(Thanh tra)- Xuất khẩu sản phẩm gỗ hiện đang đứng thứ 5 sau dầu thô, dệt may, giày dép và thủy sản. Bên cạnh đó, tiềm năng tiêu thụ đồ gỗ nội thất trong nước có khả năng mang lại doanh thu không kém xuất khẩu, ước tính cũng phải trên 3 tỉ đô la Mỹ. Tuy nhiên, trong bối cảnh tỉ giá ngoại tệ tăng cao như hiện nay, việc phải nhập 80% gỗ nguyên liệu, chiếm tới 37% giá thành phẩm đã và đang là khó khăn lớn cho ngành công nghiệp này.
Theo tính toán của Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, còn phải chờ ít nhất 10 năm nữa mới hi vọng chủ động được một phần nguyên liệu trong nước khi các khu rừng trồng gỗ lớn do các doanh nghiệp (DN) phát triển bắt đầu cho khai thác. Còn trong tương lai gần, không có cách nào khác là phải tiếp tục nhập khẩu gỗ nguyên liệu. Tỉ lệ nhập khẩu nguyên liệu của Việt Nam vẫn còn cao đã và đang làm giảm lợi nhuận của các DN. Đáng báo động nữa, có 90% gỗ nhập khẩu từ Lào và Campuchia, nhưng nguồn cung này đang cạn kiệt dần. Kể từ năm 2005 đến nay, Malaysia và Indonesia đã đóng cửa mặt hàng gỗ xẻ, gây nhiều khó khăn cho các DN vừa và nhỏ.
Giá nhiều loại gỗ đã tăng bình quân từ 5 - 7%, đặc biệt gỗ cứng đã tăng từ 30 - 40%, làm cho nhiều DN Việt Nam rơi vào tình trạng có đơn hàng, nhưng không có lợi nhuận hoặc lợi nhuận rất thấp. Công tác quy hoạch nguồn gỗ trong nước còn nhiều bất cập, các dự án phát triển rừng nguyên liệu chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến sản lượng gỗ phục vụ cho chế biến xuất khẩu không được cải thiện.
Việc xây dựng mạng lưới chế biến gỗ trên toàn quốc chưa có sự thống nhất để sử dụng nguồn nguyên liệu vốn đang rất khan hiếm. Ngoài ra, công nghệ chế biến - đóng gói - phân phối hiện nay cũng còn thô sơ và mang nặng tính thủ công, các DN chế biến gỗ Việt Nam chỉ mới dừng lại ở việc gia công nguyên liệu là chính, máy móc vẫn ở mức trung bình và lạc hậu. Phần lớn dây chuyền thiết bị, máy móc được sản xuất từ Trung Quốc, chỉ một số ít sản xuất tại Đức, Italy, Nhật, không đáp ứng được yêu cầu về sản phẩm có chất lượng cao của khách hàng lớn. Các DN chế biến gỗ chủ yếu ở quy mô vừa và nhỏ, yếu về năng lực quản lý, thiếu công nhân kỹ thuật, thiếu vốn. Những yếu tố này khiến giá trị gia tăng của sản phẩm gỗ Việt Nam đạt ở mức thấp và làm giảm tính cạnh tranh về giá thành.
Là một mặt hàng mới phát triển mạnh khoảng nửa thập kỷ gần đây nên việc phát triển thương hiệu cũng như tiếp thị quảng bá cho đồ gỗ nội thất Việt Nam trên thị trường quốc tế còn hạn chế và chưa được chú trọng. Hầu hết các DN chế biến gỗ Việt Nam đều có quy mô nhỏ, nguồn lực hạn chế nên chưa có nhiều kinh phí để thực hiện việc này. Công tác xúc tiến thương mại chưa tốt do sự thiếu liên kết giữa các tổ chức hỗ trợ thương mại và DN. Các DN chủ yếu vẫn bán hàng qua khâu trung gian (chiếm 90% lượng sản phẩm), hơn nữa việc nhận làm gia công và nhận mẫu mã thiết kế (do không có đội ngũ thiết kế riêng), hợp đồng đặt hàng của nước ngoài ngày càng nhiều đã biến các DN Việt Nam thành người làm thuê, gia công cho thương hiệu nước ngoài. Tất cả những điều này đang làm ảnh hưởng xấu đến thương hiệu gỗ Việt Nam trên thị trường thế giới.
Thêm vào đó, khi hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới, ngành công nghiệp đồ gỗ nội thất Việt Nam cũng phải đối mặt với nguy cơ của các vụ kiện chống bán phá giá từ các DN nước ngoài cũng như các chứng chỉ quốc tế về nguồn nguyên liệu. Mỹ có đạo luật LACEY được bổ sung có hiệu lực từ 15/12/2008, quy định kiểm soát nguồn gốc gỗ nguyên liệu. Bên cạnh đó, Luật Lâm nghiệp và Quản trị rừng (FLEGT) đang được triển khai ở tất cả các quốc gia. EU còn phát động "Bản thỏa thuận đối tác tự nguyện" (VTA). Đây là những rào cản rất lớn cho ngành gỗ của Việt Nam.
Phân tích của Vụ Xuất nhập khẩu - Bộ Công thương mới đây cho biết, nhu cầu về gỗ có chứng chỉ đang gia tăng, nhưng Việt Nam vẫn chưa có hệ thống chứng chỉ thích hợp. Các khách hàng (chủ yếu là EU) ngày càng đòi hỏi các sản phẩm được làm từ nguồn gỗ nguyên liệu có chứng chỉ của một tổ chức như Hội đồng các nhà quản lý rừng (FSC). Hiện, ở Việt Nam chưa nơi nào có chứng chỉ như vậy, do đó để đáp ứng các yêu cầu trên các nhà sản xuất phải nhập khẩu gỗ có chứng chỉ FSC, làm cho giá thành sản phẩm đội lên, gây khó khăn trong việc cạnh tranh. Ngoài ra, cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu cũng đã gây ra nhiều khó khăn cho ngành chế biến gỗ Việt Nam như thị trường xuất khẩu trọng điểm bị thu hẹp, hàng hóa tồn đọng, giá đầu ra giảm, dẫn tới các đơn hàng vừa giảm, vừa khó thực hiện.
Giải pháp kích cầu của Chính phủ hiện nay với những điều kiện cho vay chặt chẽ và thời gian cho vay ngắn gây khó khăn cho các DN vừa và nhỏ. Tuy nhiên, đây cũng có thể là cơ hội lớn cho ngành nội - ngoại thất tái cấu trúc lại để có thể đủ năng lực cạnh tranh, đổi mới dây chuyền công nghệ sản xuất, đào tạo đội ngũ quản lý, lao động...
Hồng Trang
