Sau 40 năm đổi mới, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lịch sử để đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới. Yêu cầu thực tiễn đặt ra về cuộc cách mạng tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị chưa lúc nào cấp bách như lúc này, để bộ máy hoạt động hiệu lực, hiệu quả, như Tổng Bí thư Tô Lâm nêu rõ “không thể chậm trễ hơn được nữa”.
Nhìn bức tranh tổng quát, đại biểu Quốc hội Vũ Trọng Kim nói, chúng ta thực hiện Nghị quyết 18 “một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả” từ năm 2017, đến nay hơn 7 năm, nhưng bộ máy vẫn cồng kềnh, nhiều tầng nấc.
Chức năng, nhiệm vụ giữa các bộ, ngành còn chồng chéo, giao thoa dẫn đến đùn đẩy trách nhiệm, chờ đợi, phải lấy ý kiến chỗ này, chỗ kia dẫn đến chậm trễ, làm mất thời cơ phát triển.
Vì vậy, theo ông Kim, tinh gọn tổ chức bộ máy phải thực hiện rất quyết liệt, kịp thời để bước vào kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
“Dân tộc ta phải vươn lên để tiến kịp với thế giới, tức là sánh vai với các cường quốc năm châu. Vì thế, sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy vừa cấp bách, vừa đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ mới đang đặt ra rất nặng nề”, đại biểu Quốc hội nhìn nhận, thực hiện chậm là mất cơ hội.
Cũng nhấn mạnh tính cấp thiết của việc sắp xếp, tinh gọn bộ máy, ông Nguyễn Đức Hà, nguyên Vụ trưởng Vụ Cơ sở Đảng, Ban Tổ chức Trung ương nêu vấn đề: Muốn vươn mình, muốn tập trung cho đầu tư phát triển mà khoảng gần 70% ngân sách chi cho bộ máy, chỉ có 30% chi cho đầu tư phát triển, ít thế thì làm sao phát triển nhanh, bền vững và vươn mình được, làm sao bước vào kỷ nguyên mới một cách vững chắc được?
Ngay trong bài viết “Tinh - Gọn - Mạnh - Hiệu năng - Hiệu lực - Hiệu quả”, Tổng Bí thư Tô Lâm trăn trở: “Tổ chức bộ máy của một số cấp, ngành đến nay cơ bản vẫn giữ nguyên về số lượng, việc sắp xếp chưa gắn với nâng cao hiệu lực, hiệu quả, xác định vị trí việc làm, cơ cấu lại đội ngũ cán bộ. Bộ máy trong bộ, cơ quan ngang bộ còn nhiều tầng nấc, có cấp không rõ địa vị pháp lý; đơn vị trực thuộc có tư cách pháp nhân tăng, gia tăng tình trạng “bộ trong bộ”. Tinh giản biên chế mới tập trung giảm số lượng, chưa gắn với nâng cao chất lượng và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ”.
Trên tinh thần đó của Tổng Bí thư, ông Hà khẳng định từ “cách mạng” trước hết thể hiện quyết tâm chính trị cao hơn, chỉ đạo mạnh mẽ hơn, đồng bộ hơn, toàn diện hơn và đặt ra mục tiêu đạt hiệu quả tốt hơn trước.
Cuộc cách mạng tinh gọn, sắp xếp tổ chức bộ máy lần này làm cả bên trong và bên ngoài, làm từ trên xuống dưới và làm ở tất cả các khối, các lĩnh vực theo tinh thần "vừa chạy vừa xếp hàng"; "Trung ương không chờ cấp tỉnh, cấp tỉnh không chờ cấp huyện, cấp huyện không chờ cơ sở"; "Trung ương làm gương, địa phương hưởng ứng".
Mục tiêu không chỉ khắc phục triệt để tình trạng chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ; xoá bỏ các tổ chức trung gian… mà sâu xa hơn là tạo sự thay đổi về chất trong hoạt động của hệ thống chính trị.
Trong định hướng sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, dự kiến hợp nhất các bộ có chức năng, nhiệm vụ quản lý giao thoa để tổ chức các bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực.
Ủng hộ chủ trương này, đại biểu Quốc hội Vũ Trọng Kim cho rằng, những vấn đề trước phân mấy bộ quản lý thì giờ ghép lại để xử lý mà không phải hỏi ngành khác. “Nếu cứ chia mỗi khúc, mỗi khúc thì suốt ngày phải đi hỏi, mỗi việc hỏi có khi mất cả tháng….”.
