Nhìn lại quá trình xây dựng và phát triển của ngành Thanh tra cho thấy, công tác pháp chế ngày càng có những bước tiến vững chắc. Hướng đến kỷ niệm 80 năm Ngày Truyền thống ngành Thanh tra, TS Trần Đăng Vinh, Vụ trưởng Vụ Pháp chế Thanh tra Chính phủ, đã có những chia sẻ về kinh nghiệm then chốt và yêu cầu đột phá nhằm tạo lập một hành lang pháp lý đầy đủ, minh bạch cho hoạt động của ngành.

Thể chế là nền tảng và thước đo hoạt động thanh tra

Trong quá trình xây dựng và hoàn thiện thể chế của ngành Thanh tra, công tác xây dựng pháp luật luôn được coi là nhiệm vụ trọng tâm, vừa mang tính chuyên môn sâu, vừa là cơ sở hình thành hành lang pháp lý cho tổ chức, hoạt động của ngành, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước, bảo đảm trật tự, kỷ cương hành chính và phòng ngừa, xử lý vi phạm, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.

Theo TS Trần Đăng Vinh, công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng đối với việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý Nhà nước nói chung và hoạt động thanh tra nói riêng. Qua đó góp phần tạo hành lang pháp lý để hoạt động thanh tra được tiến hành một cách thống nhất, khách quan, minh bạch và đúng pháp luật.

Thể chế đóng vai trò là cơ sở pháp lý để xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, quy trình và phương thức hoạt động của cơ quan thanh tra, giúp hoạt động thanh tra được thực hiện đúng thẩm quyền, tránh chồng chéo, trùng lặp và góp phần sử dụng hiệu quả nguồn lực của Nhà nước.

Hơn nữa, thể chế tốt còn giúp phát huy vai trò của thanh tra như một công cụ quan trọng trong quản lý Nhà nước và phòng ngừa sai phạm, tạo điều kiện để phát hiện sớm, xử lý nghiêm minh vi phạm, đồng thời khuyến khích tính tự giác, liêm chính, trách nhiệm của cán bộ, công chức, cơ quan, tổ chức được thanh tra.

TS Trần Đăng Vinh nhấn mạnh, thể chế cũng là căn cứ để đổi mới phương thức hoạt động thanh tra theo hướng hiện đại, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin, tăng cường tính công khai, minh bạch, phù hợp với xu hướng xây dựng Chính phủ số, hướng tới thanh tra số, thanh tra trực tuyến, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động, giảm phiền hà cho người dân và doanh nghiệp.

5 kinh nghiệm then chốt trong xây dựng pháp luật ngành Thanh tra

Qua thực tiễn công tác, TS Trần Đăng Vinh đúc kết nhiều bài học quan trọng trong xây dựng pháp luật ngành Thanh tra.

Theo ông, trước hết, mọi quy định pháp luật phải bám sát, thể chế hóa kịp thời chủ trương, chính sách, định hướng lớn của Đảng và cụ thể hóa với quy định của Trung ương Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Quốc hội, Chính phủ; đồng thời có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, ban ngành, địa phương. Tinh thần đó cũng luôn được quán triệt sâu sắc trong quá trình xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật thuộc lĩnh vực quản lý Nhà nước của Thanh tra Chính phủ và của ngành. Đây là yếu tố bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ và phản ánh đúng tinh thần chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta.

Bên cạnh đó, mỗi văn bản pháp luật phải xuất phát từ thực tiễn, từ yêu cầu quản lý và những vấn đề nảy sinh trong hoạt động thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng chống tham nhũng, tiêu cực. “Chỉ khi quy định “chạm” được vào đời sống, tháo gỡ được các “điểm nghẽn” trong tổ chức thực hiện, văn bản mới có thể đi vào cuộc sống, phát huy hiệu quả”, TS Trần Đăng Vinh phân tích.

Ông cũng đặc biệt đề cao tính công khai, minh bạch và sự tham gia rộng rãi của các cơ quan, tổ chức, chuyên gia và người dân trong quá trình xây dựng chính sách, pháp luật. Những ý kiến đa chiều là kênh quan trọng để hoàn thiện văn bản, giúp quy định sát thực tế, dễ hiểu, dễ áp dụng.

Bên cạnh là việc tăng cường công tác theo dõi, tổng kết, đánh giá, rà soát pháp luật, ứng dụng công nghệ thông tin trong quá trình soạn thảo để nâng cao tính chính xác, rút ngắn thời gian, bảo đảm sự đồng bộ và minh bạch trong quy trình xây dựng pháp luật.

