Cá, tôm xuất khẩu của Việt Nam luôn bị o ép trên thị trường thế giới

Vất vả từ ngoài…
Còn nhớ từ năm 2009, cá tra Việt Nam đã bị tổ chức WWF (Quỹ quốc tế bảo vệ thiên nhiên) đưa vào sách vàng, khuyến cáo hạn chế tiêu dùng tại một số nước châu Âu. Một năm sau, từ danh sách vàng, cá tra bị đẩy lên hàng sách đỏ. Sự kiện này gây không ít khó khăn cho xuất khẩu (XK) thuỷ sản Việt Nam sang các thị trường châu Âu.

Chưa dừng lại ở “ý đồ” cạnh tranh không sòng phẳng này, cá rô phi và con tôm sau đó cũng bị WWF đưa vào danh sách khuyến cáo tiêu dùng tại một số nước châu Âu.   

Hành trình đến thị trường xa của tôm cá Việt vất vả là vậy. Tuy nhiên, Theo các chuyên gia ngành Thủy sản, dù WWF nói gì thì quyết định cuối cùng vẫn thuộc về người tiêu dùng. Do có sản phẩm tốt và giá bán phải chăng thì thủy sản Việt Nam không chịu tác động lớn bởi danh sách đỏ của WWF.

Bằng chứng là con tôm dù bị xếp vào danh sách đỏ, nhưng XK tôm năm 2009 sang EU vẫn tăng trưởng tới 20%, trong khi các thị trường hàng đầu là Nhật và Hoa Kỳ giảm khá mạnh.

Và, năm 2010 sản lượng XK tôm sang EU hơn 40 ngàn tấn, đạt gần 300 triệu USD, tăng gần 17% so với cùng kỳ (thời điểm con tôm bị đưa vào sách đỏ). Góp phần vào sản lượng 364.000 tấn thuỷ sản XK vào EU, trị  giá 1,18 tỷ USD,  tăng  4% khối  lượng, 9,6% giá trị so với năm 2009.

Trở lại thị trường Hoa Kỳ, tôm XK lại vất vả đối mặt với vụ kiện bán phá giá từ năm 2010, khi Bộ Thương mại nước này áp dụng phương pháp quy về “không” (hay còn gọi là zeroing) để tính thuế chống bán phá giá. Mức thuế chống bán phá giá của Hoa Kỳ đối với hầu hết nhà XK tôm Việt Nam được ấn định từ 4,13% - 25,76%. Vất vả này sau đó đã được trả lại công bằng từ tháng 7/2011 tại phiên xử ở Genève, khi tổ chức WTO ra phán quyết ủng hộ Việt Nam trong vụ kiện này.

Lấy lại thị trường Hoa Kỳ, XK tôm gặp ngay rào cản tại thị trường Nhật Bản. Lý do, cuối năm 2010, Bộ Y tế - Lao động và An sinh xã hội Nhật Bản cảnh báo tôm XK của Việt Nam vào nước này có dư lượng trifluralin, và nâng mức kiểm soát hóa chất này từ 0% lên 30% (ba lô hàng kiểm tra một lô).

Đây là ví dụ điển hình về tình trạng tôm Việt Nam, một mặt hàng được yêu thích tại thị trường Nhật Bản bị đưa vào “tầm ngắm” bởi liên tục vi phạm các quy định an toàn vệ sinh thực phẩm của nước này.

Theo số liệu từ Bộ Y tế - Lao động và An sinh xã hội Nhật Bản, trong 9 tháng đầu năm, đã có 81 lô hàng thủy sản Việt Nam XK vào Nhật Bản bị cảnh báo có dư lượng kháng sinh vượt mức cho phép, trong đó nhiều nhất là các lô hàng tôm.

Lý giải nguyên nhân này, Cố vấn cao cấp của Jetro (Tổ chức hỗ trợ các doanh nghiệp (DN) nước ngoài của Chính phủ Nhật Bản) ông Ken Arakawa cho rằng, do các DN Việt Nam còn thiếu thông tin, tư tưởng thụ động chờ các đơn hàng còn phổ biến, từ đó dẫn đến chất lượng sản phẩm không đồng đều, giá thành còn cao, thời gian giao hàng không bảo đảm... Theo Jetro, hàng đến Nhật phải đảm bảo được ba yếu tố: Chất lượng, số lượng và thời gian giao hàng.

