(Thanh tra) - Những ngày cuối tháng 9 năm 2025, chúng tôi có dịp đến thăm anh Nguyễn Ngọc Thủy (Thanh tra viên chuyên ngành báo chí, Thanh tra Chính phủ). Anh chính là một trong những công chức được điều động từ Thanh tra Bộ Thông tin & Truyền thông (cũ) về làm việc tại Thanh tra chính phủ trong đợt sắp xếp, tinh gọn bộ máy vừa qua của hệ thống Thanh tra Việt Nam.
Ngồi trong căn phòng nhỏ với vài chiếc bàn làm việc, bộ bàn uống nước và tủ tài liệu, Thanh tra Nguyễn Ngọc Thủy xuất hiện trước mặt chúng tôi với dáng vẻ gầy nhưng rất nhanh nhẹn, mái tóc ngắn đã bạc hai màu. Ở độ tuổi gần 60 năm cuộc đời, khuôn mặt anh trông khá nghiêm nghị nhưng đôi mắt tinh anh luôn trìu mến.
Bên chén trà xanh thơm ngát, anh Thủy cười hiền cảm ơn sự quan tâm, động viên của anh em chúng tôi. Anh bộc bạch, quả thực, công việc này không dành cho những người thích sự yên tĩnh hay muốn tránh xa áp lực. Điều thôi thúc anh chọn con đường này, gói gọn trong ba chữ: Sự tin cậy.
Sinh ra và lớn lên trên con phố Nguyễn Bỉnh Khiêm (Hà Nội), anh Thủy tốt nghiệp ngành điện tử viễn thông Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông những năm 90 của thế kỷ trước. Ra trường với tấm bằng tốt nghiệp Khá, anh bước vào làm chuyên viên tại Bộ Văn hóa - Thông tin (cũ). Cách đây hơn 20 năm, cơ duyên đến với nghề thanh tra báo chí khi anh trở thành công chức Thanh tra Bộ, ở giai đoạn Bộ đang rất cần nhân sự giải quyết, xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực báo chí - xuất bản.
Thông qua công việc theo dõi tin tức trên báo chí và xử lý đơn thư hằng ngày, anh luôn tâm niệm một nền báo chí mạnh, trung thực và thượng tôn pháp luật là yếu tố then chốt cho sự phát triển bền vững của đất nước. Động lực cốt lõi là đóng góp vào việc “giữ vệ sinh” và “thanh lọc” cho môi trường truyền thông. Anh luôn tâm niệm: Công việc của thanh tra không phải là “trừng phạt”, mà là hành động bảo vệ. Bảo vệ công chúng khỏi tin giả, tin sai sự thật; và quan trọng hơn, bảo vệ chính những nhà báo chân chính khỏi sự cạnh tranh không lành mạnh và những hành vi làm ô danh nghề nghiệp.
Trải qua gần 40 năm trong nghề, anh Thủy rút ra kết luận: Trong lĩnh vực báo chí, ranh giới giữa tự do ngôn luận, lợi dụng danh nghĩa báo chí và vi phạm pháp luật rất mong manh. Áp lực lớn nhất của thanh tra là làm sao để chiếc “cân” này luôn được giữ thăng bằng. Tôi chọn công việc này vì tôi tin vào sự cần thiết của một người đứng giữa, có trách nhiệm phân định rạch ròi đâu là sáng tạo, là phản biện cần được khuyến khích, và đâu là hành vi sai phạm cần được chấn chỉnh. Tôi không muốn báo chí bị bó buộc, nhưng tôi cần đảm bảo tính chuyên nghiệp và đạo đức nghề nghiệp được duy trì.
Thanh tra báo chí đòi hỏi sự khách quan tuyệt đối, không cảm tính, không bị chi phối bởi bất kỳ mối quan hệ hay áp lực nào từ cơ quan báo chí hay đối tượng bị thanh tra, anh Thủy nhấn mạnh.
Đây là một thử thách lớn, và chính sự khó khăn, phức tạp của việc xử lý thông tin, xử lý quan hệ đã kích thích anh. Anh muốn dùng kiến thức chuyên môn và tinh thần thượng tôn pháp luật để đưa ra những kết luận minh bạch và công tâm nhất, giúp cả cơ quan quản lý và các cơ quan báo chí nhìn rõ vấn đề để cùng nhau sửa đổi và phát triển. Nói tóm lại, đó là sự thôi thúc được trở thành người gác cổng tin cậy, đảm bảo rằng dòng chảy thông tin của xã hội luôn được trong sạch và có trách nhiệm.
