Nhà Huế học Nguyễn Đắc Xuân (đội mũ) trao đổi với GĐ Phạm Hữu Thọ về việc trưng bày tại cung Nam Phương Hoàng hậu

“Nhận lời mời của chúng tôi, nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân vừa đến Đà Lạt để giúp Bảo tàng Lâm Đồng trong việc tổ chức trưng bày một số tư liệu, hình ảnh… và cả ý kiến khoa học về Nam Phương Hoàng hậu và cung Nam Phương hoàng hậu tại Đà Lạt. Hiện tại, ở mô hình mới - mô hình trưng bày các hiện vật, hình ảnh… gắn với chủ nhân đầu tiên của dinh thự Nguyễn Hữu Hào (tên gọi khác của cung Nam Phương Hoàng hậu) - vẫn còn nhiều việc phải làm lắm!” - ông Phạm Hữu Thọ, Giám đốc Bảo tàng Lâm Đồng, cho biết.

Một dinh thự sang trọng
Phó Giám đốc Bảo tàng Lâm Đồng, bà Đoàn Bích Ngọ giới thiệu: “Cung Nam Phương hoàng hậu được xây dựng theo phong cách kiến trúc cổ điển Pháp từ những năm 30 của thế kỷ trước. Đây là dinh thự do đại điền chủ giàu có của xứ Gò Công (nay là Tiền Giang) xây tặng cho con gái Nguyễn Hữu Thị Lan, tức Hoàng hậu Nam Phương. Bởi thế, dinh thự này có đến hai tên: “Dinh Nguyễn Hữu Hào và cung Nam Phương hoàng hậu”.

Thực tế, tuy gọi là “cung” nhưng cung Nam Phương Hoàng hậu không quá rộng và cầu kỳ. Cung có diện tích sử dụng khoảng 500m2, gồm một tầng hầm, một trệt và một lầu.

Phó Giám đốc Đoàn Bích Ngọ nói: “Nếu không kể tầng hầm, thì dinh thự Nguyễn Hữu Hào gồm hai tầng lầu tuy nhỏ nhưng được xây dựng khá kiên cố và khá đẹp với kiến trúc thể khối, có các cửa mở ra bốn hướng. Điều đáng quan tâm, tuy đây là công trình kiến trúc hình khối nhưng bên trong có không gian khá thoáng, và nội thất tuân thủ kiểu “cửa vòm, ô kính màu” nên cả công trình vẫn toát lên sự sang trọng và không quá thực dụng”. Tổng thể công trình kiến trúc cung Nam Phương Hoàng hậu là một hình khối theo kiểu vừa kinh điển và vừa hiện đại được mềm hóa bằng các họa tiết trang trí vừa mang phong cách kiến trúc cổ điển châu Âu và vừa mang dáng dấp kiến trúc phương Đông.

Một trong những hiện vật gốc được trưng bày tại cung Nam Phương Hoàng hậu

Nam Phương Hoàng hậu và Đà Lạt
Nhà Huế học Nguyễn Đắc Xuân sau một vòng tham quan cung Nam Phương Hoàng hậu đã phát biểu: “Biết Bảo tàng Lâm Đồng đưa ngôi nhà này vào trưng bày với kỳ vọng phục dựng để giới thiệu với du khách đời sống sinh hoạt của một gia đình quý tộc vương triều Nguyễn, tôi rất cảm kích. Ngoài kinh đô triều Nguyễn ở Huế ra, thì Đà Lạt là nơi ghi lại nhiều dấu ấn nhất của vị hoàng hậu cuối cùng của chế độ phong kiến Việt Nam này. Việc Bảo tàng Lâm Đồng là đưa cung Nam Phương Hoàng hậu vào khai thác du lịch dước góc độ văn hóa - lịch sử là việc làm cần nhận được sự ủng hộ của chính quyền và ban ngành chức năng”.