… Chờ đợi bên trong
Hiệp hội chế bến thuỷ sản Việt Nam (VASEP) cho hay, nhu cầu tiêu dùng thủy sản trên thế giới đang tăng. Đặc biệt, sau kỳ nghỉ hè, nhu cầu này tại thị trường EU và Hoa Kỳ tăng rất mạnh.

Trong Quý III vừa qua, lượng nhập khẩu (NK) tại thị trường EU tăng gấp đôi so với Quý II. Nhiều DN săn lùng hàng khắp nơi mà vẫn không đủ số lượng đáp ứng nhu cầu chế biến hàng XK.

Nhu cầu thế giới tăng cao cũng mang đến cho người nuôi trồng những tín hiệu vui. Hiện giá tôm sú thương phẩm (20 con/kg) có giá 250 - 275 nghìn đồng/kg; loại 30 con/kg 190 - 220 nghìn đồng/kg; loại 40 con/kg  170 - 180 nghìn đồng/kg. Tôm thẻ chân trắng loại 80 - 100 con/kg giá 85 - 100 nghìn đồng/kg; loại 48 con/kg giá 148 nghìn đồng/kg. Đa số người nuôi tôm có lãi từ 20 - 80 triệu đồng/ha.

Giá cá tra ngyên liệu tại các tỉnh ĐBSCL cũng tiếp tục tăng mạnh nhờ nhu cầu thu mua nguyên liệu chế biến XK. Thời điểm này giá cá đã tăng lên 26.500 đồng/kg đối với cá loại 800 gram/con, tăng 4.000 đồng/kg so với tháng 7/2011, tăng khoảng 20 - 25%. 

Theo VASEP, ngay tháng 9/2011, nhiều nhà nhập khẩu tại hai thị trường lớn EU và Hoa Kỳ cũng  đang đổ xô tìm nguồn cung cấp cá tra để chuẩn bị cho dịp Giáng sinh và năm mới, và họ sẵn sàng chào mua với giá cao hơn 20% so với mùa hè.

Một lần nữa tín hiệu vui lại đến. Tuy nhiên, vui nhưng chưa chắc đã thắng. Bởi, theo VASEP, trong khi các DN phải gấp rút thực hiện các hợp đồng đã ký, thì nhiều lô hàng nhập khẩu nguyên liệu, phụ phẩm để phục vụ chế biến đang ách tắc tại cảng do những quy định mới của Luật An toàn thực phẩm. Luật có hiệu lực từ 01/7/2011, nhưng lại rối với các DN ngành Thuỷ sản khi chưa có nghị định hướng dẫn, nên lúng túng không biết làm thủ tục tại cơ quan nào: Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công thương hay Bộ Y tế để giải tỏa các lô hàng, trong khi một số loại nguyên liệu, phụ liệu nhập khẩu thuộc quyền quản lý của Bộ Y tế, và một số loại khác lại thuộc quyền quản lý của hai Bộ còn lại. 

Trước khi Luật An toàn thực phẩm được ban hành và có hiệu lực, việc NK nguyên liệu, phụ phẩm để phục vụ chế biến được tiến hành thuận lợi theo quy định tại Quyết định số 42/2005/QĐ-BYT ngày 08/12/2005 ban hành “Quy chế về công bố tiêu chuẩn sản phẩm thực phẩm” và Quyết định số 23/2007/QĐ-BYT ngày 29/3/2007 ban hành “Quy chế kiểm tra Nhà nước về chất lượng vệ sinh an toàn đối với thực phẩm nhập  khẩu” của Bộ Y tế.

Từ ngày Luật An toàn thực phẩm có hiệu lực, việc nhập khẩu này gặp nhiều vướng mắc, khó thực hiện hoặc không thể thực hiện được do các cơ quan thẩm quyền thuộc Bộ Y tế từ chối cấp phép (trước đó vẫn cấp phép) vì theo quy định của Luật An toàn thực phẩm, những mặt hàng nhập khẩu này không còn thuộc phạm vi quản lý của Bộ này.

Vậy là chờ. Chờ là trễ, đồng nghĩa không đáp ứng kịp nhu cầu trường XK cho hai thị trường lớn EU và Hoa Kỳ. Dự báo 6,2 tỷ USD giá trị XK thủy sản năm nay rất có thể bị ảnh hưởng.
Hành trình xuôi ngược của cá tôm XK sau những vất vả bên ngoài, nay thêm vất vả từ bên trong. Tôm cá truân chuyên, nông dân sao sướng được.

Hương Xuân