(Thanh tra)- 10 sông lớn của Việt Nam đã và đang “vỡ vụn” vì công trình thuỷ nông, hồ chứa và đập thủy điện.
Chi chít đập, hồ chứa và đập thủy điện
Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam (VRN) mới đây đã công bố kết quả khảo sát, điều tra về hồ chứa, đập và đập thủy điện tại 10 dòng sông lớn của Việt Nam. Theo đó, hệ thống sông Hồng - sông Thái Bình, sông Mã, sông Cả, sông Hương, sông Ba, sông Vu Gia - Thu Bồn, sông Sê Rê Pốc, sông Sê San, sông Mê Kông, đang có hàng ngàn đập và đập thủy điện lớn, nhỏ.
Sông Hồng - sông Thái Bình có 29 hệ thống thủy nông, 900 hồ chứa, 1.300 đập dâng, hàng nghìn trạm bơm, hàng vạn công trình tiểu thủy nông. Sông Mã có hơn 1.800 công trình thủy lợi. Sông Cả cùng lưu vực phụ cận có 3.193 công trình lớn nhỏ (trong đó 1.578 hồ chứa các loại, 459 đập). Sông Hương có 100 hồ chứa các loại. Sông Ba có 4 công trình thủy điện (CTTĐ) lớn là An Khê - Ka Nak, Krông Hnăng, Sông Hinh và Sông Ba hạ có tổng công suất 377 MW và 329 công trình thuỷ lợi. Sông Vu Gia - Thu Bồn không giữ được nguyên vẹn hình hài dáng vóc do sự hình thành hàng loạt CTTĐ. 2 dòng sông khác ở của Quảng Nam là A Vương, sông Kôn cũng gánh chịu 7 CTTĐ gồm: A vương, Sông Kôn 2, Khe Diên, Đại Đồng, Sông Cùng, Za Hung, Trà Linh 3. Là hệ thống sông lớn thứ 3 cả nước, sông Đồng Nai có đến 911 công trình gồm 406 hồ chứa, 371 đập dâng và cống, 134 trạm bơm. Sông Mê Kông khi vào địa phận Việt Nam được gọi là sông Cửu Long (lớn nhất trong hệ thống sông ngòi Việt Nam). Trên dòng chính sông Mê Kông, Trung Quốc có kế hoạch phát triển 15 bậc thang thủy điện, phía hạ lưu có 12 công trình đang được đề xuất. Ở dòng nhánh, theo quy hoạch sẽ có 180 công trình trong đó 94 công trình đã được xây dựng.
Thoi thóp và vỡ vụn
Ở Tây Nguyên, sông Sê Rê Pốc cung cấp nguồn nước mặt cho 4 tỉnh Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng và Gia Lai đang trong tình trạng thoi thóp vì ô nhiễm. Do địa hình lưu vực phức tạp, thấp dần từ Đông Nam sang Tây Bắc nên dòng sông phải hứng chịu chất thải từ các khu công nghiệp Hòa Phú (Đắk Lắk), Tâm Thắng (Đắk Nông). Nguồn lợi thủy sản của dòng sông không chỉ cạn kiệt mà còn có nguy cơ tuyệt chủng. Sinh kế của hàng triệu dân cư bản địa suy giảm nghiêm trọng bởi các CTTĐ làm giảm đáng kể độ che phủ của rừng.
Ô nhiễm vượt quá tiêu chuẩn cho phép về hàm lượng Colifom, COD của sông Sê San đang là vấn đề được quan tâm do quá trình phát triển các nhà máy chế biến dọc 2 bờ sông. Thủy điện ở thượng nguồn dòng sông này gây hạn hán và lũ lụt ở hạ lưu cũng là thách thức lớn. Thủy điện phát triển ồ ạt không chỉ khiến thảm thực vật, hệ sinh thái rừng bị phá vỡ mà còn làm cho cuộc sống người dân bị thay đổi, văn hóa Tây Nguyên đứng trước nguy cơ mai một.
Thuỷ điện mọc lên như nấm tại lưu vực sông Đồng Nai cũng đang đặt ra những thách thức lớn cho môi trường, sinh thái, sinh kế của người dân. Diện tích rừng đầu nguồn bị thu hẹp đã ảnh hưởng nghiêm trọng các khu bảo tồn thiên nhiên và Vườn Quốc gia Nam Cát Tiên, Bù Gia Mập.
Cùng với công trình thuỷ nông, hồ chứa, hệ thống sông ngòi lớn của Việt Nam đang phải oằn mình gánh trên 500 CTTĐ lớn, nhỏ và con số này sẽ được nhân đôi trong những năm tới.
Các công trình thủy nông, hồ chứa và đập thủy điện biến các dòng sông trinh nguyên của Việt Nam thành các dòng sông vỡ vụn. Đây là hình ảnh được TS Đào Trọng Tứ (nguyên Phó Tổng Thư ký Ủy ban sông Mê Kông Việt Nam), rất nhiều lần đề cập tại các cuộc hội thảo khoa học liên quan đến số phận các dòng sông.
Sự thoi thóp, vỡ vụn được xem như thông điệp cáo chung của các dòng sông lớn - nếu như không có giải pháp cứu vãn hiệu quả ngay từ bây giờ.
Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải vừa có văn bản yêu cầu các bộ, cơ quan đã được giao thực hiện điều tra, đánh giá các vấn đề liên quan đến hồ thủy điện, thủy lợi về an toàn, tác động đến môi trường, điều tiết nước trong mùa lũ, mùa khô... cần khẩn trương hoàn thành để có thể đưa ra các mô hình, các giải pháp căn cơ để người dân, dư luận yên tâm.
Bộ Xây dựng khẩn trương báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả kiểm tra, đánh giá mức độ an toàn của các hồ thủy điện và thủy lợi theo nhiệm vụ được giao tại Nghị quyết số 26/NQ-CP ngày 7/7/2012 của Chính phủ…
Bộ Tài nguyên và Môi trường sớm ban hành quy định về dòng chảy tối thiểu ở hạ du các hồ chứa; quy trình vận hành liên hồ chứa các tháng mùa kiệt của các hồ chứa thủy điện của các hệ thống sông chính và tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và đánh giá công tác bảo vệ môi trường tại các dự án thủy điện...
(Chinhphu.vn ngày 10/11/2012). |
Dương Thanh Tùng
