(Thanh tra) - Cuộc thanh tra đất vàng TP.HCM tại khu 8–12 Lê Duẩn, Quận 1 (nay thuộc phường Sài Gòn, TP.HCM) từng là một trong những vụ việc được dư luận đặc biệt quan tâm. Nằm giữa trung tâm đô thị sầm uất, khu đất gần 5.000 m² này từng được giao không qua đấu giá, để rồi trở thành “bài học đắt giá” trong quản lý tài sản công và phòng, chống tham nhũng, lãng phí.
Hơn 7 năm sau kết luận thanh tra, vụ việc không chỉ để lại dấu ấn pháp lý mà còn khơi dậy những bài học quản lý đất công, củng cố niềm tin của người dân vào sự liêm chính, minh bạch trong quản trị đô thị TP.HCM.
Từ liên doanh đến sai phạm, hồi chuông cảnh báo
Khu đất tại số 8-12 Lê Duẩn, nay là phường Sài Gòn rộng gần 4.900 m², nằm tại vị trí đắc địa 3 mặt tiền ở phố khu biểu tượng: Lê Duẩn - Hai Bà Trưng - Nguyễn Văn Chiêm từng được giao cho 4 doanh nghiệp thuộc Bộ Công Thương thuê làm văn phòng.
Năm 2010, từ đề xuất của Sở Công Thương, UBND TP.HCM chấp thuận chủ trương đầu tư dự án khách sạn 5 sao, cho phép Công ty TNHH MTV Quản lý kinh doanh nhà TP.HCM liên doanh với bốn doanh nghiệp này lập Công ty CP Đầu tư Lavenue, Nhà nước giữ 50% vốn, khối doanh nghiệp Bộ Công Thương nắm 50%.
Từ đây, một chuỗi quyết định thiếu thận trọng bắt đầu: doanh nghiệp được giao đất thực hiện dự án không qua đấu giá, chưa hoàn tất thủ tục sắp xếp, xử lý nhà đất công theo quy định. Sau đó, phần vốn Nhà nước nhanh chóng bị chuyển nhượng cho tư nhân, khiến khu đất công rơi vào tay nhóm doanh nghiệp tư nhân mà không qua định giá độc lập hay ý kiến của Thủ tướng Chính phủ.
Kết luận 645/KL-TTCP ngày 4/5/2018, Thanh tra Chính phủ sau đó đã xác định hàng loạt sai phạm như giao đất không đấu giá là trái Điều 118 Luật Đất đai 2013 và Nghị định 52/2009/NĐ-CP; chưa có ý kiến chấp thuận của Thủ tướng về việc sử dụng tài sản công để liên doanh; cho phép chuyển nhượng vốn góp cho tư nhân, biến tài sản Nhà nước thành tài sản tư nhân trái quy định; giá đất chỉ được tính khoảng 700 tỷ đồng, trong khi thị trường gấp 3-4 lần, tiềm ẩn thất thoát ngân sách hàng nghìn tỷ đồng.
Kết luận thanh tra cho thấy trách nhiệm chính thuộc về UBND TP.HCM và các sở, ngành liên quan trong quản lý, sử dụng đất công.
Tiếng nói của người trong cuộc, bài học từ cơ chế “liên doanh – chỉ định”
Một cán bộ lão thành của ngành Thanh tra TP.HCM chia sẻ: “Nhìn lại vụ việc trên, cái đáng tiếc nhất không chỉ là thiệt hại vật chất, mà là sự chủ quan trong tư duy quản lý: xem đất công như ‘nguồn lực mềm’ có thể linh hoạt, trong khi pháp luật quy định rất rõ về đấu giá và thẩm quyền.”
Từ góc nhìn chuyên gia quản lý đô thị, tiến sĩ N.M.T (Viện Nghiên cứu Kinh tế TP.HCM) nhận định: “Vụ 8-12 Lê Duẩn phản ánh giai đoạn chuyển tiếp khi chính quyền địa phương muốn đẩy mạnh xã hội hoá đầu tư, nhưng chưa hoàn thiện hành lang pháp lý. Khi khung thể chế chưa đủ chặt, lợi ích nhóm dễ len vào dưới lớp vỏ ‘hợp tác công – tư’.”
