Nghi thức Lễ cúng Thần Lúa của người Chơ Ro. Ảnh: Trung Nguyên

Độc lạ lễ cúng “Thần lúa”

Nếu Xuyên Mộc là một trong ba huyện của tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu có số người dân tộc Chơ Ro sinh sống nhiều nhất, thì ấp Tân Lâm, xã Bàu Lâm là “nguồn cội” văn hóa của người Chơ Ro. Nét đặc trưng văn hóa tín ngưỡng nổi bật nhất ở đây là Lễ mừng Lúa mới, hay còn gọi là Lễ hội Sayangva (tức là Lễ cúng Thần lúa). Lễ mừng Lúa mới của đồng bào dân tộc Chơ Ro được tiến hành trong thời gian tháng ba hoặc tháng tư Âm lịch hằng năm, vào một đêm trăng thanh gió mát, người dân rảnh rỗi, thôn ấp vui mừng.

Truyền thuyết kể rằng, xưa kia người Chơ Ro quanh năm làm lụng vất vả, nhưng hạn hán triền miên, lúa không trổ bông, ngô không ra bắp, mất mùa thường xuyên, người dân đói khổ. Để không bị “Thần lúa” quở trách, người dân đã tụ lại thành vòng tròn giữa ruộng hoang, đưa tay lên trời cầu thần cho “mưa thuận gió hòa, người dân không đau ốm, thương yêu nhau đoàn kết mưu sinh”.

Thấu lời cầu nguyện của dân lành, Thần lúa” đã cho lúc trổ bông trĩu hạt, ngô ra bắp đầy đồng, mưa tràn ruộng nương, nước ngọt đầu nguồn chảy về tắm mát cánh đồng lâu ngày hạn mặn. Thấy việc cầu cúng linh ứng, từ đó, cứ sau Tết cổ truyền của dân tộc, người Chơ Ro tổ chức Lễ hội Sayangva như một sự tạ ơn "Thần lúa”, biết ơn trời đất đã cho họ cuộc sống sinh sôi.

Trước đêm diễn ra Lễ cúng "Thần lúa”, già làng trưởng ấp đi thông báo cho mọi người biết địa điểm thời gian, và không quên căn dặn mặc trang phục truyền thống đẹp nhất để cúng lễ và múa hát. Trai tân khoẻ mạnh, cơ bắp săn chắc, bắn nỏ giỏi, chạy nhanh, được chọn “dựng chòi, treo lúa, cài bắp”. 12 bó lúa mẩy hạt vàng óng được chọn từ nương cao về treo trước chòi, 12 trái bắp “đực - cái” đều hạt, lột vỏ treo ngược lên thân tre thẳng. Trái cây, rượu cần, thịt heo, chim rừng quay cũng được bày biện trong mâm cúng lễ.

Sau khi các công tác chuẩn bị hoàn tất chu đáo, Lễ cúng "Thần lúa” bắt đầu.

Trong trang phục áo khố, già làng đứng trước chòi thắp nén nhang, tay đưa lên cao nói: “Hôm nay chúng con tập trung đông đủ tại đây để cảm ơn "Thần lúa” đã cho chúng con cuộc sống an lành, mùa màng bội thu, không còn đói rách như xưa. Trước bà con, xin "Thần lúa” nhận lễ vật và phù hộ cho bản làng bình yên, đoàn kết làm ăn, mưa thuận gió hoà…”.

Dứt lời, ắt thì gà trống thiến, chim quay, rượu cần, hoa quả được dâng lên để "Thần lúa” chứng giám và nhận lễ.

Người dân bản xứ biểu diễn cồng chiêng. Ảnh: Trung Nguyên

Sau nghi thức cúng lễ, là sinh hoạt lễ hội. Những nghệ nhân, người già biểu diễn cồng chiêng, thanh niên nữ tú múa hát trong trang phục váy khố. Các trò chơi “đẩy cây”, “nhảy bao bố”, “bịt mắt bắt dê”, “nhảy sạp” cũng được tổ chức với đông đảo bà con tham gia.

Trước đây, mỗi lần Lễ hội "Thần lúa”, chỉ có người Chơ Ro dự lễ và vui chơi, nhưng từ khi chính quyền địa phương tuyên truyền sâu rộng nét đẹp văn hoá tín ngưỡng và sự đoàn kết trong cộng đồng dân cư, nhiều bà con không phải dân tộc Chơ Ro cũng tham gia đông đảo như một sự đoàn kết giữa cộng đồng dân cư, đồng thời khơi dậy niềm tự hào nền văn hoá đậm đà đa sắc nhân nghĩa của dân tộc.

Trang phục độc đáo

Ngoài nghi thức “độc lạ” trong Lễ cúng "Thần lúa”, người dân Chơ Ro còn nổi tiếng với những điệu múa dân giã với “bản ngã phồn thực” và những lời hát mang âm hưởng của đại ngàn núi cao rừng sâu. Mỗi điệu múa, lời ca có “thuật điệu” khác nhau, nhưng đều có chung nét văn hoá ngợi ca cách nói hay, việc làm tốt, tinh thần đoàn kết tự giác mưu sinh, cầu mong cho mưa thuận gió hoà, cuộc sống bình an, không có đói nghèo, vượt qua dịch bệnh.

Trai thanh nữ tú Chơ Ro múa hát trong Lễ cúng "Thần lúa”. Ảnh: Kim Hồng

“Cầu mùa bội thu” là điệu múa không thể thiếu trong Lễ cúng "Thần lúa”. Nam thanh niên mặc khố cầm rựa (dao - PV), nữ thanh niên đeo gùi cầm ống. Họ đi vòng quanh đọc “thần chú” và hát.

Anh Tòng Văn Kinh ở ấp 1, xã Bàu Lâm cho biết, thanh niên cầm rựa là thể hiện sức mạnh phát rẫy rừng, chặt củi, san đồi. Nữ đeo gùi là thể hiện gặt lúa, trỉa bắp, cầu thần phù hộ thôn bản làm ăn thuận hoà.

Bà Tòng Thị Gái ở (ấp 1, xã Bàu Lâm) cho biết, để may được bộ trang phục đúng chất, người Châu Ro thuở xưa phải tự trồng bông nhuộm sợi, dệt vải làm khố, váy, áo và chăn. Cũng có thể váy khố được dệt bằng vỏ thân cây sau khi tước nhỏ, xe thành sợi. Nhưng dù làm bằng chất liệu bông hay vỏ cây, đều bảo đảm được yếu tố dệt tay với những hoa văn vuông vức và những hoạ tiết màu sắc đan xen tinh tế.

Khi cúng lễ, mọi người đều váy khố truyền thống. “Những ô vuông nhỏ dệt tinh tế trên áo, váy, khố là thể hiện lối sống ngay thẳng của người Chơ Ro. Thanh niên mặc khố, nịt trần vai là thể hiện sức khoẻ mạnh, làm chủ cuộc sống, sẵn sàng chống chọi với sự tàn phá của thiên nhiên. Ngoài trang phục chính, người Châu Ro còn trang sức bằng nhiều hình thức khác như vòng kiềng, vòng cườm, căng tai bằng gỗ hoặc ngà voi, dây thổ cẩm cuốn quanh trán cho các chàng trai trẻ, khăn bịt đầu cho đàn ông trưởng thành” - bà Gái cho biết.