(Thanh tra) - Nhân kỷ niệm 40 năm ngày ký Hiệp định Paris về kết thúc chiến tranh ở Việt Nam, nhà báo lão thành Hà Đăng, nguyên Trợ lý Tổng Bí thư, nguyên Trưởng ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương, đã có bài viết riêng cho Báo Thanh tra Cuối tháng chia sẻ câu chuyện về lần sang Italia dự một cuộc mít tinh lớn do Đảng Cộng sản Italia tổ chức nhằm ủng hộ cuộc đấu tranh chống Mỹ của Việt Nam. Báo Thanh tra Cuối tháng xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.
Tháng 12 năm 1969, tôi và đồng chí Lý Văn Sáu, Cố vấn Đoàn Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam, có chuyến đi Italia. Với tôi, đây là lần đầu tiên đến đất nước của văn minh La Mã. Chúng tôi đến đó để dự một cuộc mít tinh lớn ủng hộ Việt Nam.
Hồi ấy, phong trào chống chiến tranh của Mỹ ở Việt Nam lên rất cao ở nhiều nước trên thế giới. Ở Tây Âu, phong trào mạnh nhất, cùng với Pháp là Italia. Các tổ chức hòa bình ở Italia, nòng cốt là Đảng Cộng sản, đã liên tiếp tổ chức những cuộc mít tinh lớn ủng hộ Việt Nam, đòi Mỹ chấm dứt chiến tranh xâm lược. Cuộc mít tinh lớn lần này được tổ chức ở Bologna, một trong những thành phố của Italia, do Đảng Cộng sản nắm chính quyền.
Đối với chúng tôi, chuyến đi có một chút rắc rối về thủ tục. Với Chính phủ Italia, Mặt trận Dân tộc Giải phóng và Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam chưa có quan hệ chính thức gì trong khi chính quyền Sài Gòn đã thiết lập đại sứ quán ở đó. Để có được visa, trong tờ khai xin nhập cảnh, phải có cam kết là không tham gia hoạt động chính trị. Mít tinh và biểu tình ủng hộ Việt Nam là một hoạt động chính trị trực tiếp, chúng tôi được mời sang đó dự mà bảo không hoạt động chính trị thì làm gì? Sứ quán Italia tại Pháp đã phân trần rằng, đó không phải là quy định riêng cho Chính phủ Cách mạng Lâm thời mà là chung cho tất cả những người vào nước họ. Có nghĩa là, chúng tôi có quyền dự mít tinh mà không vi phạm điều cam kết trong tờ khai xin nhập cảnh.
Khi chúng tôi đến sân bay Roma, cảnh sát biên phòng xem giấy tờ cứ ngần ngừ mãi. Không phải ở visa mà là ở hộ chiếu. Hồi ấy, tuy Chính phủ Cách mạng Lâm thời đã thành lập, song hộ chiếu của chúng tôi chưa đổi kịp, vẫn còn là hộ chiếu do Mặt trận Dân tộc Giải phóng cấp. Mặt trận Dân tộc Giải phóng là gì? Tại sao Mặt trận mà lại cấp hộ chiếu? Anh Lý Văn Sáu đã nói qua cho họ hiểu Mặt trận Dân tộc Giải phóng là một tổ chức cách mạng yêu nước từ lâu đã được coi như Chính phủ và thật sự ngày nay đã là Chính phủ rồi. Khi đã hiểu, họ giơ tay chào thân thiện và chúc chúng tôi những ngày tốt đẹp trên đất Italia.
Ở Roma, đêm đến, bạn còn dặn chúng tôi, lúc ngủ ở khách sạn, có ai gọi cửa, thấy lạ thì không nên mở. Phong trào ủng hộ Việt Nam rất mạnh, nhưng các lực lượng cánh hữu cũng ráo riết hoạt động.
Sáng hôm sau, khi xe chúng tôi trên đường đến trụ sở Trung ương Đảng Cộng sản thì gặp mấy đám biểu tình, chặn xe và nhét truyền đơn vào. Truyền đơn chống Liên Xô can thiệp vào Ba Lan. Chúng tôi hỏi người lái xe: Sao anh lại nhận loại truyền đơn này? Anh đáp: Cứ cầm rồi vứt đi, cãi làm gì cho mệt xác?
Rời Roma, chúng tôi đến Bologna. Một quang cảnh hoàn toàn khác. Chúng tôi được tiếp ngay tại tòa thị chính như những “thượng khách”. Thị trưởng là đảng viên cộng sản. Ông giới thiệu với chúng tôi tình hình Bologna và phong trào ủng hộ Việt Nam ở đây.
