(Thanh tra) - Sau khi tuyến đường sắt đô thị (Metro) số 1 chính thức đi vào vận hành, người dân Thành phố Hồ Chí Minh đặt nhiều kỳ vọng vào mạng lưới Metro hiện đại, kết nối khắp các khu vực. Điều người dân mong chờ nhất lúc này không chỉ là những bản quy hoạch, mà là một mốc thời gian rõ ràng để biết khi nào kỳ vọng ấy trở thành hiện thực.
Theo các quy hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, quy hoạch mạng lưới Metro Thành phố Hồ Chí Minh (mới) có tổng chiều dài khoảng 1.012km. Trong đó, Thành phố Hồ Chí Minh (trước sát nhập) có 12 tuyến, dài khoảng 582km; tỉnh Bình Dương có 12 tuyến, dài khoảng 305km; tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu có 3 tuyến, dài khoảng 125km. Trong bối cảnh hiện nay, việc tổ chức rà soát tổng thể quy hoạch mạng lưới Metro theo mô hình, tầm nhìn mới, phù hợp với bối cảnh mở rộng địa giới hành chính là rất cần thiết.
Nghị quyết số 188/2025/QH15 (Nghị quyết số 188) của Quốc hội ra đời được coi là “đòn bẩy” giúp Thành phố Hồ Chí Minh tháo gỡ những nút thắt lâu nay trong phát triển hệ thống Metro. Với hàng loạt cơ chế đặc thù, đặc biệt, thành phố đã có thể rút ngắn đáng kể thủ tục, đẩy nhanh tiến độ nhiều dự án trọng điểm. Điển hình, thời gian thực hiện dự án tuyến Metro số 1 (không phải thực hiện thủ tục thẩm định, giảm từ 3 đến 6 tháng); tại tuyến Metro số 2, việc chỉ định thầu tư vấn giúp tiết kiệm thêm 6–8 tháng. Đặc biệt, nhiều dự án có thể bỏ qua bước lập và thẩm định chủ trương đầu tư, giúp rút ngắn từ 3–5 năm so với trước đây…
Nhờ vậy, Thành phố Hồ Chí Minh đặt mục tiêu khởi công tuyến Metro số 2 vào cuối năm 2025. Với các tuyến còn lại, thành phố phấn đấu hoàn tất công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trong năm 2027, tiến hành khởi công đồng loạt 9 tuyến vào giai đoạn 2027–2028 và hoàn thành 355 km vào năm 2035. Song song đó, thành phố cũng đang gấp rút rà soát lại toàn bộ quy hoạch mạng lưới Metro Thành phố (mới) để bảo đảm phù hợp với không gian phát triển mới sau sáp nhập, tạo nền tảng cho một hệ thống giao thông công cộng hiện đại, đồng bộ và bền vững.
Theo Sở Xây dựng Thành phố, đến nay, tuyến Metro số 1 (Bến Thành – Suối Tiên) đã được đưa vào vận hành thương mại, sản lượng bình quân 53.440 khách/ngày; giờ cao điểm đạt gần 7.500 khách/giờ/hướng; tổng lượt hành khách sử dụng dịch vụ đến nay đạt khoảng 14 triệu lượt. Có thể nói tuyến Metro số 1 đã phát huy hiệu quả đầu tư, hình thành loại giao thông xanh, sạch, hiện đại, sức chở lớn phục vụ nhu cầu đi lại của người dân và khách du lịch.
Còn tuyến Metro số 2 (Bến Thành – Tham Lương), tháng 7/2025, Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định dừng việc sử dụng vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài của Ngân hàng tái thiết Đức (KfW). Đây là tuyến đường sắt đầu tiên áp dụng các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt của Nghị quyết số 188. Đến nay, Ban Quản lý đường sắt đô thị đã chỉ định nhà thầu tư vấn quốc tế liên danh với tư vấn trong nước khẩn trương rà soát, điều chỉnh dự án, thiết kế tổng thể FEED trình thẩm định, phê duyệt. Mục tiêu đặt ra là khởi công cuối năm 2025, hoàn thành trước năm 2032.
