(Thanh tra) - Từ khát khao khai phá chất liệu giấy dó, Đoàn Thái Cúc Hương đã thổi hồn vào những chiếc đèn trung thu độc bản. Trên nền chất liệu truyền thống, cô mang đến thiết kế mới mẻ, vừa gợi ký ức xưa, vừa hòa nhịp hơi thở đương đại.
Bước ngoặt liều lĩnh
Xuất phát điểm là một giáo viên tiếng Anh, Cúc Hương lại mang trong mình niềm say mê đặc biệt với những giá trị văn hóa truyền thống. Năm 2021, khi tình cờ biết đến các loại giấy thủ công, cô trăn trở: Nếu chỉ dùng để viết hay vẽ thì thật lãng phí, tôi bắt đầu nghĩ đến việc liệu có thể thổi một đời sống mới vào những tờ giấy vốn quen thuộc ấy hay không.
Cũng trong năm đó, đại dịch Covid-19 bùng phát, buộc Hương phải dạy học trực tuyến và ở nhà suốt 5 tháng. Quãng thời gian giãn cách trở thành khoảng lặng để cô đối diện với chính mình. Trong căn phòng nhỏ, giữa nhịp sống lặp đi lặp lại, Hương nhiều lần tự hỏi: Nên tiếp tục một công việc ổn định hay dấn thân vào một hành trình mạo hiểm, chưa biết điểm đến?
“Đây không phải công việc dễ, sẽ không có ai chỉ dạy từng bước. Tôi từng ngồi hàng giờ để tự hỏi, nếu chọn con đường này, liệu mình có đủ kiên nhẫn để đi đến cùng?”, Cúc Hương nhớ lại. Có những ngày cô gần như bất lực, chỉ ăn rồi nằm suy nghĩ, để mặc cho ý tưởng quẩn quanh không lối thoát. Nhiều đêm trằn trọc, nhắm mắt cũng không ngủ nổi, bởi những viễn cảnh về thất bại và cả khát vọng thành công cứ thay nhau dày vò.
Trong trạng thái ấy, Hương vừa làm vài món phụ kiện nhỏ để bán duy trì thu nhập, vừa chìm trong những mâu thuẫn. Một bên là sự an toàn của nghề giáo viên, một bên là cánh cửa mới mở ra từ đam mê sáng tạo. Cô gọi đó là quãng thời gian “thai nghén ý tưởng” - đầy trăn trở, mệt mỏi, thậm chí kiệt sức. Nhưng chính từ đó, khát vọng bứt phá bắt đầu lớn dần, thôi thúc Hương bước ra khỏi sự an toàn quen thuộc.
Cuối cùng, sự giằng co cũng nhường chỗ cho niềm đam mê. Hương bắt tay vào thử sức với những sản phẩm đầu tiên như chao đèn, quạt nan, sổ tay… Không chỉ có công năng trang trí, những sản phẩm này còn mang giá trị sử dụng thực tế, đem lại cho cô nguồn thu nhập bước đầu. Từ sự e dè, gia đình dần chuyển sang ủng hộ. “Ban đầu bố mẹ lo lắng vì sợ tôi bỏ nghề giáo ổn định để chạy theo một đam mê quá mạo hiểm. Nhưng khi thấy tôi có thể trang trải cuộc sống, được khách hàng đón nhận, họ đã an tâm hơn”, Hương chia sẻ.
Đặc biệt, bố cô, người vốn ban đầu không ủng hộ, sau lại trở thành “trợ thủ” đắc lực, trực tiếp giúp cô tạo hình khung, lắp ráp chi tiết cho những chiếc đèn. Ông là một thợ mộc gắn bó cả đời với tiếng cưa, mùi gỗ - cũng chính là không gian tuổi thơ nơi Hương lớn lên.
Ở Hương, sự mộng mơ luôn song hành cùng tỉnh táo. Trong công việc thủ công, cô đặc biệt tâm đắc với câu nói của nhà văn Nam Cao: “Trước khi nghĩ đến việc đặt những cái hôn lên cái miệng hoa của người yêu, cũng nên nghĩ đến việc đổ cơm vào đấy đã”. Với Hương, sáng tạo không chỉ nằm ở nguyên liệu hay công làm, mà còn ở chất xám, thời gian suy tư và tâm sức người nghệ nhân gửi gắm vào từng sản phẩm.
“Muốn theo đuổi con đường này, tôi buộc phải giữ được sự cân bằng. Khi đời sống đủ đầy, tinh thần mới thật sự thảnh thơi để dành trọn năng lượng cho những đứa con tinh thần”, Hương chia sẻ.
Cá tính này khiến cô tự nhận mình là “kẻ điên” trong nghệ thuật. “Cái gì dễ quá và có nhiều người làm thì tôi sẽ tránh. Tôi thích tìm đến những khoảng trống ít ai khai thác, để mò mẫm thử nghiệm và tạo ra dấu ấn riêng. Có thể chậm, có thể vất vả, nhưng nó giúp tôi giữ được sự khác biệt”. Chính cái “điên” dám bước khác lối ấy đã giúp Hương mở ra con đường làm nghề mang đậm dấu ấn cá nhân.
