Hội thảo "Chi phí không chính thức trong dịch vụ y tế - thực trạng và giải pháp"

Bệnh viện tuyến càng cao, phong bì càng dày

Theo kết quả nghiên cứu tại 4 tỉnh, TP (Hà Nội, Sơn La, Đắk Lắk, Cần Thơ), đưa tiền trực tiếp và bỏ tiền trong phong bì là 2 hình thức phổ biến trong dịch vụ y tế. Các hình thức khác có thể là quà và “cơ hội” mua hàng hóa với giá hữu nghị hoặc sử dụng một số dịch vụ miễn phí mà bệnh nhân hoặc người nhà bệnh nhân mang đến cho nhân viên y tế.

Độ dày của phong bì, giá trị quà biếu có khác nhau tùy theo vùng, miền và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Chi phí không chính thức, đặc biệt là phong bì có giá trị lớn, phổ biến ở tuyến tỉnh, Trung ương và thường xuất hiện khi người bệnh phải sử dụng các dịch vụ y tế quan trọng, dễ dẫn tới nguy cơ tử vong như phẫu thuật, cấp cứu, sản, nhi.

Có một sự khác biệt rất lớn giữa người đưa và người nhận trong việc lý giải sự tồn tại của chi phí không chính thức này. Trong khi hầu hết người cung cấp dịch vụ y tế cho rằng đây là sự thể hiện lòng biết ơn, thì phần lớn người sử dụng dịch vụ y tế lại cho rằng, việc chi trả các chi phí không chính thức là để mong đợi nhận được chất lượng điều trị tốt hơn.

Càng lên tuyến trên, chi phí không chính thức trong y tế càng lớn

Theo bà Trần Thu Hà, Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo phát triển cộng đồng, cả người cung cấp, sử dụng dịch vụ y tế cũng như các nhà hoạch định chính sách đều phê phán các khoản chi phí không chính thức. Các cơ sở y tế đã áp dụng một số biện pháp để kiểm soát tình trạng đưa phong bì như hạ bậc đánh giá phẩm chất cán bộ, viên chức y tế; xử phạt hành chính, mở hòm thư góp ý. Tuy nhiên, các biện pháp này đa phần chỉ mang tính hình thức, chưa đạt hiệu quả cao.

Các đại biểu dự hội thảo nhận định, chi phí không chính thức gây ảnh hưởng tiêu cực tới dịch vụ y tế, làm xói mòn niềm tin và sự tôn trọng của bệnh nhân đối với hệ thống y tế và có thể gây mâu thuẫn trong nội bộ các khoa, phòng của các cơ sở y tế. Bởi những người không có khả năng chi trả các chi phí không chính thức (phong bì, quà biếu...) có nguy cơ không được điều trị kịp thời, không được cung cấp đầy đủ thông tin hoặc không có sự thoải mái trong quá trình điều trị.

Xây dựng hệ thống y tế công lập, dân lập và tư nhân

Nguyên nhân phổ biến của chi phí không chính thức trong dịch vụ y tế là do chất lượng điều trị, chăm sóc y tế không đồng đều; tình trạng quá tải ở các bệnh viện; lương nhân viên y tế thấp và hiện tượng “phong bì” đã được coi như thông lệ xã hội.

Bà Đào Thị Nga, Tổ chức Hướng tới Minh bạch cho rằng, để kiếm soát chi phí không chính thức, các nhà hoạch định chính sách phải coi phòng, chống tham nhũng trong y tế là ưu tiên quốc gia; xóa bỏ mô hình “y tế công - vận hành tư” như hiện nay, hướng tới một nền y tế công bằng, minh bạch bằng chính sách phát triển hệ thống y tế 3 thành phần, bao gồm: 1 - y tế công lập do ngân sách công chi trả, hoàn toàn phi lợi nhuận, phục vụ cho chăm sóc sức khỏe ban đầu và y tế dự phòng; 2 - y tế dân lập do các cơ sở phi chính phủ thực hiện, vận hành theo cơ chế độc lập và có thể được chính phủ bao cấp vì mục tiêu khoa học và nhân đạo; 3 - y tế tư nhân, vận hành theo cơ chế thị trường.

Lương thấp luôn được coi là nguyên nhân chính dẫn đến phát sinh chi phí không chính thức

Đại diện Tổ chức Hướng tới Minh bạch khuyến nghị, các cơ sở y tế phải tăng cường các biện pháp kiểm soát và kỷ luật những cán bộ có hành vi nhũng nhiễu nhận phong bì; xây dựng cơ chế giám sát độc lập chất lượng. Đồng thời, xây dựng mô hình thí điểm cung cấp kiến thức, kinh nghiệm và tư vấn hỗ trợ người dân khi đương đầu với khả năng phải có phong bì khi sử dụng dịch vụ y tế.

GS Nguyễn Thu Nhạn, nguyên Viện trưởng Viện Nhi Trung ương cho biết, trước đây khi còn bao cấp trong y tế, vấn đề phong bì không có và nếu có thì bị xử lý rất nghiêm. Theo GS Nguyễn Thu Nhạn, kết quả nghiên cứu rất có ý nghĩa và là một tư vấn phản biện cho nhà nước.

“Chi phí không chính thức là một hiện thượng suy thoái của xã hội, suy thoái của ngành y tế. Từ vấn đề phong bì, giá trị của thầy thuốc cũng bị xã hội nhìn khác đi. Đây không chỉ là vấn đề của y tế mà còn là vấn đề xã hội. Vì sao lại "đẻ" ra vấn đề phong bì. Điều này là do lương của nhân viên y tế, bác sỹ quá thấp. Đồng lương không tương xứng với công sức lao động. Nếu không giải quyết được vấn đề này thì không thể giải quyết được vấn đề phong bì”, GS Nguyễn Thu Nhạn nói.

Đồng ý kiến, GS Nguyễn Đức Vy, nguyên Giám đốc Bệnh viện Phụ sản Trung ương đề nghị cần bao cấp cho y tế. Theo GS Nguyễn Đức Vy, hiện lương cho cán bộ y tế quá thấp và kinh phí cho bệnh viện cũng thấp. Điều này buộc cán bộ y tế, bệnh viện phải “xoay” nên sinh ra những chi phí không chính thức. 

Ông Lê Văn Lân, Phó Chánh Văn phòng Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng cho rằng, cần phải có đãi ngộ đặc thù cho cán bộ, nhân viên y tế tính trên cơ sở hiệu quả công việc, phục vụ tốt bệnh nhân. Trong dịch vụ y tế phải công khai, minh bạch; đồng thời phải xử lý nghiêm minh những hành vi vi phạm để chấm dứt tình trạng chi phí không chính thức.

Hồng Hà