(Thanh tra)- Trải qua nhiều biến động, cộng đồng Công giáo vùng Tây Nam Bộ vẫn bảo lưu và phát huy được giá trị trong bối cảnh đa dạng tôn giáo, văn hóa của vùng.
Bài viết này trước tiên cung cấp một bức tranh hiện thực tương đối cập nhập (dù còn giản lược) về hiện trạng Công giáo của vùng Tây Nam Bộ qua xác định các vị trí địa giới tôn giáo cũng tổng hợp như dân số Công giáo toàn vùng. Phần này tác giả dựa chủ yếu vào các thống kê của Giáo hội Công giáo Việt Nam qua Niên giám Thống kê các năm như 1964, 2004, 2016. Tiếp theo tác giả đi phân tích một số đặc trưng nội tại cũng như những đặc trưng về quá trình hình thành phát triển của cộng đồng Công giáo nơi đây. Các phân tích này nhằm xác định một số tính chất định tính của cộng đồng cư dân đặc biệt này bên cạnh các con số định lượng đã thống kê ở phần đầu. Cuối cùng trong các logic của sự đa dạng tôn giáo như: Tính thích ứng, vấn đề tương tác, xung đột, bảo lưu và phát huy giá trị... tác giả thử đặt ra những vấn đề mà cộng đồng Công giáo vùng Tây Nam Bộ đang phải đối mặt trong bối cảnh đa dạng tôn giáo, văn hóa của vùng để phân tích.
1.Địa giới và hiện trạng dân số Công giáo vùng Tây Nam Bộ
Nói tới cộng đồng Công giáo vùng Tây Nam Bộ là nói tới khu vực 13 tỉnh, thành đồng bằng Sông Cửu Long gồm các tỉnh Long An, Tiền Giang, Đồng Tháp, Bến Tre, Vĩnh Long, Trà Vinh, An Giang, Cần Thơ, Sóc Trăng, Kiên Giang, Bạc Liêu, Cà Mau, thuộc 4 giáo phận: Vĩnh Long, Cần Thơ, Long Xuyên và Mỹ Tho thuộc Tổng Giáo phận thành phố Hồ Chí Minh.
Bản đồ các tỉnh thuộc vùng Tây Nam Bộ
* Giáo phận Vĩnh Long
Thành lập năm 1938, Giáo phận Vĩnh Long nằm trong địa bàn các tỉnh: Vĩnh Long, Bến Tre, Trà Vinh và một phần tỉnh Đồng Tháp (Sa Đéc). Giáo phận Vĩnh Long nằm phía tả hữu sông Cổ chiên, phía Đông Bắc giáp giáo phận Mỹ Tho, Tây Bắc giáp giáo phận Long Xuyên, phía Nam giáp giáo phận Cần Thơ, phía Đông giáp Biển Đông.
Diện tích 6.771,79 km2. Toàn giáo phận là đồng bằng sông Cửu Long, với hệ thống sông ngòi chằng chịt, với nhiều sắc tộc: đa số là người Kinh, ngoài ra còn có người Khmer (Trà Vinh, Vĩnh Long) và người Hoa. Dân số khoảng 3.976.522 người theo nhiều tôn giáo khác nhau như: Phật giáo, Phật giáo Hoà Hảo, Cao Đài, Tin lành.
Giáo dân (tính đến 31/12/2015): 202.881;188 linh mục triều và 21 linh mục dòng; chủng sinh: 91; tu sĩ: 761- giáo lý viên: 506[1]
* Giáo phận Cần Thơ
Thành lập năm 1955[2], Giáo phận Cần Thơ nằm về phía hữu ngạn sông Hậu Giang. Đông Bắc giáp Giáo phận Vĩnh Long (tả ngạn sông Hậu), Tây Bắc giáp Giáo phận Long Xuyên, Tây giáp vịnh Thái Lan, Đông giáp biển Đông. Toàn giáo phận là đồng bằng sông Cửu Long với hệ thống sông ngòi chằng chịt. Giáo phận Cần Thơ hiện nay có tổng diện tích khoảng 14.423,1 km2 nằm trên địa bàn một thành phố và bốn tỉnh: TP Cần Thơ (trừ huyện Thốt Nốt thuộc giáo phận Long Xuyên), tỉnh Hậu Giang, Sóc Trăng, Bạc Liêu và Cà Mau.
