Ảnh minh họa: shutterstock

Những con số

Năm 2021, Tổ chức Minh bạch Quốc tế (TI) đã khảo sát hơn 40.000 người ở 27 quốc gia thuộc Liên minh châu Âu (EU) về nhận thức và kinh nghiệm của họ về tham nhũng. Phân tích khía cạnh giới của dữ liệu phong vũ biểu tham nhũng toàn cầu (GCB) - EU cung cấp một cái nhìn sâu sắc về cách phụ nữ ở EU trải nghiệm tham nhũng trong cuộc sống hàng ngày như thế nào và những thách thức mà họ phải đối mặt khi lên tiếng chống lại tham nhũng.

Chỉ 44% phụ nữ ở EU cho rằng, họ có thể tố cáo tham nhũng mà không sợ bị trả thù. Nỗi sợ hãi này được chia sẻ bởi những phụ nữ thuộc nhiều tầng lớp khác nhau, không phân biệt tuổi tác, trình độ học vấn, mức độ hiểu biết hay khu vực sống ở thành thị hay nông thôn.

Điều này cũng đã được chứng minh bởi trải nghiệm gần đây của những phụ nữ tố cáo tham nhũng ở châu Âu.

Trong đợt COVID-19 đầu tiên, nữ hộ sinh người Ba Lan, Renata Piżanowska, phải đeo khẩu trang tự chế bằng khăn giấy và dây chun trong ca trực tại bệnh viện. Cô ấy đã đăng trên Facebook về tình trạng thiếu khẩu trang, quần áo bảo hộ và găng tay mà cơ sở phải đối mặt. Tuy nhiên, Renata bị sa thải 2 ngày sau đó.

Năm 2013, Céline Boussié tố cáo, trẻ em đa khuyết tật bị ngược đãi nghiêm trọng tại một trung tâm y tế - xã hội ở miền Tây Nam nước Pháp. Trong khi các cuộc điều tra xác nhận việc trung tâm đối xử tệ với trẻ em có hệ thống, cô Boussié đã mất việc. Không chỉ vậy, chủ cũ còn đệ đơn và cô bị truy tố vì tội phỉ báng. Đến năm 2017, Boussié được Tòa án Hình sự Toulouse xóa án.

Theo bà Marie Chene, Trưởng Bộ phận Nghiên cứu và Kiến thức (thuộc TI), việc tố cáo tham nhũng có thể khiến phụ nữ phải chịu những hình thức trả thù tương tự như những trường hợp nêu trên.

Khi phải đối mặt với nguy cơ mất việc, bị chủ kiện và những hình thức trả thù khác như quấy rối, nhiều phụ nữ đã đắn đo trước khi lên tiếng tố cáo các hành vi sai trái, trong đó có vạch trần tham nhũng.

Các dữ liệu cho thấy, phụ nữ ở EU lên tiếng ít hơn nam giới. Chỉ 30% các vụ việc tham nhũng được Trung tâm Tư vấn pháp luật và vận động chính sách (ALAC) của TI tiếp nhận, xử lý từ năm 2011 - 2021 ở EU là do phụ nữ báo cáo. Điều này phù hợp với tỷ lệ 34% phụ nữ trên toàn thế giới có khiếu nại, tố cáo tham nhũng (số liệu do các trung tâm ALAC tại các nước cung cấp).

ALAC là nơi tư vấn pháp luật, bảo trợ tư pháp miễn phí và bí mật, cho nạn nhân, nhân chứng trong các vụ việc tham nhũng thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp.

Tỷ lệ phần trăm người được hỏi nghĩ rằng, có thể báo cáo tham nhũng mà không sợ bị trả thù (màu vàng: Nam giới, màu xanh: Nữ giới). Nguồn: TI

Nguyên nhân

Tất nhiên, cả nam giới và phụ nữ đều phải đối mặt với khả năng bị trả thù khi tố cáo tham nhũng và không có bằng chứng nào cho thấy những người tố cáo là nam giới phải chịu hậu quả ít nghiêm trọng hơn.

Tuy nhiên, có những chỉ báo cho thấy, phụ nữ có xu hướng sợ rủi ro hơn nam giới. Các lý do cho điều này khác nhau.

