Hai nhà hoạt động chống tham nhũng Thelma Aldana và Ivan Velasquez tại một buổi họp báo ở Guatemala. Ảnh: Moises Castillo/AP

Theo Hội đồng Giải thưởng, hai nhà hoạt động được vinh danh là bà Thelma Aldana, người Guatemala, 62 tuổi, Chánh án Tòa án Tối cao, Tổng Chưởng lý Guatemala cho tới tháng 5 năm nay - khi từ chức và ông Ivan Velasquez, người Colombia, 63 tuổi, hiện là lãnh đạo Ủy ban Quốc tế của Liên hợp quốc về chống sự miễn trừ trừng phạt tại Guatemala (CICIG).

Bà Thelma Aldana cho biết, giải thưởng sẽ được tổ chức trao vào ngày 23/11 tại Stockholm (Thụy Điển), “là một sự ghi nhận cho cuộc đấu tranh của người dân Guatemala chống lại tham nhũng, và ghi nhận khả năng có thể đánh bại các hoạt động tội phạm này”.

“Giải thưởng này đến vào thời điểm đặc biệt ấn tượng trong cuộc đấu tranh chống lại sự miễn trừ và tham nhũng. Điều này rất quan trọng, bởi nó sẽ thay đổi cách nhìn của thế giới đối với đất nước Guatemala, và hy vọng rằng, nó cũng sẽ mang đến sự đoàn kết quốc tế giữa những con người có cùng cam kết cho sự chuyển đổi của đất nước", ông Velasquez nói trong một tuyên bố khi được xướng tên nhận giải.

Hai nhà hoạt động đạt Giải Right Livelihood 2018 đã có sự hợp tác với nhau và chịu trách nhiệm trong một số cuộc điều tra tội phạm cấp cao và nhạy cảm. Đáng chú ý nhất là vụ bê bối tham nhũng liên quan tới mạng lưới nhận hối lộ để giúp trốn thuế quy mô lớn mang tên “La Linea” dẫn đến 60 quyết định truy tố, trong đó bao gồm cả việc bắt giữ cựu Tổng thống Otto Perez Molina, người đã mất chức vào năm 2015 sau 3 năm nắm quyền.

3 năm tiếp theo của một chính quyền mới, Guatemala lại đang rơi vào tình trạng bất ổn. Tại Thủ đô của Guatemala những ngày cuối tháng 9, hàng nghìn sinh viên và các nhà hoạt động đã xuống đường kêu gọi Tổng thống Jimmy Morales từ chức. Trước đó, Tổng thống Morales bị CICIG cáo buộc đã không báo cáo khoản tiền gần 1 triệu USD trong quỹ tài chính cho các cơ quan bầu cử trong chiến dịch tranh cử hồi năm 2015 của ông.

CICIG đã yêu cầu gỡ bỏ sự miễn trừ trừng phạt của Tổng thống Morales để cuộc điều tra được tiến hành nhằm làm sáng tỏ mọi vấn đề.

CICIG là cơ quan độc lập của Liên hợp quốc được giao nhiệm vụ truy tố các tội ác nghiêm trọng ở Guatemala kể từ năm 2007. Bắt đầu từ 2014, ông Velasquez đã lãnh đạo CICIG trong sự hợp tác với Tổng Chưởng lý Thelma Aldana.

Hình ảnh các cá nhân được trao Giải Right Livelihood 2018. Nguồn: Facebook/Right Livelihood Award

Ngoài phanh phui vụ “La Linea”, CICIG cũng đã khiến hơn 300 đối tượng tham nhũng bị kết án tù và giúp thực hiện 34 cải cách pháp lý liên quan đến chống tham nhũng.

Tổng thống Morales lên nắm quyền vào năm 2015, ngay sau khi Tổng thống Otto Perez Molina từ chức giữa bê bối tham nhũng được phanh phui bởi CICIG và các công tố viên Guatemala. Nhưng khi CICIG chuyển hướng sang ông Morales và gia đình cùng các cộng sự trong bối cảnh các cáo buộc tài chính bất hợp pháp của quỹ chiến dịch tranh cử, thì cuối tháng 8 vừa qua, Tổng thống Morales đã tuyên bố lãnh đạo của CICIG - ông Velasquez - sẽ không được chấp thuận tại Guatemala. 

Tổng thống Guatemala cho rằng, CICIG đã và đang tiến hành “khủng bố tư pháp”. Ông cho biết, sẽ không đề nghị Liên hợp quốc gia hạn nhiệm vụ của CICIG. Đây là nguyên nhân dẫn tới tình trạng bất ổn trong nước hiện nay.

Quan hệ của CICIG với Tổng thống Jimmy Morales - người trước đó đã thắng cử với quyết tâm chống tham nhũng - trở nên căng thẳng từ đầu năm ngoái sau khi tổ chức này cùng cơ quan kiểm sát Guatemala tiến hành điều tra tham nhũng và buôn bán ảnh hưởng tới em trai và con trai của ông.

Liên hợp quốc ngày 19/9 đã từ chối yêu cầu của Tổng thống Guatemala Jimmy Morales và tiếp tục để ông Ivan Velasquez đứng đầu CICIG.

Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres đã gửi thư cho Tổng thống Morales khẳng định rằng: Không thấy lý do nào hợp lý để từ bỏ niềm tin dành cho Chủ tịch Ủy ban CICIG Velasquez.

Bên cạnh đó, Tổng Thư ký Liên hợp quốc Guterres cũng thông báo với Tổng thống Morales rằng, đã chỉ thị cho ông Velasquez bổ nhiệm một Phó Chủ tịch Ủy ban để tiếp tục công việc của CICIG, do Chính phủ Guatemala đã ra lệnh cấm nhập cảnh với vị luật sư người Colombia.

Người biểu tình phản đối quyết định của Tổng thống Guatemala Jimmy Morales về việc không gia hạn nhiệm vụ của CICIG, tại Guatemala City, Guatemala ngày 14/9/2018. Ảnh: Luis Echeverria/REUTERS

Kể từ khi được thành lập vào năm 2007, CICIG đã giúp điều tra tham nhũng và các hoạt động tội phạm khác, đồng thời, hỗ trợ về mặt kỹ thuật cho các cơ quan luật pháp của Guatemala.

CICIG đã giành được sự tin tưởng của hàng triệu người dân Guatemala - những người đang mệt mỏi vì tham nhũng, hối lộ và hiện được đánh giá là tổ chức đáng tin cậy nhất của đất nước - hơn cả các cơ quan báo chí truyền thông, Bộ Công cộng, Chính phủ và Quốc hội.

Trong những ngày gần đây, lực lượng quân đội đã được huy động tuần tra các con phố khi người biểu tình xuống đường phản đối Tổng thống Morales có chiều hướng gia tăng. Tuy nhiên, hàng nghìn người vẫn không e ngại, công khai dành sự ủng hộ đối với CICIG.

Quỹ Right Livelihood được thành lập vào năm 1980 nhằm vinh danh và ủng hộ những nhà hoạt động quần chúng có thể đưa ra “giải đáp thực tế và mẫu mực cho những thách thức cấp bách mà chúng ta đang đối mặt ngày hôm nay”.

Nhiều người so sánh Giải "Right Livelihood" với giải "Nobel thay thế" và cho rằng nếu Giải Nobel phản ánh sự quan tâm của thế giới trong thế kỷ 20 thì Giải thưởng "Right Livelihood" phản ánh sự quan tâm của thế giới trong thế kỷ 21.

Hoài Phương