(Thanh tra)- Được gặp Bác Hồ là mơ ước và vinh dự rất lớn đối với tất cả người dân Việt Nam. Với Trung tá Nguyễn Thanh Xuân, nhà quay phim của Điện ảnh Quân đội, trong gần 30 năm cầm máy, không chỉ có may mắn được nhiều lần gặp Bác, ông còn vinh dự trở thành nhân chứng của lịch sử khi ghi lại những thời khắc cuối cùng của Người...
Đường đến với điện ảnh
Ông Nguyễn Thanh Xuân sinh năm 1931, tại xã Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.
Sau hơn 20 năm lớn lên trên mảnh đất giàu truyền thống cách mạng, được nghe kể nhiều về Bác Hồ, chàng thanh niên Nguyễn Thanh Xuân đã tình nguyện lên đường nhập ngũ vào năm 1952. Đơn vị Công binh 151 thuộc Sư đoàn Pháo binh 351 là nơi chàng trai trẻ làm nhiệm vụ mở đường cho những trận chiến quyết tử như: Chiến dịch Tây Bắc, Hòa Bình, Thượng Lào, Điện Biên Phủ...
Vốn có hiểu biết về các loại vũ khí, khói lửa, năm 1959, ông Nguyễn Thanh Xuân và ông Trần Khắc Hoạt đã được Cục Tuyên huấn (thuộc Tổng cục Chính trị) điều về làm nhiệm vụ tạo khói lửa để đóng một đoạn ngắn trong bộ phim mang tên “Giữ cờ quyết thắng” nhân kỷ niệm 15 năm thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam. Đây là bộ phim nhựa đen trắng đầu tiên của ngành Điện ảnh Quân đội.
Sau khi hoàn thành cảnh quay, đoàn làm phim thấy ông Xuân có năng khiếu và đam mê điện ảnh nên mời về công tác tại Xưởng phim Quân đội. Công việc chính của ông là phục vụ thuốc nổ, súng đạn và tạo khói lửa cho những cảnh quay trong phim. Sau 6 năm công tác ở Xưởng phim Quân đội, niềm đam mê điện ảnh càng thôi thúc ông Xuân mày mò học hỏi và tiếp cận với những chiếc máy quay. Qua nhiều lần đi cùng tổ làm phim, “học mót” được nhiều kinh nghiệm, hiểu về máy móc, phim ảnh, dần dần “tay nghề” của ông được nâng lên rõ rệt.
Giai đoạn những năm 1965 - 1966, khi chiến tranh phá hoại miền Bắc đang ngày càng ác liệt, miền Nam phải gồng mình chống chọi với sự tàn sát thảm khốc của đế quốc Mỹ, cuộc đấu tranh của nhân dân ta vì độc lập, thống nhất càng trở nên hết sức gay go, phức tạp. Để ghi lại diễn biến lịch sử dân tộc, theo sát sứ mệnh cách mạng, vào thời điểm này lại càng đòi hỏi nhiều phóng viên ra mặt trận. Trước tình hình cấp bách, ông Xuân nhận được lệnh từ Tổng cục Chính trị vào thành cổ Quảng Trị làm nhiệm vụ quay phim chiến trường. Từ đây, ông Xuân trở thành phóng viên chiến trường chủ chốt của Xưởng phim Quân đội tham gia ghi lại những chiến công của quân và dân ta ở khắp các mặt trận.
Cũng từ khi được giao quay phim chính với chiếc máy quay Convat của Nga số hiệu 67083, ông Xuân đã thành công với bộ phim đầu tiên mang tên “Nhằm thẳng quân thù mà bắn”, ca ngợi Tiểu đoàn Anh hùng Nguyễn Viết Xuân. Sau bộ phim này, ông Xuân còn làm được nhiều bộ phim gắn liền với những thời khắc quan trọng của lịch sử như: Bộ phim “Cánh đồng bông Thuận Hải” (phản ánh về việc bộ đội đi làm kinh tế), “Trung đoàn xe tăng H66”, “Đại thắng mùa Xuân năm 1975”, “Đà Lạt vào Xuân”- bộ phim màu đầu tiên của ngành Điện ảnh Quân đội. Đặc biệt, ông còn tham gia làm bộ phim “Những giờ phút cuối đời của Bác Hồ”, được phát vào ngày 2/9/1990.
Thước phim tư liệu cuối đời của Bác
Trải qua gần 30 năm cầm máy, thực hiện rất nhiều bộ phim giá trị, nhưng điều mà nhà quay phim Nguyễn Thanh Xuân tự hào và vinh dự nhất là được quay những thước phim về Bác Hồ từ lúc Người còn sống đến lúc Người trút hơi thở cuối cùng. Những hình ảnh Bác Hồ đội mũ sắt ra thăm trận địa pháo cao xạ tại cầu Long Biên, đến thăm các chiến sĩ hải quân... đều được ông Xuân ghi lại với những tình cảm chân thành và xúc động nhất.
