(Thanh tra) - Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026 - 2035 được xác định là bước phát triển mới trong quản lý và tổ chức thực hiện chính sách nông thôn, với nhiều đột phá về mô hình quản trị, cơ chế điều hành và cách thức huy động nguồn lực.
Điểm nhấn lớn nhất là việc lần đầu tiên thống nhất hai chương trình mục tiêu quốc gia thành một chương trình tích hợp, gắn kết chặt chẽ giữa mục tiêu phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao thu nhập và giảm nghèo đa chiều.
Theo định hướng của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026 - 2035 sẽ triển khai mô hình quản trị mới theo chính quyền địa phương hai cấp: tỉnh và xã. Đây được xem là đột phá trong điều hành, giúp phân định rõ ràng chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền giữa các cấp, đồng thời bảo đảm tính đồng bộ, minh bạch và hiệu quả trong quá trình thực hiện.
Nguyên tắc "6 rõ", rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền, rõ kết quả, được áp dụng thống nhất trong toàn bộ hệ thống quản lý chương trình. Từng địa phương, từng đơn vị được yêu cầu xác định cụ thể người chịu trách nhiệm ở từng khâu, từ lập kế hoạch, triển khai đến kiểm tra, giám sát và tổng kết.
Bên cạnh đó, cơ chế giám sát số hóa và công khai dữ liệu theo thời gian thực được đưa vào như một yêu cầu bắt buộc. Mọi thông tin về kết quả thực hiện, tiến độ giải ngân, nguồn vốn huy động, mô hình sản xuất hay hạ tầng nông thôn sẽ được cập nhật trên hệ thống dữ liệu chung, giúp các cấp quản lý có thể theo dõi và đánh giá trực tuyến. Cách làm này nhằm giảm tình trạng chồng chéo, trùng lặp, đồng thời tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.
Nếu như trước đây, xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững là hai chương trình riêng biệt, thì từ giai đoạn 2026 - 2035, hai lĩnh vực này được tích hợp thành một chương trình duy nhất. Đây là thay đổi mang tính chiến lược, thể hiện rõ quan điểm giảm nghèo là mục tiêu cốt lõi, còn nông thôn mới là khung phát triển bao trùm.
Theo đó, các mục tiêu, nhiệm vụ và tiêu chí của hai chương trình được lồng ghép và triển khai đồng bộ, nhằm phát huy hiệu quả nguồn lực đầu tư, tránh dàn trải và trùng lặp. Nội dung giảm nghèo bền vững không còn tách rời, mà được tích hợp vào từng nhóm nhiệm vụ cụ thể của xây dựng nông thôn mới, từ phát triển hạ tầng, giáo dục, y tế, đến tạo sinh kế và việc làm.
Mục tiêu tổng quát của chương trình là xây dựng nông thôn hiện đại, toàn diện, bền vững, thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn, tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng kinh tế nông nghiệp đa giá trị, gắn với tăng trưởng xanh, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Quan trọng hơn, chương trình hướng đến nâng cao thu nhập, chất lượng sống và khả năng tiếp cận dịch vụ thiết yếu của người dân, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các vùng, bảo đảm an sinh xã hội và công bằng.
Một trong những điểm mới đáng chú ý của giai đoạn này là cách tiếp cận quản trị đa mục tiêu, kết hợp phân quyền mạnh mẽ cho địa phương. Trung ương tập trung xây dựng chương trình khung, ban hành tiêu chí, tiêu chuẩn và định mức, đồng thời giao quyền chủ động cao cho cấp tỉnh và xã trong việc tổ chức thực hiện.
Các địa phương được phép tự xây dựng kế hoạch, lựa chọn mô hình và phương án huy động nguồn lực phù hợp với điều kiện thực tế. Việc này không chỉ giúp tăng tính linh hoạt, mà còn khuyến khích phát huy vai trò của người dân, hợp tác xã, doanh nghiệp và cộng đồng trong thực hiện chương trình.
Để bảo đảm hiệu quả, chương trình cũng gắn trách nhiệm với cơ chế khen thưởng và chế tài rõ ràng. Các địa phương hoàn thành tốt mục tiêu, có mô hình hiệu quả, sáng tạo trong huy động nguồn lực sẽ được ưu tiên hỗ trợ, khen thưởng. Ngược lại, những đơn vị chậm tiến độ, kém hiệu quả sẽ bị kiểm tra, giám sát và áp dụng biện pháp xử lý theo quy định.
