Thủ tướng Bồ Đào Nha Antonio Costa phát biểu trong lễ tuyên thệ nhậm chức tại Cung điện Ajuda ở Lisbon, Bồ Đào Nha ngày 30/3/2022. Ảnh: REUTERS/Rodrigo Antunes

Theo Hãng tin Reuters, ông Costa - người mà các công tố viên cho là mục tiêu của một cuộc điều tra liên quan, đã công bố quyết định này trong một tuyên bố trên truyền hình sau khi gặp Tổng thống Marcelo Rebelo de Sousa.

Ông cho biết lương tâm của mình rất trong sáng, nhưng sẽ không ra ứng cử lần tiếp theo cho chức Thủ tướng.

“Nhiệm vụ Thủ tướng không phù hợp trước bất kỳ sự nghi ngờ nào về tính liêm chính, hành vi tốt của một người và thậm chí càng không phù hợp khi có sự nghi ngờ về việc thực hiện bất kỳ hành vi tội phạm nào”, ông Costa nói.

Tổng thống Bồ Đào Nha phải quyết định việc có cho phép Đảng Xã hội của ông Costa (chiếm đa số ghế trong Quốc hội) thành lập Chính phủ mới hay giải tán Quốc hội và kêu gọi một cuộc bầu cử.

Chủ tịch Đảng Xã hội Bồ Đào Nha, ông Carlos Cesar, cho biết đảng của ông đã chuẩn bị cho "bất kỳ kịch bản nào", trong khi ông Luis Montenegro, lãnh đạo Đảng Dân chủ Xã hội đối lập chính, cho biết đã sẵn sàng cho một cuộc bầu cử sớm.

Ông Luis Montenegro nói: “Sự sa sút của Chính phủ đòi hỏi không được lãng phí thêm thời gian nữa”.

Quốc hội dự kiến sẽ bỏ phiếu về Dự thảo Luật Ngân sách năm 2024 vào cuối tháng này. Có những lo ngại rằng cuộc khủng hoảng chính trị có thể ảnh hưởng đến việc phê duyệt ngân sách cũng như khởi động quá trình tư nhân hóa Hãng Hàng không Quốc gia Bồ Đào Nha TAP.

Nhận định về tình hình trong nước, nhà khoa học chính trị Adelino Maltez cho biết: “Không thể tránh khỏi việc sẽ có các cuộc bầu cử sau sự ra đi đột ngột của Chính phủ”.

Trong khi chuyên gia Antonio Costa Pinto của Đại học Lisbon không loại trừ trường hợp một Thủ tướng khác của Đảng Xã hội sẽ tiếp quản Chính phủ, nhưng cũng nói rằng một cuộc bầu cử nhanh chóng là lựa chọn khả dĩ nhất.

Reuters cho biết, chứng khoán Bồ Đào Nha đã giảm khoảng 3% và khoảng cách được theo dõi chặt chẽ giữa lãi suất trái phiếu Chính phủ kỳ hạn 10 năm của quốc gia thuộc Liên minh Châu Âu và lãi suất chuẩn khu vực đồng euro Đức đã mở rộng lên 69 điểm cơ bản từ 65 điểm cơ bản vào ngày 6/11.

Một cảnh sát đi ngang qua nơi ở chính thức của Thủ tướng Bồ Đào Nha tại Cung điện Sao Bento, Lisbon, Bồ Đào Nha, ngày 7/11/2023. Ảnh: REUTERS/Pedro Nunes

Cuộc điều tra tham nhũng

Văn phòng công tố cho biết hôm 7/11 rằng, 5 người đã bị giam giữ như một phần của cuộc điều tra, bao gồm Vitor Escaria, Chánh Văn phòng của Thủ tướng Costa.

Văn phòng làm việc của ông Vitor Escaria đã bị khám xét cùng với một số tòa nhà của Chính phủ.

Trong một tuyên bố, cơ quan công tố cũng cho biết, Bộ trưởng Cơ sở hạ tầng Joao Galamba, người trước đây từng giữ chức Bộ trưởng Năng lượng và Chủ tịch Cơ quan Bảo vệ môi trường APA, Nuno Lacasta, là nghi phạm chính thức và sẽ phải trình diện trước thẩm phán.

Đến thời điểm này, văn phòng của ông Galamba và APA không trả lời yêu cầu bình luận.

Các công tố viên đang điều tra cáo buộc tham nhũng và gây ảnh hưởng đến hoạt động bán lẻ trong việc nhượng quyền khai thác lithium ở Barroso và Montalegre (miền Bắc Bồ Đào Nha), một dự án nhà máy hydro ở Cảng Sines và một khoản đầu tư vào trung tâm dữ liệu lớn ở đó.

Cơ quan công tố cho biết, các nghi phạm đã sử dụng tên và quyền hạn của Thủ tướng Costa để "lách" những thủ tục liên quan đến các thương vụ và Tòa án Tối cao sẽ xem xét vai trò có thể có của ông Costa trong vụ việc.

Ông Costa cho biết, "hoàn toàn sẵn sàng hợp tác" với cơ quan tư pháp.

Với hơn 60.000 tấn trữ lượng lithium đã biết, Bồ Đào Nha được coi là trung tâm trong nỗ lực của châu Âu nhằm đảm bảo nhiều hơn chuỗi giá trị pin và cắt giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu.

APA đầu năm nay đã cấp phép về môi trường cho công ty địa phương Lusorecursos khai thác lithium cấp pin ở Montalegre và cho Công ty Savannah Resources có trụ sở tại London (Anh) để phát triển mỏ riêng ở Barroso.

Công ty Savannah Resources cho biết trong một tuyên bố rằng, họ đang hợp tác với chính quyền đến thăm một số địa điểm, nhưng công ty và bất kỳ cán bộ nhân viên nào của họ đều không phải là mục tiêu của cuộc điều tra. Công việc tại Dự án Lithium Barroso vẫn tiếp tục mà không bị cản trở.

Theo Reuters, các dự án lithium đã vấp phải sự phản đối mạnh mẽ của người dân địa phương và các nhà môi trường.

Trong một tuyên bố chung, các nhóm phản đối khai thác mỏ của Bồ Đào Nha cho rằng, những diễn biến hôm 7/11 là bằng chứng cho thấy các quy trình khai thác không được tiến hành một cách minh bạch và họ kêu gọi “hủy bỏ ngay lập tức” tất cả dự án lithium.

Diễn biến dự kiến

Tổng thống Rebelo de Sousa đã triệu tập các đảng chính trị để tham vấn vào ngày 8/11 và triệu tập cuộc họp cơ quan tư vấn của Tổng thống, Hội đồng Nhà nước, vào ngày 9/11.

Kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2015 sau cuộc khủng hoảng nợ và gói cứu trợ quốc tế, Thủ tướng Costa đã lãnh đạo một thời kỳ tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, giảm thâm hụt ngân sách và giảm gánh nặng nợ, giành được sự khen ngợi ở châu Âu về các chính sách tài chính hợp lý.

Nhưng nhiệm kỳ sau của ông Costa, bắt đầu vào đầu năm 2022, đã bị bao trùm bởi các vụ bê bối, bao gồm cả những tranh cãi xung quanh Hãng Hàng không Quốc gia TAP vào tháng 1/2023, khiến các đảng đối lập yêu cầu Chính phủ của ông từ chức.