Ông Xuân kể, ngày 25/8/1969, ông nhận được lệnh của Tổng cục Chính trị là chuẩn bị lên đường làm nhiệm vụ. Chưa bao giờ ông rơi vào tâm trạng hồi hộp như vậy. Những lần đi quay phim trước, ông đều biết trước mục đích của chuyến đi. Còn lần này thì không, lãnh đạo của Xưởng phim chỉ thông báo ngắn gọn là chuẩn bị máy móc sẵn sàng, khi nào có lệnh thì xuất phát để đi làm phim tư liệu. “2 giờ sáng, đang chuẩn bị đồ cho chuyến công tác thì có tiếng gõ cửa thông báo chuẩn bị tất cả đồ đạc lên xe đi công tác ngay. Tôi hỏi đi đâu, làm nhiệm vụ gì thì chỉ được đáp lại ngắn gọn: “Các đồng chí đi thẳng đến cổng phía sau của Phủ Chủ tịch sẽ có người đón”. Chẳng ai bảo ai, chúng tôi vội vàng lên xe. Linh tính báo cho tôi biết mình sắp làm một nhiệm vụ trọng đại, bởi đây là lần đầu, đoàn làm phim của chúng tôi được vào Phủ Chủ tịch”, ông Xuân nhớ lại.
Sau đó, đoàn làm phim gồm ông Xuân, ông Trần Anh Trà và một lái xe đến và ngủ tại Văn phòng của Tổng cục Chính trị để chuẩn bị chờ lệnh. Một lát sau, ông Vũ Kỳ - Thư ký riêng của Bác thông báo: “Bác hiện nay đang ốm nặng, cấp trên cho các đồng chí vào đây để làm nhiệm vụ. Các đồng chí về nằm nghỉ một lúc, khi nào cần sẽ có người gọi”. Lúc này, ông Xuân và anh em trong đoàn làm phim mới biết được nhiệm vụ của mình trong chuyến đi này là hết sức quan trọng.
Rạng sáng 30/8/1969, ông Vũ Kỳ thông báo là các bác sỹ đang cố gắng chăm sóc sức khoẻ Bác để đến ngày 2/9, Bác ra đón Tết Độc lập với đồng bào.
Ngày 1/9, ông Vũ Kỳ lại chạy ra thông báo về tình hình sức khỏe của Bác rằng, Bác đã đỡ hơn, đã ăn được thêm 2 thìa cơm do Đại tướng Võ Nguyên Giáp đút. Trong lúc ăn cơm, Bác luôn miệng hỏi xem tình hình miền Nam thế nào, tiêu diệt được bao nhiêu giặc Mỹ, miền Bắc bắn rơi bao nhiêu máy bay, nước sông Hồng đã xuống chưa?...
Thế nhưng, đến 9 giờ 47 phút ngày 2/9, lúc Bộ Chính trị đang họp thì có người chạy lên báo cáo với đồng chí Lê Duẩn rằng, Bác đã trút hơi thở cuối cùng. Cả hội trường như chết lặng trước tin vị Cha già kính yêu của dân tộc đã ra đi.
Đến lúc này, ông Xuân và ông Trà mới nhận được thông báo từ ông Vũ Kỳ rằng: “Bác đã ra đi, các đồng chí nhanh chóng vào ghi lại những hình ảnh cuối cùng về Bác”. Ông Xuân xúc động nhớ lại thời khắc đã in sâu trong tâm khảm của mình: “Bác nằm đó, bình yên và thanh thản trong tiếng nấc nghẹn ngào của những người có mặt. Tôi cố nén đau thương để ghi lại những thước phim này, cố gắng không khóc mà nước mắt cứ giàn giụa, che mờ cả máy quay phim. Tôi sử dụng 2 chiếc máy quay liên tục, cứ hết phim máy này lại chuyển sang máy kia. Lúc này, các vị lãnh đạo của Đảng và Nhà nước như Lê Duẩn, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Trường Chinh… đều có mặt. Cả căn phòng ngập trong nỗi đau đớn tột cùng”.
Gần 11 giờ trưa, sau khi quay xong, Bộ Chính trị họp tiếp công tác tổ chức. Lúc này, ông Xuân được đưa đến Viện 108 để quay cảnh các bác sỹ người Nga đang bôi thuốc bảo vệ thi thể Bác Hồ. Sau khi quay xong những thước phim lịch sử đó, toàn bộ tư liệu về Người được giao cho Xưởng phim Quân đội để quản lý và bảo mật. Mãi đến năm 1990, bất ngờ đạo diễn Phạm Quốc Vinh thông báo với ông Xuân rằng: Những thước phim tư liệu quay về giây phút Bác Hồ trút hơi thở cuối cùng sẽ được sử dụng trong bộ phim tư liệu có tên “Những giờ phút cuối đời của Bác Hồ”.
Ông Xuân cho biết, bộ phim “Những giờ phút cuối đời của Bác Hồ” bao gồm những thước phim tư liệu vô giá được ghi vào đúng thời điểm cần ghi lại về những sự kiện trọng đại mà nhiều người còn chưa biết... Năm tháng qua đi, sau 20 năm niêm phong cất giữ, bảo quản chu đáo, an toàn, lần đầu tiên những thước phim tư liệu này được phép công bố rộng rãi, đáp ứng yêu cầu tình cảm của nhân dân và để lại cho đời sau...
Sau khi hoàn thành bộ phim, ngày 17/4/1989, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh đã trực tiếp xem duyệt, thông qua bộ phim và nhấn mạnh: “Dù còn những hạn chế, nhưng bộ phim rất đáng được trân trọng, đã có sức lay động mạnh mẽ. Người xem tiếp cận với giây phút cuối đời, nhưng thật ra là điểm cao của toàn bộ cuộc đời của Bác về lý tưởng, về tình thương được cụ thể hóa bằng hành động, bằng lối sống của một người cộng sản chân chính, một lãnh tụ vĩ đại kính yêu của dân tộc Việt Nam và bạn bè quốc tế cùng nhân dân yêu chuộng hòa bình trên khắp năm châu”.
Võ Mạnh Hùng
