(Thanh tra) - Trong giai đoạn 2021-2025, công tác giảm nghèo bền vững tiếp tục được xác định là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, có vai trò hỗ trợ trực tiếp và thúc đẩy thực hiện hiệu quả thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, nhất là tại các vùng đặc biệt khó khăn. Một trong những điểm nhấn quan trọng là việc thực hiện Dự án 3 - “Hỗ trợ phát triển sản xuất, cải thiện dinh dưỡng” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia (MTQG) giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025.
Dự án 3 “Hỗ trợ phát triển sản xuất, cải thiện dinh dưỡng” của Chương trình giảm nghèo bền vững được xác định là một trong những trụ cột quan trọng, thể hiện rõ cách tiếp cận mới của Nhà nước: chuyển từ hỗ trợ trực tiếp sang trao quyền cho người dân – quyền được tiếp cận nguồn lực, được học tập và áp dụng kỹ thuật, được tham gia vào chuỗi giá trị, qua đó nâng cao năng lực và vị thế của chính mình.
Tiểu dự án 1 triển khai trên diện rộng với hơn 6.174 dự án sản xuất nông nghiệp (trong đó: trồng trọt 862 dự án, chăn nuôi 4.940 dự án, lâm nghiệp 185 dự án, khai thác ngư nghiệp 12 dự án, nuôi trồng thủy sản 24 dự án, diêm nghiệp 01 dự án và 150 dự án khác), cho khoảng 99.594 hộ tham gia (trong đó: hộ nghèo 51.058 hộ, hộ cận nghèo 35.438 hộ, hộ mới thoát nghèo 5.002 hộ; 7.456 hộ chính sách và dân tộc thiểu số).
Từ trồng trọt, chăn nuôi đến lâm nghiệp, thủy sản, diêm nghiệp, mỗi địa phương đều linh hoạt vận dụng, gắn dự án với quy hoạch phát triển sản xuất, đề án chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi của tỉnh, huyện (cũ)...
Về mặt kinh tế - xã hội, các mô hình hỗ trợ sản xuất đã tạo ra những chuyển động đáng kể trong tư duy và phương thức sản xuất. Nếu trước đây, phần lớn người dân canh tác manh mún, tự cung tự cấp, thì nay đã bắt đầu hình thành mô hình liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm giữa hộ dân, hợp tác xã và doanh nghiệp.
Nhiều địa phương như Sơn La, Lào Cai, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Nam (cũ), Trà Vinh (cũ)… đã nhân rộng mô hình trồng cây dược liệu, nuôi gia súc luân chuyển, phát triển chăn nuôi hữu cơ, trồng rừng sản xuất gắn với bảo vệ môi trường sinh thái. Sự thay đổi rõ nhất là ở tư duy: nông dân đã biết tính toán giá trị kinh tế, đầu tư khoa học, chủ động kết nối thị trường thay vì trông chờ hỗ trợ.
Không chỉ tăng năng suất, nhiều mô hình đã mở rộng việc làm phi nông nghiệp tại nông thôn, thúc đẩy kinh tế hộ và hợp tác xã phát triển, tạo nên “vòng xoáy tích cực” giữa phát triển sản xuất - tăng thu nhập - giảm nghèo - tái đầu tư.
Như tỉnh Sơn La, giai đoạn 2021-2025 thực hiện Dự án 3, ghi nhận gần 18.109 triệu đồng đã được giải ngân cho phát triển sản xuất nông nghiệp, cùng hơn 7.323 triệu đồng cho các hoạt động cải thiện dinh dưỡng. Tỉnh đã thực hiện truyền thông, giáo dục dinh dưỡng, phòng chống thiếu vi chất, tổ chức tập huấn và cung cấp thực phẩm bổ sung dinh dưỡng, giúp hàng ngàn trẻ em và bà mẹ cải thiện tình trạng dinh dưỡng.
Kết quả tổng kết cho thấy, thực hiện tốt Dự án 3, giúp Sơn La đã xây dựng mục tiêu và chính sách phù hợp cho CTMTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, góp phần quan trọng vào việc cải thiện đời sống người dân Sơn La.
Hay như Hà Tĩnh, thực hiện CTMTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, tỉnh đã huy động tổng nguồn lực 376,8 tỷ đồng, trong đó ngân sách Trung ương chiếm hơn 79%, phần còn lại là vốn đối ứng của tỉnh và đóng góp từ người dân tham gia các dự án.