Nhắc đến những kỷ niệm gắn với các văn bản quy phạm pháp luật, quy tắc và quy định trong nghề báo, chúng tôi được biết anh Thủy từng là một trong những thành viên của nhóm soạn thảo “10 điều Quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam”, do Hội Nhà báo Việt Nam ban hành vào cuối năm 2016 – đến nay đã gần tròn một thập kỷ.
Anh kể, những ngày đó, nhóm soạn thảo gồm nhiều nhà báo kỳ cựu đã cùng nhau “đóng quân” tại Tam Đảo suốt gần một tuần. Ban ngày họ thảo luận, tranh luận gay gắt từng câu chữ; ban đêm lại thức trắng trong không khí se lạnh của vùng núi, để rà từng điều, từng quy định sao cho vừa chặt chẽ về pháp lý, vừa phù hợp với đạo đức và thực tế nghề nghiệp. Có hôm, mọi người phải pha cà phê đặc quánh để giữ tỉnh táo, bàn bạc đến tận 2–3 giờ sáng, rồi sáng hôm sau lại tiếp tục làm việc.
Anh Thủy nhớ lại: “Thời điểm ấy, mạng xã hội bùng nổ dữ dội. Gần như nhà báo nào cũng có Facebook, có người còn có lượng theo dõi hàng chục nghìn. Chỉ cần một dòng trạng thái, một bình luận, là có thể tạo ra làn sóng dư luận. Chính vì thế, chúng tôi thấy rất cần phải có một bộ quy tắc đạo đức rõ ràng, để người làm báo có kim chỉ nam ứng xử đúng đắn, nhất là khi ranh giới giữa thông tin báo chí và mạng xã hội ngày càng mong manh”.
Nhờ những ngày làm việc không quản thời gian và sự tâm huyết của cả nhóm, bản “10 điều Quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam” đã được hoàn thiện và ký ban hành đúng tiến độ, trở thành cẩm nang quan trọng cho hàng vạn nhà báo trong thời kỳ truyền thông số phát triển mạnh mẽ.
Khi câu chuyện của mấy anh em đến cao trào, chúng tôi muốn anh chia sẻ thêm về những cám dỗ trong nghề. Anh không ngần ngại nhấn mạnh: Điều đầu tiên tôi luôn khắc cốt ghi tâm khi đứng trước bất kỳ đề nghị nào, dù là trực tiếp hay gián tiếp, đó là tính pháp lý và nguyên tắc nghề nghiệp. Tôi luôn nhắc nhở bản thân: Chúng tôi là người đại diện cho cơ quan quản lý nhà nước để thực thi luật pháp. Kết quả thanh tra không chỉ ảnh hưởng đến một cơ quan báo chí, mà còn ảnh hưởng đến tính nghiêm minh của pháp luật và niềm tin của công chúng vào hệ thống quản lý.
Trong hồ sơ và kết luận thanh tra, chỉ có đúng và sai theo quy định. Một khi sai phạm đã rõ ràng, việc bỏ qua không chỉ là vi phạm pháp luật mà còn là sự phản bội niềm tin của đồng nghiệp và tổ chức. Phải áp dụng cách đối thoại và hành động minh bạch và dứt khoát để chấm dứt mọi ý định "nhẹ nhàng" ngay từ đầu. Khi có dấu hiệu về đề nghị cá nhân, lập tức đưa cuộc trao đổi trở lại khuôn khổ công việc chính thức, đồng thời nhấn mạnh rằng việc giải quyết sai phạm phải tuân thủ quy trình của Thanh tra Cục/Bộ. Luôn đảm bảo rằng mọi bước trong quá trình thanh tra, từ lập biên bản ban đầu, thu thập chứng cứ, đến kết luận, đều có ghi chép, chữ ký đầy đủ và được thực hiện dưới sự giám sát của đồng nghiệp hoặc lãnh đạo đoàn thanh tra. Sự minh bạch tối đa này tạo ra một "hàng rào" khiến bất kỳ nỗ lực tác động cá nhân nào cũng trở nên vô nghĩa, vì quyết định cuối cùng không chỉ nằm ở một người.
