(Thanh tra) - Việc xây dựng quy định thống nhất về phân cấp rủi ro bom mìn vật nổ trên phạm vi toàn quốc là một trong những giải pháp pháp lý cốt lõi, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo an ninh, an toàn cho người dân và cung cấp thông tin minh bạch phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Bom mìn vật nổ còn sót lại sau chiến tranh là một vấn đề dai dẳng, tồn tại lâu dài ở nhiều quốc gia, kéo dài hơn 30 năm, ước tính có khoảng 55 triệu vật nổ trên toàn thế giới. Thực tế này gây ra khoảng 5.000 - 6.000 thương vong mỗi năm, trong đó 80% là dân thường, và trẻ em chiếm 1/3 số nạn nhân.
Theo Báo cáo đánh giá tác động của chính sách dự án Pháp lệnh Khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tránh, tại Việt Nam, tình hình ô nhiễm bom mìn vật nổ vẫn còn rất lớn, tính đến tháng 9/2025, còn khoảng 5,56 triệu héc-ta đất đai trên cả nước bị ô nhiễm bom mìn vật nổ, chiếm xấp xỉ 16,98% tổng diện tích.
Mặc dù công tác khắc phục hậu quả bom mìn vật nổ đã đạt được một số kết quả, nhưng những tồn tại, hạn chế về khuôn khổ pháp lý và quản lý nguồn lực đang cản trở tiến độ, gây nguy hiểm hàng ngày cho người dân.
Trong giai đoạn từ năm 2006 đến tháng 9 năm 2025, trên cả nước, đã ghi nhận tổng cộng 901 người bị chết và bị thương do bom mìn vật nổ. Các nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tai nạn bom mìn vật nổ bao gồm người dân tự ý tìm kiếm, thu gom, mua bán, xử lý bom mìn vật nổ; tai nạn xảy ra trong quá trình các đơn vị quân đội thực hiện nhiệm vụ rà phá bom mìn vật nổ; hoặc do các hoạt động canh tác, sản xuất và xây dựng của người dân làm nổ bom mìn vật nổ.
Mặc dù Chương trình hành động quốc gia khắc phục hậu quả bom mìn vật nổ sau chiến tranh giai đoạn 2010 - 2025 đặt mục tiêu rà phá khoảng 1,3 triệu héc-ta, nhưng đến tháng 9 năm 2025, nhiệm vụ thực hiện được chỉ là 527.500 héc-ta, đạt 40,57% kế hoạch.
Để đẩy nhanh tiến độ và nâng cao hiệu quả công tác khắc phục hậu quả bom mìn vật nổ, cần thiết phải xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp luật quản lý thống nhất. Một trong những giải pháp tối ưu được Bộ Quốc phòng đề xuất là hoàn thiện hệ thống xác định, phân loại và công bố bản đồ mức độ rủi ro bom mìn vật nổ trên phạm vi toàn quốc.
Việc phân loại rủi ro thành 4 cấp độ (nhẹ, trung bình, nặng, đặc biệt nặng) sẽ làm cơ sở để ưu tiên nguồn lực, đưa ra các quyết định quy hoạch sử dụng đất, và triển khai các dự án phát triển kinh tế - xã hội tại các khu vực an toàn, giảm thiểu rủi ro.
Việc áp dụng tiêu chí phân cấp rủi ro và tiêu chí khu vực an toàn bom mìn vật nổ sẽ cung cấp cơ sở pháp lý để các cơ quan quản lý nhà nước, chính quyền địa phương xác định rõ trách nhiệm, ưu tiên bố trí nguồn lực rà phá tại các khu vực rủi ro cao một cách minh bạch và hiệu quả.
Giải pháp này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí, nâng cao hiệu quả mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc quy hoạch sử dụng đất an toàn và triển khai các dự án phát triển kinh tế - xã hội tại các khu vực ít bị ảnh hưởng, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.
Bên cạnh công tác rà phá, vấn đề đảm bảo quyền lợi và hỗ trợ nạn nhân bom mìn vật nổ cần được quan tâm đặc biệt, bao gồm chính sách hỗ trợ kịp thời phục hồi sức khỏe, ổn định sản xuất, kinh doanh.
Việc tuyên truyền, phổ biến giáo dục phòng tránh tai nạn bom mìn vật nổ cần được thực hiện thường xuyên, liên tục, lồng ghép vào chương trình giáo dục quốc gia. Chính sách hỗ trợ nạn nhân bom mìn vật nổ phải được cải thiện, đảm bảo nạn nhân được hưởng các chế độ ưu đãi về chăm sóc sức khỏe, hỗ trợ sinh kế và tâm lý xã hội.
Hơn nữa, việc xây dựng và hoàn thiện chính sách hỗ trợ người dân di dời tài sản và tái định cư, ổn định sản xuất, kinh doanh tại các khu vực bị ảnh hưởng cũng là yếu tố quan trọng. Sự tham gia tích cực của các tổ chức quốc tế và nguồn lực ngoài nước đóng vai trò then chốt trong việc huy động tài chính và công nghệ để giải quyết triệt để hậu quả bom mìn vật nổ.
Song song với việc hoàn thiện pháp lý, một trong nhưng mục tiêu cụ thể được Bộ Quốc phòng đề ra là đẩy mạnh ứng dụng công nghệ hiện đại như GIS, UAV (máy bay không người lái) và cảm biến từ trường vào công tác điều tra, khảo sát, đánh giá và phân cấp mức độ rủi ro bom mìn vật nổ.
Việc xây dựng và công bố bản đồ số hóa phân cấp mức độ rủi ro bom mìn vật nổ sẽ giúp cung cấp thông tin kịp thời, rõ ràng về rủi ro bom mìn vật nổ cho người dân và doanh nghiệp. Theo cơ sở bản đồ rủi ro, doanh nghiệp có thể chủ động lựa chọn, quyết định đầu tư mở rộng sản xuất kinh doanh tại các vùng ít bị rủi ro, qua đó thúc đẩy phát triển kinh tế và tăng tổng mức đầu tư xã hội.
Đây là bước đi quan trọng nhằm giải quyết các vướng mắc, bất cập trong công tác huy động, quản lý và sử dụng nguồn lực, đồng thời đảm bảo an toàn, bảo vệ quyền lợi của người dân và thúc đẩy sự phát triển bền vững của quốc gia.