Lối đi riêng từ nguyên liệu truyền thống
Một trong những cột mốc quan trọng trong hành trình sáng tạo của Đoàn Thái Cúc Hương là triển lãm “Lãm - Đèn Trung thu giấy dó cổ truyền Việt Nam”, diễn ra tại Hà Nội vào tháng 9 năm 2025. Hơn 80 mẫu đèn được trưng bày, từ cá chép hóa rồng, bươm bướm, quả lựu, bọ ngựa… cho đến những biến tấu mang hơi thở đương đại. Đây là dự án Hương ấp ủ suốt ba năm và dành trọn một năm để hoàn thiện.
Không chỉ là sự kiện nghệ thuật, “Lãm” còn mang trong mình ý nghĩa xã hội. Khi những chiếc đèn bằng giấy dó, mây tre và màu đất xuất hiện, chúng gợi lại ký ức văn hóa đồng thời truyền tải thông điệp về lối sống xanh, hạn chế nhựa, trở về với vật liệu thiên nhiên. Trong bối cảnh xã hội đối diện vấn nạn rác thải, việc một nghệ sĩ trẻ kiên trì chọn chất liệu truyền thống để sáng tạo chính là lời nhắc nhở về sự gắn kết giữa văn hóa và sinh thái.
Nguồn cảm hứng cho dự án ấy bắt nguồn từ tuổi thơ của Hương nơi vùng quê Hà Tây cũ. Khi còn nhỏ, cô say mê dõi theo ánh sáng lung linh nơi đầu ngõ cùng câu vè rước đèn: “Bung bung bản cơ dê dê, có ông tiến sĩ trở về về”. “Tôi chưa từng được đi rước đèn, nhưng ký ức khi đứng nhìn từ xa ấy lại khắc sâu đến mức khiến tôi luôn muốn giữ lại những gì đẹp nhất của Trung thu ngày xưa”, cô kể.
Để làm nên một chiếc đèn trung thu từ giấy dó, Hương phải bắt đầu từ con số không. Cô học cách làm khung mây tre sao cho vừa dẻo để dễ uốn, vừa chắc để giữ được hình dáng bền đẹp. Khung vững là nền tảng, nhưng để chiếc đèn trở nên sống động, bước tiếp theo là bồi giấy dó lên khung. Công đoạn tưởng đơn giản ấy lại đòi hỏi sự cân nhắc đến từng chi tiết: “Bồi nhiều lớp giấy thì ánh sáng bên trong bị che lấp, ít lớp thì đèn dễ hỏng. Ngay cả hồ bột gạo cũng phải quấy và bôi thật cẩn thận, chỉ cần sơ suất nhỏ là sản phẩm có thể hỏng cả”, Hương chia sẻ.
Không dừng ở đó, Cúc Hương còn tìm tòi tạo màu từ nguyên liệu tự nhiên. Cô lấy đất, rồi phơi khô, giã mịn, rây lọc, sau phối với vỏ cây, lá tràm, lá tía tô… tạo nên gam màu riêng biệt. “Khi tô lên sản phẩm, tôi phải quét từng lớp thật mỏng. Nhờ vậy, ánh đèn khi xuyên qua lớp giấy sẽ giữ được sự trong trẻo, làm nổi bật từng vân màu cũng như những nét vẽ thủ công. Đó là cái hồn mà màu công nghiệp khó mang lại”. Nhờ vậy, những chiếc đèn của Hương vừa mang dáng dấp cổ truyền, vừa toát lên hơi thở hiện đại, lại thân thiện với môi trường.
Sự tỉ mỉ ấy kết tinh trong từng chiếc đèn, và chỉ khi chúng được thắp sáng, giá trị mới thật sự lan tỏa. Tại triển lãm, nhiều người dừng lại lâu trước những mẫu đèn bằng giấy dó. Nhiều phụ huynh cho biết họ muốn con mình tận mắt thấy và chạm vào một Trung thu của người Việt, chứ không phải là những món đồ nhựa bán sẵn ngoài phố. Trẻ nhỏ háo hức hỏi han về cách bồi giấy, về màu sắc, về hình dáng. Những câu hỏi ngây thơ ấy biến không gian triển lãm thành một nơi chạm đến ký ức, nơi văn hóa được tiếp nối qua trải nghiệm trực tiếp.
Với Cúc Hương, sản phẩm thủ công không bao giờ chỉ là món hàng: “Mỗi con bướm, con bọ ngựa đều có linh hồn, có hành trình riêng từ khi tôi chọn giấy đến lúc hoàn thiện. Với mỗi người cầm nó trên tay, ý nghĩa lại càng khác biệt”. Chính sự chân thành ấy đã giúp sản phẩm của cô tạo nên một làn gió mới cho Tết Trung thu năm nay.
Đoàn Thái Cúc Hương đã chứng minh rằng niềm đam mê và sự bền bỉ có thể biến những tờ giấy vô tri thành nguồn sáng lung linh, vừa gìn giữ ký ức, vừa làm mới văn hóa truyền thống trong đời sống hiện đại. Không ồn ào, không phô trương, những chiếc đèn thủ công từ giấy của cô lặng lẽ tỏa sáng, góp phần mở ra hy vọng cho sự hồi sinh của nghề thủ công Việt.