Một trong những vụ việc điển hình cho thấy tính phức tạp và nhạy cảm của hoạt động báo chí trong thời kỳ mạng xã hội phát triển mạnh mẽ, đó là vụ Tập đoàn F kiện Tạp chí G. Khi ấy, Tạp chí đăng tải loạt bài phản ánh liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp, được chia sẻ rộng rãi trên mạng xã hội và thu hút hàng nghìn lượt bình luận. Phía doanh nghiệp cho rằng nội dung bài viết thiếu khách quan, gây ảnh hưởng đến uy tín, hình ảnh của họ nên đã gửi đơn khởi kiện.
Với cương vị thanh tra báo chí, anh Thủy là một trong những người trực tiếp theo dõi, tham mưu xử lý vụ việc này. Anh kể, thời điểm đó, dư luận chia làm hai luồng: một bên ủng hộ quyền phản ánh thông tin của cơ quan báo chí, bên kia lại cho rằng cần phải xem xét tính chính xác, khách quan của bài viết. Là người đứng giữa, anh và các đồng nghiệp phải vừa đảm bảo nguyên tắc bảo vệ quyền hành nghề chính đáng của nhà báo, vừa giữ vững kỷ cương, chuẩn mực nghề nghiệp để không làm tổn hại đến niềm tin của công chúng vào báo chí.
“Đó là bài học sâu sắc,” anh Thủy chia sẻ. “Nó cho thấy, chỉ một sai sót nhỏ trong cách đặt vấn đề, lựa chọn ngôn từ hay khai thác nguồn tin cũng có thể dẫn đến hậu quả pháp lý và ảnh hưởng lớn đến uy tín của cả cơ quan báo chí.”
Vụ việc này cũng trở thành minh chứng sống động cho tầm quan trọng của việc tuân thủ đạo đức nghề nghiệp, nhất là trong bối cảnh mạng xã hội đang lan tỏa mạnh mẽ, khiến ranh giới giữa phát ngôn cá nhân và nội dung báo chí ngày càng mong manh. Chính vì vậy, những nỗ lực của anh Thủy trong việc xây dựng và hoàn thiện “10 điều Quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam” càng thêm ý nghĩa không chỉ trên cương vị một người tham gia soạn thảo, mà còn là người thực thi, giám sát và bảo vệ kỷ cương nghề báo bằng trải nghiệm thực tế và trách nhiệm nghề nghiệp sâu sắc.
Nói về những thách thức đối với ngành thanh tra báo chí, anh Thủy nói thêm: Các hành vi vi phạm có thể lan truyền đến hàng triệu người chỉ trong vài phút, nhưng quy trình thanh tra, xác minh, và ra quyết định xử lý lại đòi hỏi thời gian theo quy định hành chính (lập biên bản, giải trình, ra quyết định).
Khi Thanh tra ra quyết định, nhiều thông tin sai sự thật đã gây ra thiệt hại lớn về kinh tế, uy tín, hoặc an ninh trật tự, khiến cho việc xử phạt trở thành hành động mang tính khắc phục hậu quả hơn là phòng ngừa – anh Thủy rút ra.
Anh Thủy cho biết thêm: Hiện nay, nhiều nội dung vi phạm được phát tán trên các nền tảng xuyên biên giới như Facebook, YouTube, TikTok. Thanh tra chỉ có thẩm quyền với các cơ quan báo chí trong nước, trong khi việc xử lý các nền tảng nước ngoài hoặc các tài khoản mạng xã hội không phải là cơ quan báo chí không phải cứ muốn là xử lý được ngay.
Bên cạnh đó, ranh giới giữa cơ quan báo chí chính thức, trang thông tin điện tử tổng hợp, mạng xã hội cá nhân, và các trang tin "tổng hợp chui" ngày càng mờ nhạt. Việc xác định chủ thể chịu trách nhiệm cho một thông tin vi phạm trở nên vô cùng phức tạp. Đặc biệt, còn xuất hiện tình trạng một số người lợi dụng danh nghĩa “nhà báo”, “phóng viên”, “cộng tác viên” để hoạt động tiêu cực hoặc các trang thông tin lách luật để đăng tải nội dung không được kiểm chứng, gây khó khăn trong việc áp dụng chế tài thanh tra.
Ngoài ra, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra những nội dung giả mạo (hình ảnh, âm thanh, video) rất tinh vi, đòi hỏi người thanh tra phải có công cụ kỹ thuật chuyên sâu để xác minh nguồn gốc và tính xác thực, vượt ra ngoài khả năng kiểm tra thông thường.