Theo thống kê năm 2015 của Cục Thống kê, Dân số trong toàn Giáo phận Cần Thơ khoảng 5.598.951 người gồm các sắc tộc: đa số là người Kinh, ngoài ra còn có người Việt gốc Khmer (khoảng 500.000) và người Việt gốc Hoa (nhất là vùng Sóc Trăng và Bạc Liêu).
Năm 2015, Giáo phận Cần Thơ có khoảng 148 giáo xứ và giáo họ (130 giáo xứ có linh mục thường trú, 18 giáo họ có linh mục đến cử hành bí tích), 183.517 giáo dân, trong đó có 2.887 người Việt gốc Khmer và 341 người Việt gốc Hoa, 211 linh mục (trong đó có 20 linh mục nghỉ hưu hay bệnh), 11 linh mục dòng và triều thuộc các giáo phận khác đang làm việc trong giáo phận, 98 đại chủng sinh đang học triết và thần học, 71 dự tu, 510 tu sĩ nam nữ đang hiện diện và phục vụ trong giáo phận.
Các dòng tu trong giáo phận là Chúa Quan Phòng tỉnh dòng Cần Thơ, Con Đức Mẹ Cần Thơ, Mến Thánh Giá Cần Thơ; một số cộng đoàn tu sĩ nam nữ thuộc các tu đoàn tông đồ hoặc hội dòng phục vụ trong giáo phận như: Nữ tử Bác Ái, Tận hiến Truyền giáo, Mến Thánh Giá Thủ Đức, Phaolô Mỹ Tho, Thánh Gia...
Năm 2016, Giáo phận Cần Thơ có 7 giáo hạt: Cần Thơ, Đại Hải, Trà Lồng, Vị Thanh, Sóc Trăng, Bạc Liêu và Cà Mau; với 139 giáo xứ có linh mục thường trú và 05 giáo họ có linh mục đến chăm sóc mục vụ thường xuyên; và 19 giáo điểm.[3]
* Giáo phận Long Xuyên
Ngày 24/11/1960, Giáo hoàng Gioan XXIII ban sắc lệnh thành lập Giáo phận Long Xuyên gồm: Tỉnh An Giang, Kiên Giang và một phần Cần Thơ.
Lúc đầu, Giáo phận Long Xuyên gồm hai tỉnh Kiên Giang và An Giang, gồm cả Thốt Nốt, vì trước 1975, Thốt Nốt thuộc tỉnh An Giang, nhưng sau 1975, Thốt Nốt thuộc tỉnh Cầẩn Thơ, với diện tích 10.256 km2. Có dãy Thất Sơn với ngọn núi Cấm cao 716 m ở tỉnh An Giang giáp biên giới Campuchia. Long Xuyên có mạng lưới kênh rạch chằng chịt, ngoài ra còn có sông Hậu Giang, một nhánh của sông Mekông chảy qua địa bàn tỉnh An Giang, cùng với sông Cái Lớn đổ ra biển Rạch Giá thuộc Kiên Giang.
Trước cuộc di cư năm 1954, Giáo phận Long Xuyên chỉ có hơn 10 xứ đạo với khoảng 30.000 tín hữu, nhưng số giáo dân từ miền Bắc ào ạt đến định cư tại các vùng kênh đào ở Cái Sắn đã nâng số giáo dân lên rất nhanh, đồng thời cũng đặt ra nhiều yêu cầu mới về mọi mặt. Theo Niên giám năm 1964, Long Xuyên có 93.739 giáo dân trên tổng số 1.252.705 người (chiếm 7,5%), 104 linh mục triều, 3 linh mục dòng, 185 nữ tu, 6 nam tu, 59 đại chủng sinh, 270 tiểu chủng sinh, 8 trường trung học, 78 trường tiểu học, 8 cơ sở bác ái từ thiện.
An Giang cũng là nơi xuất phát nhiều tôn giáo đặc biệt của Nam Bộ như: Phật giáo Bửu Sơn Kỳ Hương, Tứ Ân Hiếu Nghĩa, Phật giáo Hoà Hảo. Những tôn giáo này gắn liền với Thất Sơn, vùng núi huyền bí và linh thiêng. Ngoài ra còn có đạo Cao Đài và Hồi giáo.