Tiếp đó, chúng tôi được mời dự một cuộc mít tinh lớn. Có cảm giác như đó là một cuộc mít tinh được tổ chức không phải ở một nước tư bản, mà là ở một nước xã hội chủ nghĩa nào đó. Chúng tôi ngồi trên hàng ghế danh dự - hàng ghế Đoàn Chủ tịch. Sau những bài diễn văn chính thức là cuộc đối thoại cởi mở giữa bạn bè yêu chuộng hòa bình, công lý Italia với đại diện những chiến sĩ cách mạng và yêu nước, dám đương đầu với một đế quốc đầu sỏ để giành độc lập, tự do. Kết thúc đối thoại là phần xin chữ ký. Chúng tôi không biết mình đã ký bao nhiêu chữ ký cho bạn bè kỷ niệm. Chỉ biết rằng, sau đó là một cuộc biểu tình rầm rộ trên đường phố, có đến mấy nghìn người tham gia.
Bạn hướng dẫn chúng tôi đi một đoạn, khoảng hơn 100m, sau đó, đứng bên hè phố vẫy chào đoàn biểu tình đang thét vang khẩu hiệu tung hô Việt Nam: “Giáp, Giáp, Hồ, Hồ Chí Minh”! Chúng tôi thực hiện cam kết “không tham gia hoạt động chính trị” như thế đấy.
Mấy ngày ở Bologna, đi đâu cũng thấy mấy nhân viên an ninh theo sau. Hình như họ theo dõi chúng tôi từ Roma. Ở đài kỷ niệm nạn nhân của chủ nghĩa phát xít trong thời kỳ chiến tranh, chúng tôi vẫn thấy họ đứng gần đó. Anh Lý Văn Sáu rất nhanh nhẹn và lịch thiệp đến bắt tay họ. “Xin cảm ơn các ông đã chăm sóc chúng tôi rất cẩn thận”. Họ phân trần: “Không. Không. Chúng tôi được giao nhiệm vụ bảo vệ an ninh cho các ông trong chuyến đi, hoàn toàn không có ý gì theo dõi”.
Chuyến đi Italia cách đây hơn 43 năm, nay vẫn còn lưu giữ trong tôi nhiều ký ức đẹp. Nhờ đó mà tôi đã có dịp chiêm ngưỡng nhiều danh thắng và di tích lịch sử của thành Roma, thăm cả Tòa thánh Vatican như là một khách du lịch.
Thật ra, đoàn chúng tôi không phải là đoàn đầu tiên đến Italia. Trước đó ít lâu, một cuộc mít tinh lớn như Bologna cũng đã được tổ chức lại Milano. Lần đó, các bạn Italia cũng mời đại diện của Đoàn Chính phủ Cách mạng Lâm thời đến dự. Nhưng, trong đoàn, các nhân vật lãnh đạo chủ chốt đều bận. Thế là, nhà báo Trương Tùng được cử đi. Khi sắp bước vào nơi tổ chức mít tinh, anh bỗng phát hiện tấm biển “Chào mừng Ngài Bộ trưởng Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam”. Anh hoảng quá, quay sang nói với đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Italia đi cùng tới dự mít tinh: “Tôi xin đính chính với đồng chí, tôi chỉ là chuyên viên của đoàn”. Đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị vẫn thản nhiên: “Ở Paris, đồng chí làm gì cũng được. Còn ở đây, đồng chí là Bộ trưởng”.
Sau chuyến đi này, anh Trương Tùng về kể lại, cũng là để báo cáo với đoàn “chiến công ngoại giao” đầu tiên của anh. Anh còn kể nhiều về cuộc sống của người dân Italia, về Milano, về thành phố Venezia nổi tiếng mà anh đến thăm. Một người trong đoàn, anh Nguyễn Công Quyền, kỹ sư kinh tế, đang giữ vai trò người đánh máy các văn kiện, buột miệng đọc câu thơ:
Nhà báo Trương Tùng đến Mi-lăn
Về nhà kể lắm chuyện lăng nhăng
Nào là nước Ý đào to quả
Gái đẹp, đĩ nhiều, lắm hiệu ăn
Thành phố Vơ-ni trên mặt nước
Mấy mươi năm nữa biết còn chăng…
Quyền còn đang ngắc ngứ về 2 câu cuối thì tôi bảo: Hai câu này, Trương Tùng đã làm rồi cần gì phải vắt óc nặn ra nữa. Và tôi đọc nối theo:
Đi sang nước Ý làm bộ trưởng
Về đến Mát-xi trở lại thằng.
Massy là thị xã ngoại ô Paris, nơi chúng tôi ở. Chữ “thằng” là chữ chúng tôi vẫn thân mật gọi nhau trong giới chuyên viên: Thằng Tùng, thằng Đăng… Hai câu kết và mấy chữ “trở lại thằng” đã gây một trận cười cho người nghe. Chức “bộ trưởng” được phong cho Trương Tùng từ đó.
Năm nay, kỷ niệm 40 năm ngày ký Hiệp định Paris về Việt Nam (27/1), các anh Lý Văn Sáu, Trương Tùng, Nguyễn Công Quyền và nhiều anh chị em khác trong Đoàn miền Nam chúng tôi đều đã thành người thiên cổ. Kể lại câu chuyện nhỏ này, tôi nhớ các anh và nhớ lại cái thời chúng tôi còn chập chững đóng vai “nhà ngoại giao” của Mặt trận.
Tết Qúy Tỵ
Hà Đăng