“Song, điều quan trọng hơn cả là phải đổi mới tư duy trong xây dựng pháp luật, lấy cơ sở khoa học và thực tiễn làm nền tảng, tuân thủ các quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, bảo đảm tuân thủ đúng quy trình, thủ tục, đồng thời nâng cao chất lượng dự thảo và tính khả thi khi ban hành”, TS Trần Đăng Vinh nhấn mạnh.

Đảm bảo tính khả thi: Văn bản phải thực sự đi vào cuộc sống

Để một văn bản quy phạm pháp luật thực sự đi vào cuộc sống, TS Trần Đăng Vinh cho rằng, cần bắt đầu từ việc xây dựng cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn vững chắc. Mọi quy định phải bám sát chủ trương, chính sách của Đảng, tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, đồng thời phản ánh đúng nhu cầu thực tế của đời sống xã hội. Nếu xa rời thực tiễn, văn bản pháp luật khó có thể triển khai hiệu quả.

Cùng với đó, quy định phải rõ ràng, minh bạch, dễ hiểu, dễ áp dụng, tránh chồng chéo, mâu thuẫn, đồng thời xác định rõ trách nhiệm của từng cơ quan, cá nhân trong tổ chức thực hiện.

Ông nhấn mạnh, để bảo đảm tính đồng bộ và khả năng thi hành, khi ban hành một quy định mới, cần tính đến điều kiện về tổ chức bộ máy, nhân lực, kinh phí và công nghệ để có thể thực hiện ngay, tránh tình trạng “luật nằm trên giấy”.

Một yếu tố quan trọng khác là việc đánh giá tác động chính sách và lấy ý kiến rộng rãi. Làm tốt khâu này sẽ giúp phát hiện sớm những bất cập, tạo sự đồng thuận giữa cơ quan thực thi và đối tượng chịu tác động.

Cuối cùng, không thể thiếu sự gắn kết giữa xây dựng pháp luật với công tác tuyên truyền, phổ biến và kiểm tra, giám sát thực hiện. Một văn bản chỉ thực sự có hiệu lực khi được triển khai đồng bộ, có hướng dẫn cụ thể và cơ chế kiểm tra, xử lý kịp thời những vướng mắc phát sinh.

Yêu cầu đột phá trong bối cảnh chuyển đổi số và phòng, chống tiêu cực

Trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền, chuyển đổi số quốc gia và tăng cường phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, công tác xây dựng pháp luật của ngành Thanh tra phải đáp ứng yêu cầu ngày càng cao về chất lượng, tiến độ và tính khả thi.

Theo TS Trần Đăng Vinh, trước hết, cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng chống tham nhũng, tiêu cực theo hướng đồng bộ, thống nhất, khả thi và bao quát đầy đủ hoạt động của ngành. Các quy định mới phải thực sự đi vào những lĩnh vực nhạy cảm, phức tạp, nhất là những nơi dễ phát sinh tiêu cực, để bảo đảm hiệu lực và tính răn đe.

Đồng thời, thể chế phải đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính và chuyển đổi số, bảo đảm thông suốt, không còn “điểm nghẽn”, vừa có tính ổn định lâu dài, vừa mở đường cho đổi mới. Đây cũng là tiền đề để triển khai thanh tra trực tuyến, tiếp công dân trực tuyến, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về thanh tra, khiếu nại, tố cáo và phòng chống tham nhũng.

Cùng với đó, ông đề cao yêu cầu nâng cao chất lượng đội ngũ làm công tác pháp chế, những người vừa có trình độ chuyên môn sâu, vừa am hiểu thực tiễn, có kỹ năng tổng hợp, phân tích chính sách và đạo đức công vụ vững vàng. Đi liền là việc hoàn thiện cơ chế tài chính, bảo đảm nguồn lực cho công tác xây dựng pháp luật, tuyên truyền, phổ biến pháp luật, theo dõi thi hành pháp luật, rà soát, pháp điển hóa hệ thống pháp luật và các mặt công tác pháp chế khác, như thế mới tạo động lực cho ra những sản phẩm có chất lượng.

Ngoài ra, cần tăng cường cơ chế phối hợp và tham vấn, huy động trí tuệ tập thể, ý kiến chuyên gia, nhà khoa học, địa phương và các tổ chức quốc tế để bảo đảm quy định ban hành có tính khoa học, hiện đại và đáp ứng yêu cầu hội nhập.

TS Trần Đăng Vinh khẳng định: “Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật theo hướng lấy thực tiễn làm thước đo, coi kết quả thực thi và sự hài lòng của người dân, doanh nghiệp là tiêu chí quan trọng để đánh giá chất lượng văn bản.” Đó chính là cách để xây dựng một hệ thống pháp luật đồng bộ, gọn nhẹ, dễ hiểu, dễ áp dụng, dễ kiểm tra, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của ngành Thanh tra trong giai đoạn phát triển mới.