Đặt câu hỏi “Hiện vẫn còn không ít ý kiến khác nhau về bà Nam Phương trong lịch sử Việt Nam ở giai đoạn cuối của chế độ phong kiến. Có người còn nói rằng, bà Nam Phương là người của Pháp?”. Nhà Huế học Nguyễn Đắc Xuân trả lời: “Không phải mới đây, mà từ rất lâu đã có những ý kiến khác nhau, thậm chí là trái ngược nhau về bà Nam Phương hoàng hậu. Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, bà Nam Phương khi vừa là một nữ sinh tú tài ở Pháp về, người Pháp đã “cài cắm” vào triều Nguyễn với mục đích “nắm” được vua Bảo Đại. Tuy nhiên, người Pháp đã không “nắm” được Hoàng hậu Nam Phương và cũng không “nắm” được nhiều thứ khác”.

Theo tư liệu của nhà Huế học Nguyễn Đắc Xuân, sau khi gặp nhau trên chuyến tàu thủy của hãng Messagerie Maritime từ Pháp về Việt Nam, vị vua hồi loan Bảo Đại lại một lần nữa gặp lại con gái của nhà đại điền chủ Nguyễn Hữu Hào, nữ tú tài Nguyễn Hữu Thị Lan tại Đà Lạt. Và từ đây, mối tình của họ đã nảy nở. Khi trở thành con dâu của triều Nguyễn, Hoàng hậu Nam Phương được người đời cảm phục nhiều. Bởi một trong những việc mà bà đã cố gắng thực hiện là mang lại hòa khí giữa các chức sắc đạo Thiên chúa với hoàng tộc nhà Nguyễn vốn theo đạo Phật. Về sau, bà còn là người được nhắc đến nhiều bởi một lá thư vừa được công bố: “Kể từ tháng 3 năm 1945, nước Việt Nam đã thoát khỏi sự đô hộ của người Pháp, nhưng vì lòng tham của một thiểu số thực dân Pháp với sự tiếp tay của quân đội hoàng gia Anh nên hiện nay máu của nhân dân Việt Nam lại tiếp tục chảy trên mảnh đất vốn đã có quá nhiều đau khổ… Thay mặt cho hàng chục triệu phụ nữ Việt Nam, tôi thỉnh cầu tất cả bạn bè của tôi và bạn bè của nước Việt Nam hãy bênh vực cho tự do…”. Rồi, những ngày ở Đà Lạt của vị hoàng hậu cuối cùng của chế độ phong kiến Việt Nam còn được nhắc nhiều đến việc xây lăng mộ cho bố mình, và tự tay đề hai cặp câu đối ngay lối lăng trên một đồi thông gần thác Cam Ly: “Dữ quốc đồng hưu thiên cổ hà sơn thư khoán vĩnh/Dưỡng thân dục đãi bách niên phong thụ đỉnh chung bi/Chất giáng trụ thiên phảng phất anh linh quy thổ lạc/Chung trừ túc địa uất thông vượng khí hộ giai thành” (Một lòng với nước, ngàn năm sông núi mãi ghi trong sách sử, khoán ước/Nuôi dưỡng cha mẹ, trăm năm cây gió khắc ghi nỗi đau buồn trên chuông đỉnh/Chót vót chống trời, phảng phất khí thiên về nơi an lạc/Đất thiêng tốt lành, bao trùm vượng khí bảo vệ chốn giai thành).

“Những người làm bảo tàng chúng tôi không quá cầu toàn trong việc phục dựng nguyên trạng đời sống sinh hoạt của chủ nhân cung Nam Phương Hoàng hậu, nhưng với những gì đã làm được và sẽ được bổ sung từ các chuyên gia như nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, cung Nam Phương Hoàng hậu ở Đà Lạt sẽ là một “điểm nhấn” của một giai đoạn lịch sử Việt Nam được nhiều người quan tâm” ông Phạm Hữu Thọ, Giám đốc Bảo tàng Lâm Đồng, đặt kỳ vọng.

Kim Chánh