(Thanh tra) - Bảo tồn Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên chỉ bền vững khi di sản thật sự “sống” trong cộng đồng và tạo sinh kế cho người dân. Phường Buôn Ma Thuột (tỉnh Đắk Lắk) đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu ấy bằng cách hài hòa truyền thống với nhịp sống đương đại.
Giữ mạch nguồn di sản giữa lòng đô thị
Hai mươi năm sau khi Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO ghi danh, phường Buôn Ma Thuột đã chủ động triển khai nhiều giải pháp nhằm gìn giữ và phát huy giá trị di sản giữa bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng.
Điểm sáng rõ nhất là việc củng cố đội chiêng và phát huy vai trò nghệ nhân - những người nắm giữ tri thức bản địa quý giá. Dù tuổi cao, các nghệ nhân vẫn bền bỉ truyền dạy và tham gia biểu diễn trong các sự kiện lớn như Lễ hội Cà phê Buôn Ma Thuột, Ngày hội Văn hóa các dân tộc. Từ đó, một lớp kế cận trẻ biết chỉnh chiêng, diễn tấu và hiểu ý nghĩa của từng nhịp chiêng đang hình thành.
Cùng với hoạt động bảo tồn, phường còn gắn di sản với phát triển sinh kế thông qua du lịch cộng đồng. Các buôn trên địa bàn phối hợp tổ chức biểu diễn, tái hiện những nghi lễ truyền thống như Lễ chúc sức khỏe, Lễ kết nghĩa anh em, thu hút đông đảo du khách trải nghiệm. Đây là bước đi quan trọng để “lấy di sản nuôi di sản”, giúp người dân có thêm thu nhập từ chính giá trị văn hóa của mình.
Đặc biệt, phong trào “Em yêu văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên” được triển khai tại trường học đã trở thành nền tảng quan trọng. Qua hoạt động ngoại khóa, học sinh được tiếp cận lịch sử, nhạc cụ, nghi lễ và không gian diễn xướng, từ đó khơi dậy niềm tự hào và ý thức trách nhiệm gìn giữ di sản.
Tuy nhiên, đằng sau những kết quả tích cực vẫn còn không ít khó khăn. Lực lượng nghệ nhân ngày một lớn tuổi, trong khi lớp trẻ chưa gắn bó sâu với văn hóa truyền thống. Không gian thực hành, gồm nhà dài, nhà rông, bến nước thu hẹp do đô thị hóa, khiến nhiều nghi lễ khó phục dựng nguyên bản. Kinh phí duy trì các đội chiêng còn hạn chế; việc xã hội hóa và khai thác du lịch chưa tương xứng tiềm năng, khiến nguồn thu chưa ổn định.
Bảo tồn bền vững gắn phát triển du lịch cộng đồng
Trước những thách thức đặt ra, theo UBND phường Buôn Ma Thuột, xác định con đường cốt lõi là kết nối truyền thống với hiện đại, đưa di sản trở thành một phần của đời sống đương đại và du lịch bền vững. Năm nhóm giải pháp trọng tâm đang được triển khai.
Trước hết, phường tiếp tục duy trì và phục dựng các nghi lễ gắn với Cồng chiêng như Lễ cúng bến nước, Lễ mừng sức khỏe… nhằm bảo đảm chiêng được “sống” trong môi trường văn hóa nguyên bản. Các hoạt động này không chỉ góp phần bảo tồn mà còn tạo điều kiện để du khách hiểu đúng, trải nghiệm đúng tinh thần văn hóa bản địa.
Một hướng đi quan trọng khác là trao quyền chủ động tổ chức hoạt động du lịch cho người dân. Người dân sẽ tham gia biểu diễn, hướng dẫn, làm dịch vụ homestay, chế tác sản phẩm lưu niệm… tạo ra chuỗi sản phẩm du lịch đặc trưng mang dấu ấn của buôn làng Êđê.
Phường cũng định hướng xây dựng mô hình “buôn văn hóa – điểm du lịch cộng đồng”, nơi hội tụ không gian trình diễn Cồng chiêng, ẩm thực bản địa và nhà dài truyền thống. Tour “Một ngày cùng người bản địa – Vang vọng tiếng chiêng Tây Nguyên” đang được nghiên cứu, hứa hẹn mang đến trải nghiệm chân thực cho du khách.
Truyền thông số được xác định là công cụ quan trọng để đưa di sản đến gần hơn với thế hệ trẻ. Phường sẽ số hóa tư liệu Cồng chiêng, xây dựng hình ảnh du lịch văn hóa trên các nền tảng số và mạng xã hội, góp phần lan tỏa giá trị di sản đến du khách trong và ngoài nước.
Song song đó, các lớp truyền dạy chiêng, dân ca, dân vũ cho thanh thiếu niên tiếp tục được mở mới. Phường sẽ lập hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu nghệ nhân, hỗ trợ trang phục, nhạc cụ cho đội chiêng nhằm giữ vững lực lượng kế thừa.
Để thực hiện hiệu quả các định hướng, phường Buôn Ma Thuột kiến nghị tỉnh Đắk Lắk ưu tiên nguồn lực tài chính và trang thiết bị cho các đội chiêng; tổ chức tập huấn về quản lý, truyền dạy và khai thác du lịch có trách nhiệm; đồng thời xây dựng thương hiệu Du lịch Cồng chiêng cấp tỉnh, tạo điều kiện để các điểm du lịch cộng đồng tham gia sâu hơn vào chuỗi sự kiện, tour – tuyến du lịch.
Hai thập kỷ sau ngày được UNESCO vinh danh, di sản Cồng chiêng Tây Nguyên đang bước vào giai đoạn phát triển bền vững, nơi giá trị văn hóa không chỉ vang trong lễ hội mà còn hòa vào mạch sống kinh tế – xã hội hôm nay.
Với sự đồng lòng của chính quyền và cộng đồng, sự kết nối hài hòa giữa truyền thống và hiện đại sẽ giúp cồng chiêng mãi là nhịp cầu đưa quá khứ, hiện tại, tương lai lại gần nhau, góp phần tạo bản sắc riêng cho Buôn Ma Thuột – trung tâm văn hóa của Tây Nguyên.
