Tăng là cần, nhưng...

Bình luận về động thái tăng giá xăng lên 19.300 đồng/lít, các chuyên gia kinh tế đều có chung quan điểm “đây là việc làm cần thiết”.

Ông Võ Trí Thành Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, lần điều chỉnh giá xăng, điện này thực chất là đưa giá cả quay lại đúng cơ chế thị trường. Tuy nhiên, từ góc độ của người tiêu dùng thì quyết định tăng giá xăng lần này, một lần nữa đặt người dân vào thế bị động, lặp lại bản trường ca “Nhà nước tăng giá, dân cứ thế làm theo”.

Người tiêu dùng chấp nhận mua xăng hay điện theo giá thị trường, tức là chấp nhận chuyện tăng và giảm giá. Nhưng tăng, giảm bao nhiêu, người dân có quyền được biết lý do và vì sao lại tăng mức đó. Cụ thể phần giá tăng thêm người dân phải gánh là bao nhiêu? Phần nào tăng thêm là do lỗi của doanh nghiệp?

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan cho rằng, giá xăng, điện tăng theo giá thị trường nhưng lại không có sự cạnh tranh và không có sự thỏa thuận giữa người bán và người mua. Như vậy là "bất bình đẳng" với người tiêu dùng.

Có công bằng?

Ngay sau khi tăng giá xăng, Bộ trưởng Bộ Tài chính Vũ Văn Ninh cũng đã giải thích trên báo chí, ngành xăng dầu cho đến nay đã lỗ 16,4 nghìn tỷ đồng, nếu điều chỉnh đủ thì giá xăng phải tăng khoảng 34-45%, tức là tăng 6.500 đồng/lít so với mức giá hiện nay.

Tuy nhiên, theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, những con số được đưa ra vẫn chỉ do phía Bộ Tài Chính nói và các doanh nghiệp (DN) xăng dầu kêu lỗ. Còn người tiêu dùng, vẫn không biết được mức tăng như vậy có hợp lý không và các DN xăng dầu vẫn đang phải bù lỗ cho mình hay không?

“DN cứ kêu lỗ, rồi được Nhà nước chấp nhận mức tăng giá để bù lỗ, và người dân thì mặc nhiên phải mua theo giá mới đó”, bà Chi Lan bày tỏ. Nhà nước và người dân cùng chia sẻ khó khăn, nhưng phải công khai, minh  bạch về thông tin, ví dụ như giá mới đó được hình thành trên cơ sở nào, nhà nước bù lỗ bao nhiêu, dân gánh bao nhiêu. Nếu thông tin minh bạch như các DN niêm yết trên sàn chứng khoán thì người dân chắc chắn sẽ không bao giờ bị “sốc” vì tăng giá”.

Không được mặc cả

Đó là thực trạng mà người tiêu dùng Việt Nam vẫn đang hàng ngày, hàng giờ phải sống chung. Giá điện, giá xăng dầu theo định hướng là phát triển theo thị trường. Nhưng thực tế ở Việt Nam, nhiều chuyên gia kinh tế nhận định, điện và xăng về cơ bản vẫn mang tính độc quyền. Điều đó có nghĩa là không có cạnh tranh, người tiêu dùng không có quyền lựa chọn dịch vụ và kéo theo đó là không được mặc cả.

Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long lấy dẫn chứng, theo quy định thì một DN được xem là độc quyền nếu chiếm trên 50% thị phần. Hiện Tổng Công ty xăng dầu Việt Nam Petrolimex là đầu mối xăng dầu lớn nhất trên thị trường, lại đang chiếm hơn 60% thị phần bán lẻ, như vậy về “lý” DN này đang độc quyền. 30% thị phần còn lại được chia cho hơn 10 DN khác. Nhưng chỉ cần Petrolimex tăng hoặc giảm giá bán lẻ, các DN khác không thể không theo.

Thị trường là nơi người bán, người mua, có quyền như nhau. Ở VN, mặc dù DN luôn nói “Khách hàng là thượng đế”, nhưng thực tế, người tiêu dùng lại đang bị áp đặt giá (?).
    
Theo bà Chi Lan, muốn có giá thị trường theo đúng nghĩa người dân được hưởng lợi thì phải phá thế độc quyền. Tức là người tiêu dùng được quyền lựa chọn DN bán xăng rẻ nhất cho mình và thỏa thuận về mức giá đó.

Cũng theo bà Chi Lan, việc độc quyền giá xăng, giá điện sẽ gây ức chế lớn cho người tiêu dùng vì không giống như một chén nước chè, nếu không uống ngoài quán, thì có thể về nhà tự đun để uống. Điện và xăng nếu không mua thì người dân cũng không biết lấy ở đâu về dùng. Vì vậy, mặc dù tăng giá nhưng ai cũng vẫn phải dùng.

Giảm chi phí để giảm lỗ?

Bên cạnh đó, đã là giá thị trường thì phải có những cam kết, giải trình kèm theo. Ví dụ như khi giá lên, người dân chấp nhận móc hầu bao nhiều hơn, nhưng bù lại DN cũng phải có trách nhiệm đưa ra phương án làm gì để giảm lỗ, giảm giá thành, chứ không nên chỉ đẩy một chiều vào người tiêu dùng.

Đồng thời, giá tăng phải xác định rõ nguyên nhân. Nếu người tiêu dùng trả rẻ, không thể đầu tư mở rộng sản xuất được, thì việc tăng giá đó là hợp lý, người dân chắc cũng dễ chấp nhận. Ngược lại, nếu là lỗi do ngành điện như làm thất thoát điện nhiều, chi phí quản lý và chi phí nhân lực lớn, cách thức đầu tư bất ổn, kéo dài thời gian thi công công trình, chất lượng thi công kém, dẫn đến việc nhiều nhà máy chưa hoàn thành đã hư hỏng, đội giá lên cao so với dự toán ban đầu, thì ngành điện phải chịu, chứ không thể để người dân gánh phần chi phí này.

Đồng tình với quan điểm trên, ông Võ Trí Thành cũng nhấn mạnh: “DN không nên chỉ biết tăng giá, mà nên cho người tiêu dùng thấy những nỗ lực cắt giảm chi phí của mình để người dân tin và yên tâm hơn với số tiền mình đã phải bỏ ra”.

Yến Nguyễn