Ai sẽ chung tay giữ vị thế cho cà phê, vốn là một mặt hàng xuất khẩu tiềm năng

Báo động…

Thống kê của Viện Khoa học Nông - Lâm nghiệp Tây Nguyên cho thấy, có hơn 120.000 ha cà phê bị già cỗi, năng suất dưới 1,5 tấn/ha trong 450.000 ha. Hầu hết cây cà phê ở Tây Nguyên có tuổi đời từ 20 -30 năm, dù vẫn cho quả, nhưng sản lượng và năng suất của diện tích cà phê này giảm dần từng niên vụ. Dự tính, đến năm 2020, hơn 70% diện tích cà phê sẽ rơi vào tình trạng tương tự.

Ngay như Đắk Lắk, tỉnh có diện tích cà phê lớn nhất Tây Nguyên với hơn 190.000 ha, hiện đã có hơn 60.000 ha ở tuổi 18 - 25 năm. Đây là giai đoạn bắt đầu “lão hóa”, cần phải cưa đốn, phục hồi, hoặc trồng tái canh. Chư Mgar là huyện điển hình, trong số 36.000 ha, đã có hơn 20.000 ha ở độ tuổi trên 25 năm, hiệu quả kinh tế thấp.

Phó Chủ tịch huyện Chư Mgar Trương Văn Chỉ cho rằng, tái canh cà phê là vấn đề khó khăn nhất hiện nay với địa phương. Bởi vì với 36.000 ha thì từ nay đến 2015 có khoảng 16.000 ha phải chuyển đổi, tái canh. Tái canh phải có thời gian nghỉ 3 năm, sau đó đầu tư trồng mới. Quá trình này cần có chính sách hỗ trợ vốn, trong lúc chính sách của tỉnh hiện chỉ mới hỗ trợ giống.

Tại các tỉnh Gia Lai, Đắk Nông, Lâm Đồng, nhiều diện tích cà phê  nông dân vẫn đang tiếp tục canh tác với năng suất rất thấp, nhưng chưa có điều kiện tái canh hay thay thế cây trồng khác… Với tình trạng này, nhiều người đã nghĩ đến việc phá đi trồng lại, nhưng vẫn rụt rè, vì đa số những mô hình tái canh đi trước đã không thành công. Vườn cây tái canh chỉ sinh trưởng tốt đến năm thứ 3, sau đó tàn lụi dần.

Chủ tịch Hội Nông dân xã Tân Bình, huyện Đắk Đoa, tỉnh Gia Lai Phùng Văn Quy lý giải nguyên nhân: Chuyển giao khoa học kỹ thuật phải trực tiếp đến người nông dân, phải thường xuyên. Bây giờ nông dân đa số là làm tự phát, không nắm rõ khoa học kỹ thuật, nhiều cái còn lạc hậu, nên năng xuất không cao.

… Khát vốn

Tiến sĩ Lê Ngọc Báu, Viện trưởng Viện khoa học Nông - Lâm nghiệp Tây Nguyên cho biết: Trồng lại cây cà phê trên đất đã trồng cà phê đang gặp nhiều khó khăn, chủ yếu là nguồn sâu bệnh tích lũy trong đất. Nông dân nhổ cà phê cũ trồng lại, không chết ngay mà 2-3 năm sau mới chết, gây thiệt hại lớn. Một trong những biện pháp hết sức quan trọng góp phần tái canh thành công là phải thu gom hết rễ cà phê cũ. Bởi rễ cây cà phê già cỗi là nơi tá túc của nấm bệnh. Thứ hai, phải áp dụng luân canh với những cây trồng ngắn ngày khác để cắt đứt nguồn thức ăn của nấm bệnh, đặc biệt tuyến trùng. Luân canh tối thiểu là 2 năm ở những vườn không bệnh vàng lá, còn những vườn đã bị tuyến trùng nặng gây bệnh vàng lá thì thời gian luân canh phải 3 - 4 năm.

Hiện chỉ một số ít cá nhân, tổ chức như Công ty Ea Pốc, Ðắk Lắk với 100 ha, Nông trường cà phê Thuận An, Ðắk Nông 30 ha và điển hình nhất là việc hơn 100 ha cà phê của Công ty Cà phê Ia Grai, Gia Lai tái canh thành công khi áp dụng đúng những kỹ thuật như khuyến cáo của các Viện nghiên cứu. Chỉ sau 2 năm, trong vụ thu bói đầu tiên (niên vụ 2011 - 2012), bình quân đạt năng suất hơn 10 tấn quả tươi/ha, cá biệt có vườn đạt tới 15 tấn.

Tuy nhiên, đó mới chỉ là những thành công bước đầu. Theo ông Nguyễn Đại Ngọc, Giám đốc Công ty Cà phê Ia Grai, việc tái canh của Công ty đang gặp rất nhiều khó khăn. Để tái canh gần 300 ha cà phê cần đến 40 tỷ đồng. Ở vào thời điểm hầu hết các ngân hàng đều thắt chặt tín dụng, việc phải lo một nguồn vốn lớn để tiến hành tái canh càng thêm khó khăn.

Tái canh những diện tích già cỗi để nâng cao hiệu quả kinh tế cho ngành Cà phê ở Tây Nguyên là yêu cầu cấp bách. Nhưng cả nông dân và doanh nghiệp đang đuối sức trong việc này. Họ đang trông đợi sự vào cuộc tích cực của các cấp, các ngành liên quan nhằm tìm ra cách tháo gỡ những khó khăn đang gặp phải.

Nhiều doanh nghiệp cho rằng, vấn đề cần sự quan tâm từ Chính phủ, các ngân hàng thương mại chung tay tháo gỡ khó khăn, cho vay với vốn ưu đãi với thời gian dài hạn,  để có thể triển khai trồng mới toàn bộ. Được vậy, không những giữ ổn định, thậm chí tăng sản lượng cà phê nhiều lần, góp phần giữ vị thế cho cà phê vốn là một mặt hàng xuất khẩu tiềm năng…

Cao Nguyên