Một số phân tích cho rằng, sự khác biệt này có thể xuất phát từ các vai trò xã hội liên quan đến giới. Phụ nữ, với tư cách là những người chăm sóc chính cho trẻ em và người già, có thể cảm thấy có trách nhiệm hơn đối với những người mình chăm sóc, khiến họ trở nên e sợ rủi ro hơn. Điều này có thể làm cho họ ít có khả năng tố cáo tham nhũng hơn vì họ sợ hậu quả có thể ảnh hưởng đến việc chăm sóc của họ.

Nhóm ý kiến khác nhấn mạnh khía cạnh, phụ nữ phải chịu áp lực lớn hơn trong việc tuân theo các chuẩn mực xã hội về tham nhũng và tố cáo. Bởi sự phân biệt đối xử, bất bình đẳng, khiến vị trí của họ trở nên bấp bênh hơn, họ phải theo các tiêu chuẩn cao hơn và có khả năng bị trừng phạt nghiêm khắc hơn vì vi phạm quy tắc.

Ngoài ra, sự khác biệt trong hòa nhập xã hội của trẻ em trai và trẻ em gái khuyến khích trẻ em gái cư xử “đúng mực”, trong khi khen thưởng một số hành vi mạnh mẽ mà trẻ em trai thể hiện. Kết quả là, phụ nữ có nhiều khả năng bị căng thẳng và lo lắng liên quan đến việc phơi bày tham nhũng.

Theo bà Marie Chene, lo sợ bị trả thù không phải là lý do duy nhất khiến phụ nữ ít báo cáo tham nhũng ở EU.

Tố cáo tham nhũng tốn kém thời gian và tiền bạc. Do vai trò xã hội, phụ nữ tiếp tục đảm nhận một phần không cân đối các trách nhiệm chăm sóc gia đình và việc nhà, đặc biệt là trong thời kỳ đại dịch. Họ có ít thời gian hơn nam giới để tham gia vào đời sống công cộng và các cơ chế trách nhiệm xã hội, trong đó có hoạt động khiếu nại, tố cáo.

Tố cáo tham nhũng còn tốn kém tiền đi lại, ăn ở, nghỉ làm và trông trẻ. Các nạn nhân là nữ giới cân nhắc việc khởi kiện để đòi công lý phải đối mặt với các chi phí về tư pháp, án phí, phí đại diện, đồng thời thiếu trợ giúp pháp lý đầy đủ và hợp lý cho phụ nữ.

Không phải tất cả phụ nữ ở châu Âu đều có thu nhập gia đình hoặc thu nhập độc lập và số tiền họ kiếm được trung bình ít hơn nam giới 14% cho mỗi giờ làm việc. Gánh nặng tài chính liên quan đến việc báo cáo tham nhũng có thể khiến họ không thể lên tiếng.

Bên cạnh đó, không phải lúc nào phụ nữ cũng nhận thức được các quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của mình và nhiều người còn thiếu kiến thức về việc tố cáo tham nhũng ở đâu, như thế nào.

Trên khắp thế giới, phụ nữ cũng là nhóm bi quan hơn về kết quả của việc tố cáo tham nhũng và ít có khả năng nghĩ rằng, khi tố cáo, các hành động pháp lý thích hợp sẽ được thực hiện. Sự thiếu tin tưởng này có thể liên quan đến việc phụ nữ được coi là thiếu tiếng nói và thiếu cảm giác được trao quyền để hành động chống tham nhũng. Ở châu Âu, so với nam giới, phụ nữ có niềm tin ít hơn rằng những người bình thường có thể tạo ra sự khác biệt trong việc chống tham nhũng.

Mặt khác, các tính năng của kênh tố cáo cũng có thể tạo ra thêm những rào cản đối với hoạt động tố cáo của phụ nữ. Họ có thể thiếu tin tưởng vào sự an toàn và độ tin cậy của cơ chế báo cáo, cũng như khả năng đáp ứng và độ nhạy đối với nhu cầu của họ. Họ có thể không tin tưởng vào tổ chức hoặc cá nhân giải quyết khiếu tố của họ hoặc nghi ngờ khiếu tố sẽ không được xem xét một cách nghiêm túc. Phụ nữ cũng có thể bị xúi giục để từ bỏ nếu vụ việc của họ không được sự sát sao của người có trách nhiệm xử lý, giải quyết.