Nổi bật trong số đó là Dự án 3: “Hỗ trợ phát triển sản xuất, cải thiện dinh dưỡng”, được coi là "linh hồn" của chương trình khi trực tiếp tác động tới đời sống của người dân. Riêng Tiểu dự án 1: Hỗ trợ phát triển sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp được triển khai với tổng vốn 63 tỷ đồng, thực hiện 323 mô hình tại 12/12 huyện, thành phố, thị xã. Trong đó có tới 315 mô hình chăn nuôi (lợn, bò, gà, dê, ong...) và 8 mô hình trồng trọt (cam, bưởi), thu hút gần 4.000 hộ dân tham gia.
Các mô hình được lựa chọn dựa trên điều kiện tự nhiên, tập quán sản xuất và lợi thế từng địa phương. Ở Hương Khê, người dân mạnh dạn chuyển sang nuôi bò lai sinh sản; ở Kỳ Anh, mô hình nuôi ong lấy mật và trồng cam phát triển mạnh; còn tại Đức Thọ, phong trào nuôi gà thả vườn, trồng bưởi Phúc Trạch mang lại thu nhập cao, ổn định.
Nhờ được hỗ trợ kỹ thuật, con giống và tập huấn phương pháp sản xuất mới, người dân đã dần thay đổi tư duy, chuyển từ làm nhỏ lẻ sang hướng hàng hóa, từ "được hỗ trợ" sang "chủ động sản xuất".
Đến nay, gần 2.000 hộ gia đình trong tỉnh đã thoát nghèo, thoát cận nghèo bền vững. Nhiều hộ không chỉ tự vươn lên mà còn trở thành "hạt nhân lan tỏa" kinh nghiệm cho cộng đồng, góp phần hình thành chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản. Mỗi mô hình không chỉ mang lại thu nhập mà còn khơi dậy khát vọng làm giàu chính đáng ngay trên mảnh đất quê hương.
Kinh nghiệm thực tế từ Hà Tĩnh cho thấy, khi người dân được trao "cần câu" - là kiến thức, kỹ thuật và niềm tin, họ có thể tự mình thay đổi cuộc sống. Giảm nghèo không còn là cuộc vận động ngắn hạn, mà là quá trình nâng cao năng lực, mở rộng cơ hội để mỗi người dân làm chủ tương lai của chính mình.
Dinh dưỡng được xem là một trong 12 chỉ số quan trọng nhằm đo lường mức độ thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản và xác định hộ nghèo.
Nếu như hỗ trợ phát triển sản xuất giải quyết “đầu vào” của sinh kế, thì Tiểu dự án 2 – Cải thiện dinh dưỡng hướng đến “đầu ra” của chất lượng con người. Bởi lẽ, giảm nghèo không chỉ dừng lại ở việc tăng thu nhập, mà còn phải gắn với nâng cao sức khỏe, thể trạng và khả năng tiếp cận các dịch vụ y tế, giáo dục, tức là hướng tới giảm nghèo đa chiều, lấy con người làm trung tâm.
Trong 3 năm qua có 146.098 trẻ em dưới 5 tuổi được bổ sung vi chất dinh dưỡng; 646.057 bà mẹ có con dưới 5 tuổi được tư vấn dinh dưỡng; 169.119 phụ nữ có thai được bổ sung vi chất dinh dưỡng; 34.333 trẻ em được theo dõi và quản lý suy dinh dưỡng cấp tính tại cộng đồng; 458.405 trẻ em từ 5 đến 16 tuổi được bổ sung vi chất dinh dưỡng; 998.902 trẻ em từ 5 đến dưới 16 tuổi được tư vấn dinh dưỡng.
Những con số ấy không chỉ thể hiện quy mô, mà còn cho thấy tính lan tỏa của chính sách y tế cộng đồng gắn với giảm nghèo.
Điểm đặc biệt của Tiểu dự án này là sự gắn kết giữa chính sách an sinh xã hội và y tế dự phòng. Thực tiễn triển khai tại các huyện nghèo (trước đây) cho thấy, các chương trình cải thiện dinh dưỡng đã được người dân đón nhận tích cực, nhất là khi được kết hợp với hoạt động truyền thông, tuyên truyền qua hệ thống y tế cơ sở. Nhờ đó, nhận thức của người dân về dinh dưỡng, chăm sóc sức khỏe, phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em từng bước được nâng lên.
Cùng với phát triển sản xuất, tỉnh Nghệ An cũng chú trọng thực hiện Tiểu dự án 2: Cải thiện dinh dưỡng, tổng nguồn vốn ngân sách trung ương giao giai đoạn 2021-2025 là 38,4 tỷ đồng (vốn sự nghiệp); lũy kế giải ngân đến thời điểm 31/7/2025 là 10,7 tỷ đồng, đạt 27,91%.