Cùng với phân cấp và phân quyền, chương trình lần đầu tiên đặt yêu cầu số hóa toàn bộ quy trình quản lý và điều hành. Hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về nông thôn mới và giảm nghèo bền vững sẽ được xây dựng, kết nối với các bộ, ngành và địa phương.
Toàn bộ thông tin về tiến độ thực hiện, kết quả đạt được, mức độ hoàn thành tiêu chí, nguồn lực đầu tư sẽ được cập nhật tự động, giúp lãnh đạo các cấp có thể theo dõi và đưa ra quyết định kịp thời. Cách làm này đồng thời giúp tăng cường giám sát xã hội, để người dân có thể tham gia theo dõi, đánh giá một cách công khai, minh bạch.
Sự xuất hiện của công cụ quản trị số hóa được kỳ vọng sẽ thay đổi căn bản cách thức triển khai chương trình mục tiêu quốc gia. Không chỉ rút ngắn thời gian xử lý, giảm thủ tục, mà còn tạo nền tảng cho việc ứng dụng chuyển đổi số toàn diện ở nông thôn, từ quản lý hành chính đến sản xuất, dịch vụ công và giám sát cộng đồng.
Chương trình nhấn mạnh việc phát triển phải bao trùm và bền vững, lấy người dân làm trung tâm và chủ thể. Các giải pháp giảm nghèo không dừng ở hỗ trợ thu nhập, mà hướng tới nâng cao năng lực sản xuất, mở rộng sinh kế và tiếp cận các dịch vụ thiết yếu.
Giảm nghèo bền vững được xác định là trụ cột của phát triển nông thôn mới. Mọi hoạt động, từ quy hoạch hạ tầng, đào tạo nghề, chuyển giao khoa học kỹ thuật đến y tế, giáo dục, văn hóa, đều phải gắn với mục tiêu nâng cao đời sống người dân và ngăn chặn tái nghèo.
Chương trình đặt mục tiêu đến năm 2030, thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng gấp 2,5 - 3 lần so với năm 2020, tỷ lệ nghèo đa chiều giảm 1 - 1,5% mỗi năm; 100% xã nghèo thoát khỏi tình trạng nghèo. Giai đoạn 2031 - 2035, mục tiêu tiếp tục nâng thu nhập bình quân đầu người nông thôn lên gấp 1,6 lần so với năm 2030, hướng tới 85% xã đạt chuẩn nông thôn mới.
Sự thay đổi về mô hình quản trị, cách tiếp cận và phương thức tổ chức được xem là nền tảng để nâng cao chất lượng thực thi chính sách nông thôn, tạo bước chuyển mạnh mẽ trong giai đoạn tới.
Từ chỗ tập trung vào đầu tư hạ tầng, chương trình chuyển sang chú trọng quản trị phát triển, điều hành minh bạch, trách nhiệm giải trình, coi đó là chìa khóa để giảm nghèo bền vững. Việc thống nhất hai chương trình mục tiêu quốc gia trong một khung quản trị mới không chỉ giúp tiết kiệm nguồn lực mà còn khẳng định hướng đi dài hạn xây dựng nông thôn hiện đại, bền vững, gắn kết, hạnh phúc và không để ai bị bỏ lại phía sau.
Mục tiêu cụ thể đến 2030:
- Thu nhập bình quân của người dân nông thôn năm 2030 phấn đấu tăng gấp 2,5 - 3 lần so với năm 2020.
- Tỷ lệ nghèo đa chiều duy trì mức giảm từ 1 đến 1,5%/năm, tỷ lệ nghèo đa chiều ở xã nghèo giảm ít nhất 3%/năm.
- Phấn đấu 100% số xã nghèo trên cả nước thoát khỏi tình trạng nghèo; có ít nhất 65% số xã đạt chuẩn nông thôn mới, (trong đó, có ít nhất 83% xã nhóm 1 , có 73% xã nhóm 2 , 48% xã nhóm 3 đạt chuẩn nông thôn mới) theo Bộ tiêu chí quốc gia nông thôn mới các cấp giai đoạn 2026 - 2030; có khoảng 10% số xã đạt chuẩn nông thôn mớiđược công nhận xã đạt nông thôn mới hiện đại theo khung thí điểm của trung ương và các tiêu chí cụ thể do UBND cấp tỉnh ban hành.
- Phấn đấu cả nước khoảng 4 - 5 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương được công nhận hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới theo Bộ tiêu chí giai đoạn 2026 - 2030.
