(Thanh tra) - Các chuyên gia trong lĩnh vực bảo vệ động vật hoang dã, quý hiếm cho rằng, việc nuôi, nhân giống các loài động vật hoang dã quý hiếm phải tuân theo quy định của pháp luật, người dân không thể tự ý, tuỳ tiện thực hiện việc này.
Trong những năm gần đây, chăn nuôi và nhân giống động vật hoang dã ngày càng trở thành một ngành nghề phổ biến tại Việt Nam nhằm mục đích phục vụ thương mại, du lịch, nghiên cứu hoặc khai thác sản phẩm từ động vật. Tuy nhiên, bên cạnh lợi ích kinh tế ngắn hạn, hoạt động này đang đặt ra hàng loạt nguy cơ đối với sức khỏe cộng đồng, môi trường sinh thái và cả đạo đức xã hội.
Theo các chuyên gia, một trong những cảnh báo đáng lo ngại nhất là nguy cơ bùng phát dịch bệnh truyền nhiễm từ động vật hoang dã sang người. Khi bị nuôi nhốt trong môi trường nhân tạo, sức đề kháng của động vật hoang dã suy giảm, khiến chúng dễ nhiễm bệnh và lây truyền mầm bệnh sang các loài khác – bao gồm cả con người.
Việc nhân giống và vận chuyển động vật hoang dã không qua kiểm dịch nghiêm ngặt càng làm tăng nguy cơ lây lan dịch bệnh ở quy mô rộng lớn.
Mặt khác, việc khai thác, nuôi nhốt động vật hoang dã có thể dẫn đến hiện tượng săn bắt trái phép, làm suy giảm nghiêm trọng số lượng các loài trong tự nhiên. Trong nhiều trường hợp, dù nhân giống thành công trong điều kiện nuôi nhốt, việc đưa trở lại tự nhiên là gần như không thể, vì mất đi khả năng sinh tồn tự nhiên.
Do đó, hậu quả là sự mất cân bằng sinh thái, ảnh hưởng đến chuỗi thức ăn và hệ sinh thái nói chung. Một khi các loài ăn thịt đỉnh cao hoặc các loài có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát sinh vật gây hại bị loại bỏ, môi trường tự nhiên sẽ bị rối loạn nghiêm trọng.
Việc tự ý nuôi và nhân giống khi không có giấy phép, không có chuyên môn sẽ dẫn đến tình trạng sinh sản không kiểm soát, cận huyết, điều này sẽ làm ảnh hưởng đến khả năng di truyền, mất đi sự đa dạng di truyền và có nguy cơ gây thoái hóa giống loài.
Các tổ chức nuôi, nhân giống không phép có thể lợi dụng việc hợp thức hóa quá trình nuôi, nhân giống để có thể săn bắt động vật ngoài tự nhiên, khiến cơ quan chức năng khó có thể truy xuất được nguồn gốc của cá thể động vật quý, hiếm là từ kết quả nhân giống hay bị săn bắt ngoài tự nhiên.
Cũng theo các chuyên gia, động vật hoang dã không được thuần hóa để sống trong điều kiện nuôi nhốt chật hẹp, thiếu không gian vận động và môi trường sống phù hợp. Việc nhân giống chúng trong điều kiện như vậy không chỉ vi phạm các nguyên tắc về phúc lợi động vật mà còn đặt ra câu hỏi đạo đức sâu sắc: Liệu con người có quyền can thiệp và thay đổi hoàn toàn bản chất hoang dã của các loài?...
Mới đây, liên quan đến một nông dân ở Nghệ An nhân giống và bán gà lôi chân trắng bị lĩnh án 6 năm tù, tuy được giảm án treo, nhưng vẫn là lời cảnh báo về việc nuôi động vật hoang dã mà không hiểu luật.
Các chuyên gia trong lĩnh vực bảo vệ động vật hoang dã, quý hiếm cho rằng, việc nuôi, nhân giống các loài động vật hoang dã quý hiếm phải tuân theo quy định của pháp luật.
Pháp luật tại Việt Nam quy định nghiêm ngặt về việc nuôi dưỡng, chăm sóc và nhân giống các loài động vật quý, hiếm, người dân không thể tự ý, tuỳ tiện thực hiện việc này. Việc tự ý nuôi và nhân giống các loài động vật quý, hiếm mà không có giấy phép hoặc không có chuyên môn sẽ dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng, liên quan đến bảo tồn đa dạng sinh học.
