Ảnh minh họa: Internet

Theo thống kê của Bộ LĐTB&XH, đến hết năm 2020, cả nước mới chỉ có gần 33,5% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH, vẫn còn gần 32 triệu người trong lực lượng lao động trong độ tuổi lao động (khoảng 66,5%) chưa tham gia BHXH.

Tính đến cuối năm 2020, Việt Nam có khoảng 14,1 triệu người sau độ tuổi nghỉ hưu từ 55 tuổi trở lên đối với nữ; từ 60 tuổi trở lên đối với nam. Trong số đó, chỉ có khoảng trên 3,1 triệu người đang được hưởng lương hưu, BHXH hàng tháng (chiếm 22,1%) tổng số người sau độ tuổi nghỉ hưu.

Nếu tính cả những người đang hưởng trợ cấp hưu trí xã hội (1,8 triệu người) thì tổng cộng có khoảng gần 5 triệu người (chiếm 35%) được hưởng các khoản trợ cấp hàng tháng.

Cũng theo Bộ LĐTB&XH, chính sách hưu trí hiện hành được thiết kế còn nặng về nguyên tắc đóng - hưởng mà thiếu chú ý đến nguyên tắc chia sẻ giữa người có mức lương cao và mức lương thấp để thu hẹp khoảng cách về thu nhập giữa các nhóm lao động. Khoảng cách chênh lệch giữa người có mức lương hưu cao nhất và lương hưu thấp nhất hiện nay là tương đối lớn.

Ngoài ra, quy định điều kiện về thời gian tối thiểu được hưởng lương hưu quá chặt chẽ dẫn đến số người đang tham gia rời bỏ hệ thống BHXH trước tuổi nghỉ hưu khá lớn.

Với mức đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất 8% tiền lương từ phía người lao động, một năm đóng 0,96 tháng lương thì việc hưởng 2 tháng lương khi nhận BHXH một lần được xem như là có lãi, cùng với việc phải chờ đợi quá lâu để hưởng hưu trí sẽ khiến người lao động mong muốn được nhận BHXH một lần để đáp ứng các nhu cầu trước mắt.

Để giữ người lao động ở lại với lưới an sinh, Bộ LĐTB&XH đồng thời đưa ra phương án giảm dần số năm đóng BHXH tối thiểu, từ 20 xuống 15 năm, hướng tới còn 10 năm để hưởng lương hưu. Song mức hưởng sẽ được tính toán phù hợp. Thay đổi này tạo điều kiện cho người lao động cao tuổi, có số năm đóng BHXH thấp được hưởng lương hưu, mở rộng diện bao phủ, hạn chế hưởng BHXH một lần.

“Việc này được cho là tạo điều kiện cho người lao động cao tuổi, có số năm tham gia BHXH thấp được tiếp cận và thụ hưởng quyền lợi BHXH”, Bộ LĐTB&XH cho biết.

Bên cạnh đề xuất giảm dần số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí, dự thảo tờ trình đề nghị xây dựng Luật BHXH (sửa đổi) cũng đề xuất mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.

Nhằm đạt được mục tiêu mở rộng độ bao phủ của BHXH thì dự kiến sẽ mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Cụ thể, bổ sung đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với một số nhóm đối tượng có điều kiện và khả năng như chủ hộ kinh doanh cá thể; người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương...

Dự thảo Tờ trình cũng quy định cụ thể việc tham gia BHXH bắt buộc đối với người lao động làm việc không trọn thời gian; bổ sung quy định việc tham gia BHXH bắt buộc đối với trường hợp công chức, viên chức, người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã đồng thời là người giao kết hợp đồng lao động.

Ngoài ra, Dự thảo Tờ trình của Bộ LĐTB&XH cũng đề xuất sửa đổi nhiều nội dung về tiền lương đóng BHXH như: Sửa đổi cách tính mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH để tính lương hưu theo hướng mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH để tính lương hưu đối với người lao động được tính theo mức bình quân tiền lương tháng đóng BHXH của người đó và tiền lương tháng đóng BHXH trung bình của tất cả mọi người tham gia BHXH. Sửa đổi căn cứ đóng, điều kiện, mức hưởng các chế độ BHXH gắn với mức lương cơ sở, cụ thể:

Sửa đổi tiền lương tháng đóng BHXH bắt buộc đối với người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã; hạ sĩ quan, chiến sĩ quân đội nhân dân; hạ sĩ quan, chiến sĩ công an nhân dân phục vụ có thời hạn; học viên quân đội, công an, cơ yếu đang theo học được hưởng sinh hoạt phí; người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài (trước khi đi chưa tham gia BHXH). Sửa đổi quy định về trần đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc.

Sửa đổi nội dung các chế độ BHXH gắn với mức lương cơ sở: Mức hưởng dưỡng sức, phục hồi sức khỏe; trợ cấp một lần khi sinh con hoặc nhận nuôi con nuôi; mức lương hưu hàng tháng thấp nhất; điều chỉnh tiền lương đã đóng BHXH (đối với người lao động thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định bắt đầu tham gia trước năm 2016); trợ cấp mai táng; trợ cấp tuất hàng tháng.

Theo dự kiến, Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến và thông qua trong các kỳ họp năm 2022 và 2023. Nếu được thông qua, luật có hiệu lực từ ngày 1/1/2024.

Phương Anh