(Thanh tra) - Từ rừng chè cổ thụ, bà con xã Sín Chải (Điện Biên) làm nên sản phẩm OCOP 3 sao bạch trà mẫu đơn, biểu tượng của kinh tế xanh, vừa giữ bản sắc văn hóa, vừa mở hướng giảm nghèo bền vững cho người dân vùng cao.
Hành trình của bạch trà Sín Chải không chỉ là câu chuyện về một sản phẩm đặc sản, mà còn là minh chứng cho cách người dân miền núi chuyển mình trong tư duy phát triển, từ khai thác tự nhiên sang gìn giữ và tạo giá trị, mở ra hướng giảm nghèo bền vững từ chính bản sắc quê hương.
Giữa vùng núi cao xã Sín Chải, nơi mây vờn quanh năm, khí hậu trong lành và đất trời giao hòa, những cây chè Shan tuyết cổ thụ đã tồn tại hàng trăm năm như chứng nhân của thiên nhiên. Chính từ những gốc chè cổ ấy, người dân nơi đây đã chắt chiu, ươm mầm và nâng niu từng búp trà để làm nên dòng bạch trà mẫu đơn quý giá, sản phẩm OCOP tiêu biểu của địa phương, giúp người dân phát triển sinh kế, giảm nghèo bền vững.
Rừng chè Shan tuyết cổ thụ tại Sín Chải hiện có gần 4.000 cây, nhiều cây trong số đó đã được công nhận là Cây di sản Việt Nam. Có cây thân to đến 2,5m, tán rộng như cây rừng, mọc san sát trên sườn núi. Vào mùa đông, cây khẳng khiu trong sương muối, nhưng mỗi độ xuân về lại trổ búp, nở lớp tuyết mịn dưới mỗi phiến lá.
Điều kiện khí hậu đặc biệt ở độ cao hơn 1.400m, quanh năm mát lạnh, sương phủ dài ngày đã tạo nên hương vị riêng cho chè Shan tuyết. Búp trà dày, phủ lớp lông tơ trắng như tuyết, dấu hiệu đặc trưng của giống chè cổ truyền quý hiếm mọc tự nhiên giữa núi rừng Tây Bắc.
Không phải ngẫu nhiên mà giới sành trà gọi tên "bạch trà Sín Chải". Loại trà này được chế biến hoàn toàn thủ công, từ những búp chè non của cây cổ thụ hơn 300 năm tuổi, chỉ hái vào đầu vụ xuân. Mỗi mẻ trà phải hội đủ điều kiện khắt khe: Nắng liên tục ba ngày, không khí khô ráo để giảm thủy phần trong búp. Sau khi hái, lá trà được lên men tự nhiên từ 7 đến 10 ngày, ở nhiệt độ 24 - 26°C và độ ẩm 50 - 60%.
Trong suốt quá trình chế biến, người làm trà phải theo dõi tỉ mỉ, không để yếu tố ngoại cảnh tác động. Chỉ một cơn mưa trái mùa hay nắng gắt đột ngột cũng có thể khiến cả mẻ trà hỏng.
Những người làm trà nơi đây coi nghề như một phần của đời sống tinh thần vừa giúp giảm nghèo bền vững. Với họ, mỗi búp trà là kết tinh giữa trời đất và công sức con người. Vì vậy, dù sản lượng không lớn, họ vẫn kiên định giữ phương pháp thủ công, chú trọng chất lượng thay vì số lượng.
"Làm trà như nuôi một sinh thể sống. Mình không ép buộc, chỉ tạo điều kiện thuận lợi nhất để lá trà tự tiết ra tinh chất của nó", một người dân Sín Chải chia sẻ, ví nghề làm trà như cách người vùng cao kiên trì vun đắp sinh kế, phát triển kinh tế gắn với giảm nghèo bền vững giữa đại ngàn Tây Bắc.
Trước đây, người dân Sín Chải chỉ hái chè để dùng trong gia đình hoặc bán lại cho thương lái với giá rẻ. Nhưng khi hiểu được giá trị kinh tế và văn hóa của cây chè cổ thụ, họ đã thay đổi cách làm. Gia đình ông Hạng A Chư ở thôn Hấu Chua là một trong những hộ tiên phong, gìn giữ và phát triển hơn 650 cây chè cổ, đồng thời truyền nghề lại cho con trai là anh Hạng A Nhè.
Gia đình anh Nhè hiện phát triển thương hiệu bạch trà mẫu đơn theo hướng chuyên nghiệp. Các sản phẩm được dán mã truy xuất nguồn gốc, mỗi cây chè có mã riêng để khách tham quan tìm hiểu. Anh Nhè cho biết: "Chúng tôi thu hái 3 vụ mỗi năm, chọn giờ hái từ 7h đến 10h sáng, muộn nhất 11h. Mỗi bước đều theo quy trình chuẩn, vì chỉ cần sai lệch nhiệt độ hoặc thời điểm sao trà là sẽ ảnh hưởng đến hương vị".
Toàn vùng Sín Chải và Sính Phình hiện có gần 600ha chè, khoảng 1.200 hộ tham gia sản xuất, trong đó chè cổ thụ gần 8.000 cây. Sản lượng chè búp tươi hằng năm đạt khoảng 70 tấn, tương ứng hơn 10 tấn thành phẩm. Từ năm 2019, địa phương đã đưa chè Shan tuyết vào Chương trình OCOP, với sự hỗ trợ của Sở Công Thương, Sở Nông nghiệp và Môi trường về tem truy xuất, bao bì và kết nối doanh nghiệp. Đến nay, hai chuỗi sản phẩm OCOP đã hình thành, liên kết với các công ty chế biến như Trà Phan Nhất và Hương Linh.
Dù mới đạt chuẩn OCOP 3 sao, người làm trà Sín Chải không chạy theo sản lượng. Với người dân nơi đây, bạch trà không chỉ là hàng hóa, mà là bản sắc và linh hồn của núi rừng. Một số dòng trà cao cấp có giá 4,5 triệu đồng/kg, thậm chí loại đặc biệt lên tới 40 - 60 triệu đồng/kg, chỉ sản xuất theo đơn đặt hàng.
Tháng 6/2022, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận 100 cây chè Shan tuyết cổ thụ tại thôn Hấu Chua và Sín Chải là Cây di sản Việt Nam. Lần đầu tiên, một giống cây đặc sản vùng cao Tây Bắc được ghi danh vào danh mục cây di sản quốc gia. Sự kiện không chỉ là niềm tự hào của người Mông Sín Chải mà còn mở ra hướng phát triển du lịch trải nghiệm, bảo tồn giống chè bản địa và khai thác giá trị kinh tế bền vững.
Từ rừng chè cổ thụ giữa mây ngàn, người Mông Sín Chải đang viết nên câu chuyện làm giàu từ di sản, phát triển sinh kế xanh và góp phần vào hành trình giảm nghèo bền vững nơi vùng cao Điện Biên.