Từ cơ sở kết luận thanh tra, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo thu hồi toàn bộ khu đất. Theo đó, ngày 21/12/2018, UBND TP.HCM ban hành Quyết định 5677/QĐ-UBND thu hồi diện tích 4.896 m², hủy bỏ toàn bộ quyết định giao đất trước đó. Thành phố sau đó tạm thời giao lại khu đất cho Trung tâm phát triển Quỹ đất TP.HCM tiếp nhận, chờ phương án đấu giá công khai.
Công an TP.HCM và Bộ Công an sau đó khởi tố một số cá nhân liên quan trong quá trình tham mưu, ký duyệt và chuyển nhượng quyền sử dụng đất.
Theo một cán bộ thanh tra, “đây là vụ điển hình khiến chúng ta phải xem lại toàn bộ cơ chế liên doanh sử dụng đất công, một mô hình cần minh bạch hoá tuyệt đối”.
Góc nhìn xã hội, từ niềm tin đến kỳ vọng
Trên tuyến Lê Duẩn hôm nay, khu đất vẫn im lìm sau hàng rào tôn, cỏ mọc um tùm, nhưng câu chuyện về nó đã đi xa hơn phạm vi một dự án. Người dân quanh khu vực xem đó như “vết sẹo đô thị”, minh chứng cho giai đoạn buông lỏng quản lý.
Bà Nguyễn Thị Lệ Hoa, cư dân phường Bến Nghé, nói: “Đi qua chỗ này ai cũng tiếc. Mảnh đất ở giữa trung tâm thành phố mà bao năm bỏ hoang. Nhưng cũng mừng vì Nhà nước đã mạnh tay thu hồi, chứng tỏ thanh tra nói là làm.”
Ở góc độ quản lý, vụ việc tạo tác động tích cực: các sở, ngành TP.HCM sau đó đã rà soát hơn 300 khu đất công, yêu cầu công khai thông tin, lập cơ sở dữ liệu tài sản công điện tử.
Nhiều địa phương khác cũng lấy vụ đất vàng số 8-12 Lê Duẩn làm bài học để siết chặt quy trình giao đất, đấu giá, và trách nhiệm thẩm quyền của UBND cấp tỉnh.
Từ kết luận thanh tra đến bài học củng cố nền liêm chính quản trị
Vụ đất vàng số 8-12 Lê Duẩn cho thấy khoảng trống lớn trong quản lý đất công trước đây: khi ý thức về “tài sản Nhà nước là tài sản của dân” chưa được đặt đúng vị trí, dễ dẫn tới cơ chế xin-cho, hợp thức hoá lợi ích nhóm. Ba bài học lớn được rút ra từ kết luận này:
Mọi tài sản công đều phải qua cơ chế đấu giá, định giá độc lập và giám sát chặt chẽ.
Thẩm quyền quyết định đầu tư, giao đất, liên doanh phải tuân thủ phân cấp và được kiểm soát bởi Trung ương.
Cán bộ, công chức tham mưu phải đặt lợi ích công lên trên hết, vì chỉ cần một chữ ký sai là ngân sách mất hàng nghìn tỷ.
Một thanh tra viên Thanh tra TP.HCM chia sẻ: “Điều quan trọng nhất sau mỗi kết luận thanh tra là rút ra bài học quản trị, không phải để truy cứu bao nhiêu sai phạm, mà để hệ thống không lặp lại lỗi đó lần thứ hai.”
Vụ đất vàng số 8-12 Lê Duẩn khép lại bằng quyết định thu hồi đất, nhưng mở ra một chương mới trong tư duy quản lý tài sản công. Khi thanh tra không chỉ phát hiện sai phạm mà còn trả lại giá trị công bằng cho xã hội, niềm tin của người dân vào công lý được củng cố.
Giữ kỷ cương từ những mét đất vàng, đó không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan thanh tra, mà là cam kết của cả hệ thống trong hành trình xây dựng nền quản trị liêm chính, minh bạch, phục vụ nhân dân.