Dân số: 4.174.409 (tính đến 31/12/2015). Số giáo dân: 250.000; linh mục: 290 (254 triều và 36 dòng); nam tu: 15 (dòng giáo hoàng) và 33 (dòng giáo phận); nữ tu: 214 (dòng giáo hoàng) và 153 (dòng giáo phận); đại chủng sinh: 110 chủng sinh dự bị: 36 giáo lý viên: 1.884[4]
* Giáo phận Mỹ Tho
Thành lập năm 1960. Địa giới giáo phận Mỹ Tho nằm trong ba tỉnh Tiền Giang; Long An và 2/3 tỉnh Đồng Tháp. Diện tích chung: 9.448 km2 với dân số 4.194.184 người. Sắc tộc: Gồm phần lớn là người Kinh, một số ít người Hoa, Khmer...
Số giáo dân: 133.248; linh mục: 135; nnam tu: 2; nữ tu:198; đại chủng sinh: 64; chủng sinh dự bị: 28
Giáo xứ Ba Giồng là địa danh nổi tiếng Giáo phận Mỹ Tho với những giáo dân làm chứng bảo vệ đức tin trong thời kỳ hạn chế tôn giáo của nhà Tây Sơn và nhà Nguyễn. Nơi đây cũng là địa danh gắn với thánh tích tử đạo của linh mục Phêrô Nguyễn Văn Lựu - tử đạo thời Tự Đức. Giáo xứ Ba Giồng thuộc xã Tân Lý Đông, huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang, là một điểm hành hương quan trọng của giáo phận.[5]
Bảng tổng hợp các giáo phận Công giáo trên vùng Tây Nam Bộ[6]
| | Giáo dân | Linh mục | Giám mục đương nhiệm | Giáo xứ | Địa giới |
| Vĩnh Long (1938) | 202.881 (31/12/2015) | 188 triều và 21 dòng | Phêrô Huỳnh Văn Hai | 209 (2015) | Vĩnh Long, Bến Tre, Trà Vinh và Nam Đồng Tháp |
| Cần Thơ (1955) | 183.517 (2015) | 222 (gồm 211 triều, 11 dòng) | Stêphanô Tri Bửu Thiên | 148 (2015) | Cần Thơ (trừ huyện Thốt Nốt thuộc Giáo phận Long Xuyên), tỉnh Hậu Giang, Sóc Trăng, Bạc Liêu và Cà Mau. |
| Long Xuyên (1960) | 274.000 (tính đến 2016) | 294 (tháng 06/2016) | Giuse Trần Xuân Tiếu (từ 2003) và Giám mục phụ tá Giuse Trần Văn Toản (từ 2014) | 185 (2016) | An Giang, Kiên Giang và Thốt Nốt của TP Cần Thơ |
| Mỹ Tho (1960) | 133.248 (2015) | 135 (2015) | Phêrô Nguyễn Văn Khảm từ 2014 | 110 (2013) | Tiền Giang; Long An và 2/3 tỉnh Đổng Tháp |
[1] . Hội đồng Giám mục Việt Nam (2016): Giáo hội Công giáo Việt Nam, Niên giám 2016, Nhà xuất bản Tôn giáo, tr 1056.
[2] . Lúc đó Giáo phận Cần Thơ do Giám mục Phaolo Nguyễn Văn Bình cai quản, từ 1960-1995, ông làm Tổng Giám mục Giáo phận Sài Gòn (sau đổi tên thành Giáo phận TP Hồ Chí Minh)
[3] . Hội đồng Giám mục Việt Nam (2016): Giáo hội Công giáo Việt Nam, Niên giám 2016, Nhà xuất bản Tôn giáo, tr 897-898.
[4] . Hội đồng Giám mục Việt Nam (2016): Giáo hội Công giáo Việt Nam, Niên giám 2016, Nhà xuất bản Tôn giáo, tr 945, 947.
[5] . Hội đồng Giám mục Việt Nam (2016): Giáo hội Công giáo Việt Nam, Niên giám 2016, Nxb Tôn giáo, tr 986.
[6] . Bảng do tác giả tổng hợp từ nguồn của Niên giám Thống kê 2016, do Nhà xuất bản Tôn giáo phát hành năm 2017 và từ trang tin nhathoconggiao.com