Khi tiếp xúc với hệ thống tư pháp, không hiếm phụ nữ - đặc biệt là những người trong các nhóm bị phân biệt đối xử - phải trải qua định kiến về giới và thái độ thô bạo trước tòa án hoặc sự hỗ trợ pháp lý không đầy đủ có thể khiến họ "buông xuôi", không muốn tìm cách giải quyết.

Nạn nhân của tham nhũng tình dục

Những khó khăn càng trở nên tồi tệ hơn khi tìm kiếm giải pháp cho các hình thức tham nhũng cụ thể ảnh hưởng không tương xứng đến phụ nữ, như tham nhũng tình dục - khi những người có quyền lực sử dụng vị trí, sức mạnh để bóc lột tình dục những người phụ thuộc vào quyền lực đó.

Ở Châu Âu, 74% người dân cho rằng tình trạng tham nhũng tình dục đôi khi xảy ra, và 7% cho biết đã trải qua trực tiếp hoặc biết ai đó từng bị lạm dụng.

Các cơ chế báo cáo thường không được trang bị đầy đủ để xử lý tổn thương, sự kỳ thị xã hội và những điều cấm kỵ về văn hóa liên quan đến lạm dụng tình dục và khiến nạn nhân thất vọng theo nhiều cách khác nhau.

Nhiều trường hợp, phụ nữ cảm thấy không thoải mái khi tố cáo hành vi lạm dụng, khi mà người lắng nghe mình là nam giới. Nạn nhân lo lắng có thể bị tiếp tục trở thành nạn nhân, phải sống lại vết thương lòng trong suốt quá trình tố cáo dài. Cũng có khi, nạn nhân bị đổ lỗi cho việc lạm dụng hoặc không được tin tưởng và xem xét sự việc một cách nghiêm túc. Thực tế, có không ít nạn nhân sau lạm dụng tình dục không nhận được sự hỗ trợ đầy đủ về tài chính, tâm lý hoặc pháp lý mà họ cần.

Đáng chú ý, tỷ lệ kết tội bạo lực tình dục cũng nổi tiếng là thấp ở châu Âu do sự kết hợp của nhiều yếu tố, bao gồm tỷ lệ tố cáo thấp, chất lượng điều tra không đầy đủ, tiếp tục trở thành nạn nhân, định kiến giới và thiếu quan tâm đào tạo đối với cán bộ xử lý. Điều này làm giảm niềm tin của nhiều nạn nhân với hệ thống tư pháp, càng không khuyến khích phụ nữ tố cáo các hành vi tham nhũng tình dục.

Gỡ bỏ những rào cản mà phụ nữ phải đối mặt

Chuyên gia của TI đưa ra khuyến nghị, các chính phủ ở EU cần thực hiện các hành động sau để giải quyết những thách thức:

- Thu thập, phân tích và phổ biến dữ liệu phân tách theo giới để xác định và giải quyết các mô hình tham nhũng theo giới và báo cáo, đặc biệt xem xét các nhóm phụ nữ dễ bị tham nhũng.

- Cung cấp các cơ chế tố cáo dễ tiếp cận, giá cả phải chăng, an toàn, hiệu quả và nhạy cảm về giới, có xem xét những thách thức cụ thể mà phụ nữ ở EU phải đối mặt khi tố cáo tham nhũng.

- Xây dựng các luật, chính sách hiệu quả, nhạy cảm về giới với các biện pháp bảo vệ, chống sự trả thù mạnh mẽ và các điều khoản bảo mật, phù hợp với Chỉ thị Bảo vệ người tố cáo của EU.

- Công nhận tham nhũng tình dục là một hình thức tham nhũng, trang bị cơ chế tố cáo để xử lý các trường hợp tham nhũng tình dục và hỗ trợ về mặt tâm lý - xã hội, pháp lý cho nạn nhân của bạo lực thể chất và tình dục ở tất cả các cấp của quy trình tố cáo và hệ thống tư pháp hình sự.