(Thanh tra) - Vấn nạn bạo lực học đường (BLHĐ) tại Việt Nam tiếp tục là một điểm nóng gây nhức nhối trong dư luận, bất chấp những nỗ lực can thiệp. Dù số liệu thống kê chính thức gần đây cho thấy sự sụt giảm về số vụ việc, tính chất của bạo lực đang trở nên phức tạp hơn, đặc biệt với sự leo thang của hình thức bắt nạt trực tuyến, đặt ra những thách thức mới cho gia đình, nhà trường và toàn xã hội.
Giảm về lượng nhưng tăng về độ phức tạp
Theo số liệu thống kê chính thức từ Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT), tình hình BLHĐ đang có một số chuyển biến. Cụ thể, trong năm học 2023 - 2024, cả nước xảy ra 466 vụ BLHĐ, liên quan đến 1.453 học sinh; trong đó có 509 học sinh nữ, 235 học sinh bị tổn hại thể chất, 222 học sinh bị tổn hại tinh thần. Con số này giảm 20,6% về số vụ và giảm 24,2% về số học sinh liên quan so với năm học 2022 - 2023.
Tuy nhiên, những con số này chưa phản ánh hết bức tranh toàn cảnh. Vấn nạn BLHĐ đang có xu hướng biến tướng tinh vi và tàn nhẫn hơn. BLHĐ hiện nay không chỉ dừng lại ở các hành vi thể chất (đánh đập) mà còn bao gồm bạo lực tinh thần như đe dọa, lăng mạ, cô lập xã hội (tẩy chay, phân nhóm đối xử). Nhiều vụ việc được quay video và tung lên mạng xã hội, cho thấy sự tàn nhẫn và thái độ cổ xúy, vô cảm của một bộ phận học sinh.
Những clip lan truyền trên mạng gần đây cho thấy đã có 4 vụ việc BLHĐ dậy sóng mạng xã hội chỉ trong 10 ngày đầu tháng 10. Mới đây ngày 5/11, em N.T.A.T., nam sinh lớp 10, Trường Cao đẳng Nông nghiệp Thanh Hóa ở xã Triệu Sơn, tỉnh Thanh Hóa bị nhóm bạn cùng trường đánh hội đồng bất tỉnh, chảy máu não đã tử vong. Điều này cho thấy rõ, bạo lực học đường đang diễn ra thường xuyên và có mức độ tàn nhẫn hơn.
Đặc biệt, hình thức bắt nạt trực tuyến là hình thức đáng lo ngại nhất hiện nay. Cũng theo nguồn tin từ Bộ GD&ĐT, chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, đã ghi nhận 28 trường hợp bắt nạt trên môi trường mạng.
Tuy nhiên, các chuyên gia khẳng định con số thực tế cao hơn rất nhiều do tính chất "âm thầm", khó phát hiện của hình thức này. Bạo lực mạng gây ra những tổn thương tâm lý nghiêm trọng và kéo dài, khiến trường học không còn là nơi an toàn tuyệt đối.
"Bóc tách" nguyên nhân cốt lõi
Các chuyên gia và cơ quan quản lý chỉ ra BLHĐ xuất phát từ sự cộng hưởng của nhiều yếu tố, trong đó nổi bật là "kiềng 3 chân" gia đình, nhà trường và xã hội.
Nhiều phụ huynh thiếu sự quan tâm, lắng nghe, thấu hiểu con cái. Một số gia đình có xu hướng "khoán trắng" việc giáo dục cho nhà trường. Đáng lo ngại hơn, nhiều trẻ em là nạn nhân hoặc nhân chứng của bạo lực ngay trong chính gia đình mình, khiến các em có xu hướng học theo và giải quyết mâu thuẫn bằng bạo lực.
Công tác tư vấn tâm lý học đường ở nhiều nơi còn yếu và thiếu, chưa trở thành điểm tựa tin cậy cho học sinh. Một số trường học chưa thực sự chú trọng giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng quản lý cảm xúc. Các biện pháp kỷ luật đôi khi chưa đủ sức răn đe hoặc chưa giải quyết tận gốc mâu thuẫn.
Học sinh trong độ tuổi dậy thì có nhiều biến đổi tâm sinh lý, dễ bị kích động, muốn thể hiện bản thân nhưng lại thiếu kỹ năng kiềm chế cảm xúc và giải quyết xung đột một cách ôn hòa. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trên toàn cầu có khoảng 8% trẻ em và thanh thiếu niên mắc các rối loạn tâm thần, nhưng phần lớn không được tiếp cận hỗ trợ phù hợp. Việc thiếu quan tâm đến sức khỏe tâm thần ở lứa tuổi này có thể kéo dài hệ quả tới tuổi trưởng thành.
Ngoài ra, việc học sinh tiếp xúc không kiểm soát với các nội dung độc hại, bạo lực (trên phim ảnh, game, mạng xã hội). Áp lực đồng trang lứa và việc hình thành các "hội, nhóm" trên mạng xã hội cũng là ngòi nổ cho các vụ bạo lực tập thể leo thang.
Theo PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội), không riêng Việt Nam, thế giới cũng đang cảnh báo tình trạng các kĩ năng sống như kiểm soát cảm xúc của thế hệ trẻ ngày càng kém. Đặc biệt là trẻ trong độ tuổi vị thành niên, tính kiên nhẫn, khả năng trì hoãn hành vi kém, dễ bị kích động khi cảm thấy mình bị xâm phạm quyền lợi hoặc rơi vào tình huống khó chịu.