Theo ông Nguyễn Hữu Thiện, Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, việc người dân hợp tác với cơ quan chức năng, đặc biệt là kiểm lâm địa phương để nuôi động vật trong danh mục là cần thiết, để được hỗ trợ kịp thời và tránh vi phạm pháp luật. Hiện nay, hệ thống luật pháp về quản lý động vật rừng nguy cấp đã được xây dựng chặt chẽ với những mức xử phạt đủ răn đe.
Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm lưu ý, nếu người dân muốn nuôi động vật hoang dã thì phải tuân thủ nghiêm các quy định của Thông tư 27/2025/TT-BNNMT quy định về quản lý các loài nguy cấp, quý, hiếm, đã có hiệu lực từ ngày 1/7/2025.
Các cơ sở nuôi phải đảm bảo diện tích, chuồng trại phù hợp với đặc điểm sinh học của loài, đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh môi trường và thú y, có khu vực cách ly để phòng, chống dịch bệnh và đáp ứng các tiêu chí an toàn cho người và vật nuôi.
Với các loài thú lớn, cần bố trí khu vực phục hồi tập tính hoang dã nếu nuôi với mục đích bảo tồn. Việc nuôi phải có nguồn gốc hợp pháp, tuân thủ quy định về quản lý, truy xuất nguồn gốc lâm sản cũng như các quy định về môi trường và thú y, đồng thời không được đặt cơ sở nuôi tại các khu vực bị cấm theo Luật Chăn nuôi.
Nuôi động vật rừng thông thường và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp đều được phép nuôi nếu cơ sở nuôi có hệ thống chuồng trại phù hợp với đặc tính sinh học loài, được cơ quan thầm quyền cho phép và quan trọng nhất là chứng minh được nguồn gốc con giống.
Theo Sách đỏ Việt Nam cũng như các quy định pháp luật liên quan như Nghị định 84/2021/NĐ-CP và Thông tư 27/2025/TT-BNNPTNT, các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm được phân thành 2 nhóm chính dựa trên mức độ đe dọa và số lượng còn lại ngoài tự nhiên.
- Nhóm IB: Là nhóm các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm có nguy cơ bị tuyệt chủng nghiêm trọng.
Với nhóm động vật này, pháp luật Việt Nam nghiêm cấm hoàn toàn các hành vi săn bắt, giết, nuôi nhốt, tàng trữ, vận chuyển hoặc buôn bán vì mục đích thương mại, trừ các trường hợp được cấp phép đặc biệt cho mục đích bảo tồn, nghiên cứu khoa học hoặc các hoạt động phi thương mại.
Một số loài động vật thuộc nhóm IB có thể kể đến như rắn hổ chúa, rùa đầu to, sếu đầu đỏ, chim hồng hoàng, cá sấu hoa cà, cá sấu Xiêm, gà lôi mào trắng…
- Nhóm IIB: Là nhóm các loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm, nhưng có mức độ đe dọa thấp hơn so với nhóm IB. Đây là các loài có giá trị về khoa học, môi trường, sinh thái, hoặc văn hóa, nhưng vẫn còn tồn tại với số lượng tương đối ổn định trong tự nhiên hoặc có khả năng phục hồi nếu được quản lý tốt.
Khác với động vật trong nhóm IB (cấm hoàn toàn khai thác thương mại), các loài trong nhóm IIB được phép khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại nhưng phải tuân thủ các điều kiện nghiêm ngặt, bao gồm việc xin giấy phép từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền (như Chi cục Kiểm lâm hoặc Bộ Nông nghiệp và Môi trường).
Một số loài động vật thuộc nhóm IIB có thể kể đến như gà lôi trắng, tắc kè hoa, trăn đất, trăn gấm, các loài rắn hổ mang tại Việt Nam (rắn hổ mang Trung Quốc, hổ đất, hổ mang Xiêm), hạc đen, ó cá…
Các hành vi như săn bắt, nuôi nhốt, vận chuyển, hoặc buôn bán các loài động vật thuộc nhóm IB và IIB mà không có giấy phép đều bị coi là trái pháp luật và có thể bị xử lý hình sự.
