn còn một số “điểm nghẽn”, vướng mắc cần tháo gỡ.
Tại các phiên họp Chính phủ thường kỳ hằng tháng, đầu tư công là một trong những nội dung trọng tâm được thể hiện trong các Nghị quyết phiên họp. Trong đó, nguyên nhân làm chậm tiến độ giải ngân vốn đầu tư công đã được Bộ Tài chính báo cáo, phân tích.
Đặc biệt, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã nhận diện các khó khăn, nguyên nhân chính ảnh hưởng đến công tác giải ngân vốn đầu tư công và đã có các chỉ đạo rất sát sao, kịp thời. Tuy nhiên đến nay vẫn còn một số tồn tại, khó khăn vướng mắc với nhiều nguyên nhân.
Nguyên nhân phổ biến nhất là vướng mắc về công tác giải phóng mặt bằng (GPMB), như: Bồi thường, thu hồi đất, tái định cư và sự chưa đồng thuận của người dân...
Luật Đất đai năm 2024 có hiệu lực thi hành nhưng không có quy định chuyển tiếp về các công việc đã thực hiện khi chưa ban hành quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.
Luật cũng quy định hiệu lực của Thông báo thu hồi đất là 12 tháng tính từ ngày ban hành. Dẫn đến phải thực hiện rà soát lại toàn bộ quy trình GPMB đã thực hiện trước khi ban hành quyết định thu hồi đất, quyết định phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ tái định cư. Từ đó làm mất thêm thời gian rà soát lại đối với các dự án đang thực hiện công tác GPMB.
Theo quy định của Luật Đất đai năm 2013, giá thu tiền sử dụng đất để giao tái định cư được căn cứ theo giá đất cụ thể và hạn mức giao đất của từng địa phương. Trong khi đó, Luật Đất đai năm 2024 quy định, giá thu tiền sử dụng đất để giao tái định cư được căn cứ theo bảng giá đất. Vì vậy, phát sinh chênh lệch về quyền lợi giữa các hộ đã được bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và các hộ dân chưa được bồi thường, dẫn tới sự không đồng thuận của các hộ dân.
Hơn nữa, các công trình, tài sản của tổ chức khi phải GPMB sẽ thực hiện bồi thường bằng tiền. Đơn vị quản lý công trình có trách nhiệm di chuyển công trình và đầu tư xây dựng mới. Tuy nhiên, việc đầu tư xây dựng mới phụ thuộc vào kế hoạch triển khai đầu tư của đơn vị nên gặp nhiều khó khăn trong quá trình triển khai GPMB.
Ngoài ra, công tác bồi thường, GPMB còn chậm do chưa đạt được thỏa thuận đối với người dân, chậm bàn giao mặt bằng; xác định nguồn gốc sử dụng đất của các hộ gặp nhiều khó khăn do chuyển nhượng nhiều lần, việc hoàn thiện hồ sơ thu hồi đất qua nhiều bước...
Bên cạnh đó, vẫn còn tình trạng khan hiếm, thiếu nguồn cung các vật liệu đất đắp, cát, đá để thi công, giá vật liệu tăng cao so với thời điểm mời thầu làm tăng chi phí dự án.
Về đơn giá, định mức, trong một số lĩnh vực, vẫn còn thiếu tiêu chuẩn, định mức kinh tế - kỹ thuật chuyên ngành để làm cơ sở lập, thẩm định, phê duyệt và thực hiện các dự án, như lĩnh vực khoa học, công nghệ thông tin, hạ tầng số…
Một số dự án bị chậm do chồng chéo, vướng mắc về quy hoạch, phải đợi điều chỉnh quy hoạch để đảm bảo thống nhất.
Đáng chú ý, liên quan tới thực hiện sắp xếp, tinh gọn bộ máy theo Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, một số vướng mắc phát sinh khi sáp nhập địa giới, sắp xếp bộ máy hành chính ảnh hưởng đến việc thực hiện và giải ngân vốn đầu tư công, như: Một số đơn vị đã tạm dừng khởi công mới năm 2025 đối với các dự án đầu tư công (nhất là các dự án trụ sở) cho đến khi có quyết định về phương án tổ chức, sắp xếp bộ máy; một số dự án đang trong quá trình chuẩn bị đầu tư phải điều chỉnh do thực hiện đề án tiếp tục sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy dẫn đến chưa đủ điều kiện phân bổ vốn; công tác thanh toán, quyết toán bị gián đoạn do có sự thay đổi trong trách nhiệm, quyền hạn, quy trình tại địa phương…
Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ còn chỉ ra các nguyên làm chậm tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, như: Dự án liên quan đến di tích lịch sử; công tác đấu thầu (quy trình kéo dài, một số lĩnh vực khó lựa chọn được nhà thầu…); nguồn thu ngân sách địa phương liên quan đến sử dụng đất; các địa phương còn tâm lý sợ sai, chưa quyết liệt trong thực hiện và giải ngân nguồn vốn của các Chương trình mục tiêu quốc gia, chậm hoàn thiện thủ tục đầu tư nên ảnh hưởng đến việc phân bổ kế hoạch vốn.
Đầu tư công là một trong những nội dung được nhiều đại biểu Quốc hội quan tâm tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV. Thảo luận ở hội trường về tình hình kinh tế - xã hội và công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí sáng 17/6/2025, nhiều đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đề nghị Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương làm rõ trách nhiệm và có giải pháp giải quyết dứt điểm lãng phí trong đầu tư công và các dự án tồn đọng.
Theo đại biểu Nguyễn Thị Yến, Đoàn ĐBQH tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, đầu tư công không chỉ là động lực truyền thống mà còn là trụ cột quyết định trong việc tăng trưởng, tạo lan tỏa sang các lĩnh vực khác. Tuy nhiên, hiện cả nước còn trên 2.200 dự án tồn đọng kéo dài qua nhiều năm với tổng vốn đầu tư gần 230 tỷ USD, tương đương gần 50% quy mô nền kinh tế. Đây là nguồn lực lãng phí rất lớn.
Đại biểu Nguyễn Thị Yến cho rằng, khi mô hình chính quyền địa phương 2 cấp chính thức đi vào hoạt động từ ngày 01/7/2025, công tác đầu tư công phải tổ chức thực hiện theo hướng quyết liệt, minh bạch, hiệu quả. Đồng thời, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền theo quy định mới song phải đi đôi với giám sát, tăng cường hậu kiểm.
Còn đại biểu Nguyễn Minh Tâm, Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Bình, nhiều dự án trọng điểm, quy mô lớn vẫn đang gặp vướng mắc, chậm trễ trong khâu triển khai giải phóng mặt bằng, đấu thầu.
Do đó, đại biểu đề nghị Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến kỹ lưỡng nhằm hoàn thiện để thông qua Luật sửa đổi, bổ sung 7 luật, trong đó có Luật Đấu thầu. Mặt khác, nên chăng áp dụng cơ chế chỉ định thầu, tăng quy mô kết hợp với thiết kế các điều kiện để gần như chuyển sang chào hàng cạnh tranh với các thủ tục linh hoạt để rút ngắn thời gian lựa chọn nhà thầu…
Theo thông tin từ Bộ Tài chính, tiến độ giải ngân vốn đầu tư công ước thực hiện đến hết tháng 5/2025 đạt 24,1% kế hoạch Thủ tướng Chính phủ giao, tăng cả về giá trị (khoảng 55,7 nghìn tỷ đồng) và tỷ lệ so cùng kỳ. Trong đó, vốn ngân sách trung ương mới giải ngân được 19,6% kế hoạch, vốn ngân sách địa phương đạt 27,5%.