Cần những giải pháp đồng bộ
Hậu quả của BLHĐ là vô cùng nặng nề. Nạn nhân bị tổn thương nghiêm trọng về thể chất và tinh thần, dẫn đến lo âu, trầm cảm, sợ hãi, bỏ học, thậm chí là cả mạng sống. Bản thân học sinh gây ra bạo lực cũng bị lệch lạc về nhân cách, có nguy cơ vi phạm pháp luật. Vấn nạn này làm xói mòn môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh và gây bất an cho toàn xã hội.
Để giải quyết tận gốc vấn đề, cần một hệ thống giải pháp đồng bộ và quyết liệt:
Thứ nhất, tăng cường vai trò của gia đình. Cha mẹ cần dành thời gian để lắng nghe, thấu hiểu và chia sẻ cùng con cái. Thay vì chỉ tập trung vào điểm số, hãy quan tâm đến cảm xúc và các mối quan hệ xã hội của con. Cha mẹ phải là người đầu tiên dạy con về lòng trắc ẩn, sự tôn trọng và cách giải quyết mâu thuẫn một cách ôn hòa. Đồng thời, việc hướng dẫn con sử dụng mạng xã hội an toàn, có văn hóa là tối quan trọng.
Thứ hai, nâng cao trách nhiệm nhà trường. Nhà trường không chỉ là nơi truyền đạt kiến thức, mà còn phải là nơi "dạy làm người". Cần có những chương trình giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng quản lý cảm xúc, và kỹ năng ứng xử trên không gian mạng một cách thực chất, không phải hình thức. Phòng tham vấn tâm lý học đường phải thực sự trở thành một "chỗ dựa" tin cậy để học sinh tìm đến khi gặp vấn đề, chứ không phải là nơi "cho có". Kỷ luật phải nghiêm minh, nhưng cũng cần mang tính giáo dục và nhân văn.
Thứ ba cũng là giải pháp cần thiết và rất quan trọng trong giai đoạn hiện nay đó là cần có các biện pháp mạnh mẽ hơn để kiểm soát, thanh lọc các nội dung bạo lực, độc hại trên không gian mạng, đồng thời xử lý nghiêm các trường hợp quay phim, cổ vũ, phát tán video bạo lực. Chúng ta cần xây dựng một "văn hóa không khoan nhượng" với bạo lực, từ những bộ phim, trò chơi điện tử, cho đến cách chúng ta ứng xử trên mạng xã hội. Cần có những chế tài đủ mạnh để răn đe các hành vi bắt nạt, kể cả trên không gian mạng.
Theo tiến sĩ Nguyễn Quỳnh Phương, Phó trưởng Khoa Chính trị, tâm lý và giáo dục thể chất (Trường Đại học Hải Phòng), để phòng chống bạo lực học đường, vai trò, trách nhiệm của lãnh đạo nhà trường, các đoàn thể, đội ngũ giáo viên giữ vai trò quan trọng. Mỗi học sinh cần được giáo dục thường xuyên kiến thức về đạo đức, thái độ, biểu hiện của bạo lực học đường, từ đó các em có ý thức, kỹ năng hành động để phòng chống.
Mỗi giáo viên cần nhận biết những biến đổi về mặt tâm lý, lứa tuổi của học sinh dưới tác động của môi trường xã hội theo từng giai đoạn, để có cơ sở đưa ra hướng giáo dục phù hợp với quy luật phát triển của lứa tuổi, giảm thiểu những hành vi bạo lực học đường. Bên cạnh nhà trường thì vai trò không thể thiếu của gia đình và xã hội. Chỉ khi 3 "trụ cột" này có sự phối hợp chặt chẽ, bạo lực học đường sẽ được ngăn ngừa và hạn chế.
Để hỗ trợ nạn nhân của bạo lực học đường, TS Lê Thị Xuân Thu, Trưởng Khoa Chính trị và Tâm lý giáo dục, Trường Đại học Hùng Vương chia sẻ, cần ưu tiên can thiệp tâm lý (tư vấn, trị liệu) để các em vượt qua sợ hãi và mặc cảm. Song song đó, cần trang bị kỹ năng tự bảo vệ, tổ chức các hoạt động giúp phục hồi lòng tự trọng và xây dựng kế hoạch bảo vệ cá nhân tại trường.
Về ứng phó, học sinh cần được hướng dẫn giữ bình tĩnh, không dùng bạo lực đáp trả và báo cáo ngay cho người lớn. Cần tăng cường nội lực tâm lý, giáo dục kỹ năng sống và thiết lập các nhóm bạn đồng hành để hỗ trợ nạn nhân. Chìa khóa để giải quyết vấn đề là sự phối hợp đồng bộ giữa cá nhân, gia đình và nhà trường, nhằm xây dựng một môi trường giáo dục an toàn và lành mạnh.
Bạo lực học đường, dù ở sân trường hay trên mạng, đều đang bào mòn tâm hồn và tương lai của thế hệ trẻ. Đã đến lúc tất cả chúng ta phải hành động một cách quyết liệt và có trách nhiệm, trước khi những hậu quả đau lòng tiếp tục xảy ra. Đây không phải là trách nhiệm của riêng ngành giáo dục, mà cần sự chung tay quyết liệt của cả gia đình và toàn xã hội. Chỉ khi xây dựng được một môi trường sống và học tập thực sự an toàn, yêu thương và tôn trọng, chúng ta mới có thể bảo vệ thế hệ tương lai một cách trọn vẹn.