Về lời khuyên cho những bạn trẻ muốn theo ngành thanh tra báo chí, anh Thủy mong muốn họ nắm vững pháp luật báo chí và pháp luật liên quan bằng cách liên tục cập nhật và hiểu sâu sắc Luật Báo chí, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật An ninh mạng, các nghị định, thông tư về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực báo chí, xuất bản. Đây là "kim chỉ nam" cho mọi kết luận thanh tra.
Ngoài ra, người thanh tra báo chí cần cần rèn luyện khả năng đọc, nghe, xem và phân tích nhanh một nội dung báo chí (bài viết, hình ảnh, video) để xác định chính xác có vi phạm hay không, vi phạm điều khoản nào, mức độ ảnh hưởng ra sao. Điều này đòi hỏi sự tinh tế để phân biệt giữa phê bình mang tính xây dựng và thông tin sai sự thật, xúc phạm. Bên cạnh đó, người thanh tra phải thành thạo việc thu thập chứng cứ, lập biên bản, xây dựng quyết định thanh tra, kết luận thanh tra theo đúng quy trình, đảm bảo tính pháp lý chặt chẽ để các quyết định xử phạt (nếu có) không bị khiếu nại vô căn cứ.
Anh Thủy tâm niệm: Thanh tra báo chí thường xuyên làm việc với các cơ quan báo chí truyền thông, những người có kỹ năng giao tiếp tốt, nên kỹ năng ứng xử cũng là then chốt. Không chỉ là việc chỉ ra cái sai, mà quan trọng hơn là thuyết phục cơ quan báo chí, phóng viên, nhà báo,… nhận thức được hành vi vi phạm và tự giác khắc phục. Thanh tra phải thể hiện được sự công tâm và thiện chí để đôi bên cùng nhìn về mục tiêu chung là một nền báo chí lành mạnh. Nhìn nhận một vụ việc từ nhiều góc độ: pháp lý, đạo đức nghề nghiệp, xã hội và góc độ kinh tế báo chí. Điều này giúp đưa ra những quyết định không chỉ đúng luật mà còn hợp tình, hợp lý.
Luôn giữ thái độ kiên quyết nhưng ôn hòa, nghiêm túc nhưng tôn trọng. Tuyệt đối không để cảm xúc cá nhân hay áp lực bên ngoài chi phối – anh Thủy nhấn mạnh.
Chiều muộn, khi nắng ngoài khung cửa đã nhạt dần, câu chuyện nghề giữa chúng tôi và anh Thủy cũng đi đến những phút lắng lại. Người thanh tra báo chí từng trải ấy trầm giọng, ánh mắt xa xăm như đang nhìn lại cả một chặng đường đầy biến động của nghề. Anh nói: “Báo chí luôn thay đổi, đặc biệt là với sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông số và mạng xã hội. Mỗi ngày lại có những cách tiếp cận mới, những dạng thức thông tin mới và cả những kiểu vi phạm mới mà nếu không học, không cập nhật, mình sẽ bị bỏ lại phía sau”.
Giọng anh chậm rãi nhưng dứt khoát: “Bản thân người làm công tác thanh tra báo chí cũng phải học không ngừng, từ các mô hình tòa soạn số, các thuật toán lan truyền thông tin cho đến những vấn đề mới như vi phạm xuyên biên giới, hay công nghệ Deepfake đang len lỏi vào đời sống báo chí. Nếu không theo kịp, công tác thanh tra sẽ trở nên lạc hậu, không đủ sức bảo vệ giá trị chân thực của báo chí nước nhà”.
Nghe anh nói, chúng tôi cảm nhận rõ hơn hình ảnh một người thanh tra tận tụy, lặng lẽ nhưng kiên định, người đứng nơi “hậu trường” của báo chí, âm thầm gìn giữ những chuẩn mực nghề nghiệp, để mỗi bài báo đến với bạn đọc luôn được xây trên nền tảng của sự trung thực, nhân văn và trách nhiệm. Buổi chiều hôm ấy, câu chuyện của anh Thủy khép lại bằng một nụ cười hiền, nhưng đọng lại trong chúng tôi là cả một niềm tin về những con người đang ngày đêm giữ gìn sự trong sạch của nghề báo, giữa thời đại truyền thông số nhiều cơ hội, nhưng cũng đầy thử thách.