Theo đó, tỉnh Nghệ An đã tổ chức 40 lớp tập huấn hướng dẫn hỗ trợ chuyên môn về hoạt động dinh dưỡng cộng đồng cho 3.216 cán bộ y tế tại các phường, xã, thôn, bản và cán bộ y tế tại các trường học; có 9.790 trẻ em dưới 5 tuổi được bổ sung vi chất dinh dưỡng, 9.105 bà mẹ có con dưới 5 tuổi được tư vấn dinh dưỡng, 623 phụ nữ mang thai được bổ sung vi chất dinh dưỡng;
Có 1.312 trẻ em được theo dõi và quản lý suy dinh dưỡng cấp tính tại cộng đồng, 7.280 trẻ em từ 5-16 tuổi được bổ sung vi chất dinh dưỡng, 27.440 trẻ em từ 5-16 tuổi được tư vấn về dinh dưỡng.
Theo Sở Y tế tỉnh Nghệ An, việc thực hiện Tiểu dự án đã góp phần rất lớn trong thực hiện chương trình cải thiện tình trạng dinh dưỡng trẻ em, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng DTTS.
Tại tỉnh Thanh Hóa, Tiểu dự 2 - Cải thiện dinh dưỡng nằm trong Dự án 3 được Trung ương giao tổng kinh phí là giai đoạn 2023-2024 là hơn 30,5 tỷ đồng.
Hội đồng nhân dân tỉnh, UBND tỉnh đã phân bổ 100% cho các đơn vị, địa phương để tổ chức thực hiện. Lũy kế từ năm 2023 đến tháng 2/2025, đã giải ngân được hơn 18,2 tỷ đồng, đạt 59,7% kế hoạch vốn. Ước đến cuối năm 2025 sẽ giải ngân 15 tỷ đồng vốn sự nghiệp được chuyển nguồn từ năm 2024 sang và vốn năm 2025 do Trung ương phân bổ.
Trong giai đoạn 2023-2024, chương trình cải thiện dinh dưỡng đã tăng cường tiếp cận với các can thiệp trực tiếp phòng, chống suy dinh dưỡng, thiếu vi chất dinh dưỡng cho bà mẹ, trẻ em dưới 5 tuổi thuộc các hộ gia đình nghèo và cận nghèo, vùng đặc biệt khó khăn.
Theo đánh giá tác động của kết quả này tới giải quyết mức độ thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản, công tác cải thiện dinh dưỡng trẻ em đóng góp vai trò rất quan trọng đối với nhiệm vụ giảm nghèo của tỉnh Thanh Hóa. Đặc biệt làm giảm số hộ nghèo có chiều thiếu hụt về dinh dưỡng theo chuẩn nghèo đa chiều (năm 2024, tỉnh Thanh Hóa có 2.382 hộ nghèo, hộ cận nghèo có chiều thiếu hụt về dinh dưỡng); từng bước thu hẹp các chiều thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản, qua đó góp phần hoàn thành mục tiêu giảm nghèo giai đoạn 2021-2025 của tỉnh.
Từ kết quả của Dự án 3 có thể khẳng định, qua các năm triển khai đã cho thấy hướng đi đúng đắn của Chính phủ trong tiếp cận giảm nghèo. Hỗ trợ sản xuất giúp người dân có sinh kế, có việc làm; trong khi cải thiện dinh dưỡng giúp họ có sức khỏe và tri thức - hai yếu tố cốt lõi để thoát nghèo một cách bền vững.
Giảm nghèo không thể chỉ đo bằng thu nhập, mà phải đo bằng khả năng tự chủ, khả năng phát triển của mỗi con người. Dự án 3, vì thế, không chỉ là một chương trình kinh tế - xã hội, mà là chính sách phát triển con người Việt Nam toàn diện, hướng tới tầm nhìn dài hạn của đất nước: phát triển bao trùm, không để ai bị bỏ lại phía sau.
Dự án 3 đã góp phần chuyển đổi tư duy sản xuất từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất tập trung góp phần nâng cao năng lực sản xuất nông, lâm, ngư, diêm nghiệp và nâng cao nhận thức về dinh dưỡng cho người nghèo.
Điểm tiến bộ nổi bật của Dự án 3 “Hỗ trợ phát triển sản xuất, cải thiện dinh dưỡng” là sự kết hợp hài hòa giữa hai hợp phần tưởng chừng tách biệt nhưng bổ trợ chặt chẽ cho nhau: phát triển sản xuất nông nghiệp để tạo sinh kế bền vững và cải thiện dinh dưỡng nhằm đầu tư cho sức khỏe, thể trạng con người.
Hai hợp phần này tạo thành mối liên kết hữu cơ trong chuỗi kinh tế – xã hội – con người, thể hiện tầm nhìn phát triển toàn diện, bao trùm và bền vững mà Việt Nam đang hướng tới.
