(Thanh tra) - Trong làn sóng chuyển đổi số đang lan rộng khắp các lĩnh vực của đời sống xã hội, ngành báo chí không thể đứng ngoài cuộc. Từ mô hình tổ chức, quy trình sản xuất nội dung đến cách thức phân phối và tiếp cận độc giả, mọi yếu tố đều đang được số hoá một cách sâu rộng.
Mô hình hội tụ, cốt lõi của tòa soạn số
Khái niệm "tòa soạn số hoá" không còn là một xu hướng viễn tưởng, mà đã và đang trở thành chiến lược sống còn để các cơ quan báo chí duy trì sức cạnh tranh và đáp ứng kỳ vọng ngày càng cao của công chúng.
Tòa soạn hội tụ là hình thức tổ chức mới, trong đó các bộ phận làm báo in, báo điện tử, phát thanh, truyền hình, mạng xã hội cùng hoạt động trong một quy trình thống nhất. Tại đây, các phóng viên không còn làm việc riêng rẽ theo loại hình, mà sản xuất nội dung theo nhóm chuyên môn hoặc theo đề tài và nội dung ấy được phân phối đồng thời trên nhiều nền tảng. Từ Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV), Báo Nhân Dân, đến Báo Tuổi Trẻ, Thanh Niên, nhiều cơ quan báo chí lớn tại Việt Nam đang tái cấu trúc theo hướng này.
Việc xây dựng tòa soạn hội tụ đòi hỏi không chỉ sự thay đổi về cơ cấu tổ chức, mà còn là sự tích hợp của hạ tầng công nghệ, phần mềm quản trị nội dung (CMS), hệ thống phân tích dữ liệu, trí tuệ nhân tạo và đội ngũ nhân sự đa kỹ năng. Đây là mô hình cho phép tiết kiệm chi phí, giảm trùng lặp nội dung, đồng thời tăng tốc độ phản ứng với các sự kiện thời sự nóng.
Trong tòa soạn truyền thống, quy trình sản xuất nội dung thường tuyến tính, với các bước được phân tách rõ ràng từ phóng viên viết bài, biên tập viên chỉnh sửa đến xuất bản. Nhưng với tòa soạn số, quy trình này đang được làm mới theo hướng linh hoạt, nhanh gọn và tích hợp. Nhiều tòa soạn như VnExpress, Zing News, VietnamPlus đã ứng dụng công cụ phân tích dữ liệu ngay từ khâu lên ý tưởng, giúp xác định chủ đề được quan tâm, từ đó xây dựng nội dung phù hợp và đúng thời điểm.
Bên cạnh đó, nội dung không còn được tạo ra để chỉ phục vụ một nền tảng duy nhất. Một video có thể được rút trích để làm tin ngắn TikTok, bài phỏng vấn có thể dựng thành podcast, đồ hoạ tương tác có thể bổ sung vào bài viết dài. Phóng viên số không chỉ viết mà còn chụp ảnh, quay dựng, làm video ngắn và phân phối nội dung lên nhiều kênh.
Tòa soạn số không chỉ yêu cầu thay đổi về hạ tầng và vận hành, mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến đội ngũ người làm báo. Nhà báo hiện đại không còn đơn thuần là người viết bài mà phải có khả năng vận hành các công cụ số, hiểu biết về SEO, mạng xã hội, thiết kế nội dung tương tác, sử dụng dashboard dữ liệu để theo dõi hành vi người dùng và hiệu suất bài viết.
Không số hóa chỉ để làm đẹp hình thức
Tại Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2025, nhiều ý kiến đã nhấn mạnh vai trò trung tâm của nhà báo trong quy trình số hoá, bất chấp sự hỗ trợ của AI hay dữ liệu. Bà Nguyễn Thu Hương, Phó Tổng Biên tập Báo VnExpress khẳng định: “Dữ liệu là công cụ, không phải kim chỉ nam. Nhà báo phải giữ vai trò chủ đạo để đảm bảo sự chính xác, nhân văn và chiều sâu cho mỗi sản phẩm thông tin.”
Một trong những thách thức lớn hiện nay là làm sao để đào tạo, bồi dưỡng nhà báo số. Trong khi nhiều phóng viên lớn tuổi còn bỡ ngỡ với nền tảng công nghệ, thì lớp trẻ tuy nhanh nhạy nhưng thiếu kinh nghiệm xử lý thông tin chính luận. Việc kết hợp các thế mạnh này trong cùng một quy trình hội tụ chính là bài toán mà nhiều tòa soạn đang tìm cách giải quyết.
Không ít nơi đã hiểu nhầm chuyển đổi số là xây dựng giao diện website mới, hay thêm một vài tài khoản mạng xã hội. Trong khi thực tế, số hóa tòa soạn là thay đổi toàn diện từ chiến lược, vận hành đến triết lý làm báo. Đó là lý do vì sao nhiều tòa soạn chọn cách đầu tư bài bản vào hệ sinh thái dữ liệu: từ hạ tầng lưu trữ, xử lý đến phân tích chuyên sâu.
Một ví dụ muốn nhắc tới là hệ thống ONECMS do Công ty Cổ phần Công nghệ NEKO triển khai. Giám đốc sản phẩm Bùi Công Duyến chia sẻ: “ONECMS cho phép đồng bộ quy trình sản xuất nội dung từ khâu ý tưởng đến xuất bản, tích hợp các bộ chỉ số đánh giá tương tác, hành vi người dùng và hiệu quả truyền thông. Đây là cơ sở để tòa soạn đưa ra các quyết định chiến lược một cách chủ động thay vì phản ứng bị động”.
Tòa soạn số hoá không phải là mục tiêu cuối cùng, mà là công cụ để phục vụ bạn đọc tốt hơn. Sự số hoá chỉ thực sự thành công nếu đi kèm đổi mới nội dung, tư duy cởi mở và khả năng thích nghi cao từ đội ngũ lãnh đạo, biên tập và phóng viên. Chỉ khi đó, báo chí mới giữ vững vai trò định hướng thông tin, đồng hành cùng xã hội trong kỷ nguyên số.
Chuyển đổi số trong báo chí không chỉ là chuyện của phần mềm hay nền tảng công nghệ, mà là sự thay đổi toàn diện về cách thức tư duy, sản xuất và phân phối nội dung. Một tòa soạn hiện đại cần biết cách dùng dữ liệu để hiểu độc giả, dùng công nghệ để hỗ trợ nhà báo và dùng đổi mới sáng tạo để tạo ra giá trị khác biệt. Trong hành trình ấy, con người, chứ không phải công nghệ mới là trung tâm thật sự.