Đối với các tuyến còn lại, UBND Thành phố đã giao nhiệm vụ cho Ban Quản lý đường sắt đô thị lập Báo cáo nghiên cứu khả thi; phấn đấu khởi công giai đoạn 2027-2028, hoàn thành trước năm 2035. Ngoài ra, hiện nay, đã có một số nhà đầu tư quan tâm đề xuất đầu tư dự án Metro theo hình thức đầu tư đối tác công tư (PPP) hoặc đầu tư trực tiếp theo quy định của Luật Đầu tư…
Trong một báo cáo mới đây, Sở Xây dựng đã kiến nghị tới Ban Chỉ đạo phát triển hệ thống mạng lưới Metro Thành phố cho ý kiến thống nhất danh mục, thứ tự ưu tiên đầu tư các dự án Metro trong nhiệm kỳ 2025-2030 và đến năm 2035.
Theo đó, Sở Xây dựng kiến nghị thứ tự ưu tiên đầu tư phát triển Metro Thành phố như sau: (1) tuyến Metro số 2 đoạn Bến Thành – Tham Lương, đoạn Bến Thành – Thủ Thiêm và đoạn Tham Lương – Củ Chi; (2) tuyến Metro số 1 (Thành phố mới Bình Dương – Suối Tiên, Thành phố Hồ Chí Minh); (3) tuyến Metro số 2 (Thành phố Thủ Dầu Một - Thành phố Hồ Chí Minh); (4) tuyến Metro số 1 đoạn Bến Thành — An Hạ; (5) tuyến Metro số 3: Hiệp Bình Phước - An Hạ; (6) tuyến Metro số 4: Đông Thạnh - cảng hàng không Tân Sơn Nhất – Bến Thành - Hiệp Phước; (7) tuyến Metro số 6: Vành đai trong; (8) tuyến đường sắt Thủ Thiêm - Long Thành (trường hợp được Thủ tướng Chính phủ giao là cơ quan chủ quản triển khai dự án). (9) tuyến Metro số 3: kết nối Vũng Tàu - Bà Rịa - Phú Mỹ, nghiên cứu bổ sung quy hoạch kéo dài kết nối cảng hàng không Long Thành. (10) tuyến đường sắt kết nối Trung tâm Thành phố đi Cần Giờ (do nhà đầu tư đề xuất đầu tư).
Bổ sung tuyến Metro số 1 (thành phố mới Bình Dương – Suối Tiên, Thành phố Hồ Chí Minh); tuyến Metro số 2 (Thành phố Thủ Dầu Một - Thành phố Hồ Chí Minh); tuyến đường sắt Thủ Thiêm – Long Thành (trường hợp Thủ tướng Chính phủ chấp thuận điều chỉnh quy hoạch thành đường sắt địa phương và giao UBND Thành phố là cơ quan chủ quản) vào danh mục dự án tại phụ lục kèm theo Nghị quyết số 188.
Hai tuyến Metro số 5 (Long Trường — Xa lộ Hà Nội – cầu Sài Gòn – Bảy Hiền – Đề-pô Đa Phước) và Metro số 7 (Tân Kiên – Nguyễn Văn Linh – Thủ Thiêm – Thảo Điền – Thanh Đa – Khu công nghệ cao – Vinhomes Grand Park) được điều chỉnh lộ trình sang giai đoạn 2036 - 2045.
Trong tương lai, khi hệ thống Metro của Thành phố dần hoàn thiện, diện mạo đô thị chắc chắn sẽ có bước thay đổi lớn. Những chuyến tàu hiện đại, đúng giờ sẽ trở thành lựa chọn quen thuộc của người dân, thay thế dần thói quen di chuyển bằng xe máy, góp phần giảm ùn tắc và ô nhiễm không khí. Các khu vực dọc tuyến metro sẽ phát triển mạnh theo mô hình đô thị nén và TOD, mở ra cơ hội đầu tư, thương mại, dịch vụ mới, đồng thời tạo điều kiện để người dân tiếp cận nhanh hơn với các trung tâm việc làm, giáo dục, y tế.
Metro cũng sẽ trở thành “sợi dây” kết nối vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, giúp việc đi lại trở nên thuận lợi hơn, rút ngắn đáng kể thời gian di chuyển. Không chỉ là phương tiện giao thông công cộng, metro còn mang ý nghĩa biểu tượng của một đô thị văn minh, hiện đại, hướng tới phát triển xanh và bền vững.
