Cán bộ y tế tư vấn sức khỏe sinh sản cho người DTTS tại TP Móng Cái (Quảng Ninh). Ảnh: Thanh Nga

Theo Phó Trưởng ban Dân tộc Quảng Ninh Ân Thị Thìn, để làm được điều đó, công tác tuyên truyền chính là “chìa khóa”, đóng vai trò then chốt. Trong quá trình thực hiện Đề án “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng đồng bào DTTS giai đoạn 2015-2020”, Ban Dân tộc tỉnh đã biên soạn, in 30.000 tờ gấp tuyên truyền có chủ đề: “Nói không với tảo hôn” và “Nói không với hôn nhân cận huyết thống” với hình thức phong phú, nội dung cô đọng, thiết thực, dễ đọc, dễ hiểu, dễ nhớ để phát cho các đơn vị, địa phương và phát tại các hội nghị tuyên truyền…

Đồng thời, tổ chức 11 hội nghị tập huấn về kỹ năng truyền truyền, Luật Hôn nhân và Gia đình cho hơn 1.000 lượt đối tượng là trưởng các thôn, bản và người có uy tín trong cộng đồng vùng DTTS; trong đó, chú trọng tuyên truyền các quy định của pháp luật về hôn nhân, gia đình, về hệ lụy của tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống. Tổ chức 6 diễn đàn “Học sinh DTTS nói không với tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống” tại các trường phổ thông dân tộc nội trú trên địa bàn toàn tỉnh, với sự tham gia của gần 1.000 học sinh và các thầy, cô giáo.

Thực hiện 4 cuộc kiểm tra tại 10 địa phương có đông đồng bào DTTS sinh sống để nắm tình hình, thực trạng về tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống; sau mỗi cuộc kiểm tra, đã kịp thời chấn chỉnh những tồn tại, hạn chế, biểu dương những cách làm hay, sáng tạo. Phối hợp với Đài Truyền hình Quảng Ninh, Đài Truyền hình Việt Nam xây dựng và phát sóng 3 phóng sự tuyên truyền về hệ lụy của tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống.

Tại Cổng Thông tin điện tử thành phần, Ban Dân tộc tỉnh đã mở riêng 1 chuyên mục tuyên truyền Đề án “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng đồng bào DTTS trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh” để đăng tải các văn bản chỉ đạo, các tài liệu tuyên truyền…

Vùng đồng bào DTTS, miền núi, biên giới, hải đảo của tỉnh Quảng Ninh hiện có 67 xã, thị trấn/177 xã, phường, thị trấn toàn tỉnh. Đồng bào DTTS có 162.531 người, chiếm 12,31% dân số toàn tỉnh, cư trú trên 85% diện tích của tỉnh. Trong đó, dân tộc Dao có dân số đứng thứ 2 sau người Kinh với 73.589 người. Các địa phương có tỷ lệ đồng bào DTTS cao là Bình Liêu, Ba Chẽ, Tiên Yên…

Cùng với Ban Dân tộc, các địa phương trong tỉnh đã tổ chức 288 lớp bồi dưỡng kiến thức với gần 17.000 người tham gia; cung cấp gần 115.000 tờ rơi, pa-nô, áp phích; tư vấn hơn 4.400 cuộc về tảo hôn, hôn nhân cận huyết thống cho gần 19.000 người…

Ngoài ra, bằng nhiều hình thức, các sở, ngành cũng đã tổ chức nhiều cuộc tuyên truyền, phổ biến pháp luật; thành lập các câu lạc bộ; các mô hình, điểm tư vấn để vận động thực hiện hiệu quả việc giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trên địa bàn.

Nhờ linh hoạt, vận dụng sáng tạo các hình thức tuyên truyền và phát huy có hiệu quả vai trò của đội ngũ người có uy tín trong vùng đồng bào DTTS như già làng, trưởng bản… trong hơn 5 năm qua, tỷ lệ tảo hôn trong vùng đồng bào DTTS và miền núi của tỉnh Quảng Ninh đã giảm rõ rệt, không còn tình trạng hôn nhân cận huyết thống.

So sánh với kết quả điều tra thực trạng kinh tế - xã hội 53 DTTS năm 2015 do Ủy ban Dân tộc chủ trì, phối hợp với Tổng cục Thống kê thực hiện, nếu như, ở giai đoạn trước năm 2015, tỉnh Quảng Ninh có đến 11.331 người tảo hôn (6.027 nam; 5304 nữ) thì đến giai đoạn 2015 - 2020, tỷ lệ tảo hôn của tỉnh chỉ còn 1,2% (236 cặp tảo hôn trên tổng số 19.247 cặp kết hôn). Số người tảo hôn chủ yếu tập trung ở dân tộc Dao, Tày, Sán Chay, Sán Dìu…

Nhìn lại hơn 5 năm triển khai đề án, Phó Trưởng ban Dân tộc Quảng Ninh Ân Thị Thìn cho rằng,  qua công tác tuyên truyền, vận động, đa số đồng bào DTTS đã nhận thức được tầm quan trọng và mức độ ảnh hưởng của việc tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống. Nhờ vậy, đã tạo được sự đồng thuận trong xã hội để ngăn ngừa tình trạng này; qua đó, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống, nguồn nhân lực trong vùng đồng bào DTTS, giảm bớt gánh nặng an sinh xã hội cho địa phương.

Cũng theo Phó Trưởng ban Dân tộc Quảng Ninh, đến nay, tình trạng tảo hôn không còn nhiều; tuy nhiên, ở một số địa phương, hàng năm vẫn để xảy ra việc tảo hôn; có địa phương không kiểm soát được thực trạng, tình hình, chưa kịp thời vận động, tuyên truyền và xử lý các trường hợp có dấu hiệu tảo hôn hoặc tảo hôn. Cùng với đó, có hiện tượng một số chủ thể vi phạm, thực hiện tảo hôn đã tìm cách "lách luật", không tổ chức "lấy vợ, lấy chồng" và không về chung sống với nhau như vợ chồng (mỗi người vẫn ở 1 nhà, thỉnh thoảng tranh thủ đến chăm vợ, chăm con rồi lại về, chờ đến khi đủ tuổi mới chính thức về chung sống) nên cũng gây khó khăn cho việc tuyên truyền, nhắc nhở và xử lý…

Với việc xem công tác tuyên truyền là “chìa khóa”, những năm gần đây, tỉnh Quảng Ninh đã mở được những “nút thắt” để giải quyết có hiệu quả tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống. Phát huy kết quả đạt được, hiện nay, tỉnh cũng đang tiếp tục thực hiện tốt việc truyền thông, từng bước xóa bỏ các quan niệm, hủ tục lạc hậu, giúp người dân có nhận thức đúng, đầy đủ về độ tuổi kết hôn, góp phần xây dựng một cuộc sống khỏe mạnh, ấm no nơi thôn, bản.