Ranh giới giữa chay và mặn thật mong manh, nhất là trong suy nghĩ. Ảnh minh họa: https://www.grab.com/

Trong câu chuyện đời thường, con người thời công nghiệp thường hay nói với nhau về thực phẩm chay, thức ăn chay. Phải chăng, người hiện đại đang tìm riêng một triết lý của mình về thực phẩm hằng ngày?

Sự hiện diện các quán ăn, tư duy chạy và mặn trong môi trường hiện đại như hai mặt của đời sống: Như giữa thiêng và phàm; như giữa tiết chế và hưởng thụ; giữa tĩnh lặng và ồn ào; giữa hiện đại với cổ truyền, giữa tìm về thế giới tự nhiên nông nghiệp và văn minh vật chất công nghiệp…

Chay và mặn là hai mặt khác biệt của ẩm thực, lối sống, cũng như trong mỗi chúng ta, luôn có lý trí và bản năng.

Những người ăn chay với triết lý của mình lại càng dễ biện minh hơn cho xu hướng lựa chọn ẩm thực của họ khi thấy tại những bếp ăn công cộng như khu công nghiệp, trường học, thỉnh thoảng có nhiều người nhập viện vì ngộ độc thực phẩm. Người ta bắt đầu hoài nghi về những thức ăn nạp vào cơ thể mỗi ngày liệu có tốt cho sức khoẻ. Khi các tạp chất bẩn tràn lan trong thức phẩm mặn, con người sợ mình nhiễm bệnh. Để hạn chế, một số chọn lựa ăn chay. Chứng tỏ ăn chay không phải chỉ có hướng tới thanh sạch tâm hồn, đó còn như một xu hướng của xã hội hiện đại.

Chay như một phản chứng lại hệ quả xấu của xã hội hiện đại mà thức ăn là một trong số đó. Do đó, con người lựa chọn ăn chay để đề kháng với những thứ không sạch, đang tiềm ẩn nhiều nơi, quanh mình.

Ăn chay là xu hướng, nên rất dễ thành mốt. Đã là mốt nên chú trọng vẻ bề ngoài hình thức hơn chiều sâu nội tâm bên trong. Nên dù định kỳ hay thỉnh thoảng, nhiều người đã lựa chọn ăn chay. Một số đang chạy theo mốt. Số khác tìm cho mình một triết lý chiều sâu từ lựa chọn này. Họ muốn từ chay có thể làm sạch tâm tính, giảm trừ nóng giận, từ bỏ tham sân si, xa rời nhục dục. Rõ ràng ăn chay như một phương thức con người cân bằng với các giá trị phàm tục. Vì dung tục nên có nhiều thứ con người muốn xa lánh, tiết chế.

Bởi vậy mới thấy người ăn chay thường không ăn thịt chó, yêu động vật, thích thiên nhiên, không sát sinh, giữ môi trường, không xả rác… Nếu chay tích cực như vậy, có lẽ sẽ ít phải ban hành điều luật? Nhưng luật vẫn nhiều, chứng tỏ để chay hiệu quả, người ta cần một căn cơ giáo dục và nền tảng đạo đức trước khi thực hành.

Vì là lựa chọn của đám đông, nên ăn chay cũng đa dạng. Có bữa chay miễn phí tại cửa chùa. Có hộp cơm chay tại những quán ăn từ thiện. Có bữa chay bình dân trong các tuần, tháng của một số tôn giáo. Nhưng cũng có những quán chay, bữa ăn chay tiền triệu, rất cầu kỳ, tốn kém. Đó là lựa chọn chay của những người giàu có. Hình thức chay mà nội dung không còn vậy, chay nhưng nặng giá trị thế tục. Cũng có thể đó là khoe khoang của một nhóm nhỏ, muốn chọn lựa một phương cách sành điệu về chay khi đã quá no chán các yếu tố phàm tục. Như vậy, chay không còn là tiết chế tiêu dùng, biến thành ra tiêu sài xa xỉ. Ranh giới giữa chay và mặn thật mong manh, nhất là trong suy nghĩ. Suy nghĩ trừ bản thân mình ra, chẳng ai kiểm soát.

Bởi vậy câu hỏi là: Những người ăn chay đều thanh tịnh trong suy nghĩ và hành vi? Rất khó kết luận. Bởi ngoài chay còn văn hoá, lối sống, sự giáo dục, chi phối hoạt động mỗi người. Những điều này tạo ra tính cách tốt hay xấu hơn là thực phẩm. Có người không chay nhưng vẫn thiện. Có lẽ họ mang nền tảng giáo dục tốt. Có những người hành vi không thiện, nhưng vẫn chọn ăn chay. Có thể họ bị môi trường nhiễm tập cái xấu vào người, hay đang lo cho sức khoẻ. Mới thấy chay hay mặn chỉ là một sự lựa chọn, có thể đúng với người này nhưng lệch với người khác.

Nhìn từ góc độ sinh học, ăn chay hay dùng đồ mặn cũng chỉ là phương tiện hướng đến dinh dưỡng và sức khoẻ. Không có việc chỉ ăn chay để trở thành người tốt. Ngược lại, không phải cứ ăn mặn là thành xấu. Trên phương diện tinh thần, có lẽ việc chọn ăn chay hay mặn còn hướng tới vấn đề xa hơn về vấn xa hơn là lựa chọn hành vi đạo đức cá nhân trước các cám dỗ thế tục. Ở đó, mỗi cá thể phải lựa chọn cho mình ý nghĩ và hành vi đúng.

Khi suy nghĩ và hành vi đúng, thì chay hay măn đều không quan trọng, bởi con người đã vượt qua câu nệ về mặt hình thức, phương tiện, tìm thấy giá trị nhân bản của mình.