Quan trọng hơn, theo ông Kim, phải phân cấp, phân quyền, làm rõ ai phải chịu trách nhiệm đến cùng công việc đó, từ đó cơ cấu lại đội ngũ cán bộ đủ năng lực, phẩm chất, xứng tầm với vị trí công việc “tránh tình trạng như hiện nay, có những người làm không hết việc, những người cứ ngồi chơi xơi nước…”, ông nhấn mạnh.
Ông Nguyễn Đức Hà nhận định, tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế gắn liền với cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, để nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, “ai vào việc đấy”.
“Có một loại lãng phí ít người nhìn thấy nhất chính là lãng phí thời cơ, lãng phí chất xám, lãng phí cán bộ… Những lãng phí này đến từ việc bộ máy trì trệ, làm việc chậm trễ, chờ đợi, đùn đẩy trách nhiệm. Giờ phải làm rõ trách nhiệm, rõ việc, rõ kết quả, gắn với phân cấp, phân quyền, bỏ tư duy ôm đồm, chỗ nào làm tốt thì giao việc để họ làm.”, nguyên Vụ trưởng Vụ Cơ sở Đảng nêu.
Với cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy “cực kỳ lớn” và “thần tốc”, theo ông Hà, cần quyết tâm chính trị cao, sự đồng thuận của cả hệ thống chính trị, gương mẫu từ cấp trên và cả sự hy sinh.
“Hy sinh ở đây không phải hy sinh xương máu mà hy sinh quyền lợi. Ví dụ hai cơ quan nhập làm một thì chỉ có một người đứng đầu, chắc chắn sẽ có người phải chịu thiệt thòi”, ông Hà nói, cần thấy được cái lớn hơn, là khi tinh gọn được tổ chức bộ máy, cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, hiệu lực hiệu quả bộ máy mạnh hơn sẽ thúc đẩy cho sự phát triển.
Nguyên Vụ trưởng Vụ Cơ sở Đảng, Ban Tổ chức Trung ương lưu ý thêm, chúng ta phải khẩn trương, quyết liệt, khắc phục tình trạng trông chờ ỷ lại, mỗi người đều phải có trách nhiệm, mỗi cơ quan đơn vị đều phải chủ động. Tổng Bí thư đã nhấn mạnh Trung ương làm, địa phương cũng làm, không chờ đợi, thụ động mà phải tích cực, chủ động và khẩn trương mới giải quyết được bài toán.
Dù đã được chuẩn bị kỹ, bài bản, nhưng quá trình triển khai cuộc cách mạng về tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị chắc chắn sẽ gặp khó khăn, thậm chí sẽ có cả những lực cản quyết liệt. Nhưng Tổng Bí thư nhấn mạnh: Chúng ta vẫn phải tiến hành vì muốn có một cơ thể khoẻ mạnh, đôi khi phải “uống thuốc đắng”, phải chịu đau để "phẫu thuật khối u”.
Vì thế, năm mới 2025, năm bản lề cho những quyết sách quan trọng - kỷ nguyên mới mà Việt Nam đang bước vào không chỉ đòi hỏi những chính sách đột phá, mà còn cần một hệ thống hành chính công đủ mạnh để hiện thực hóa hơn nữa các chính sách “do Dân và vì Dân”.
Phân cấp, phân quyền tốt giúp tinh giản được bộ máy
Nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển nhận định, công tác tổ chức có cả vấn đề con người và tổ chức bộ máy. “Trong tổ chức bộ máy, theo nhận thức của tôi, phân cấp, phân quyền rất quan trọng, nếu không muốn nói đây là vấn đề cốt lõi”, ông Hiển nói, nếu phân cấp, phân quyền tốt sẽ giúp tinh giản được tổ chức và bộ máy.
Theo ông Hiển, định hướng của Trung ương “rất hợp lòng dân” như giảm bớt mô hình tổng cục thuộc bộ. “Tôi là người sinh ra ở ngành Thuế, ban đầu thuế chỉ nằm trong sở tài chính (cấp phòng), quy mô nhỏ, vậy Tổng cục Thuế bây giờ câu chuyện thế nào?”
Nhấn mạnh tăng cường phân quyền gắn với trách nhiệm, quyền càng cao, trách nhiệm càng lớn, nguyên Phó Chủ tịch Quốc hội đồng thời lưu ý, phải kiểm soát quyền lực và quan trọng nhất là tự kiểm soát. “Nên xoáy sâu vào câu chuyện tự kiểm soát vì đây là “sức đề kháng”, là cái chúng ta yếu nhất”, ông Hiển nói thêm.
Cách mạng tinh gọn bộ máy là sự đổi mới lần hai
Bày tỏ vui mừng khi Trung ương quyết định thực hiện cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ Thang Văn Phúc nhận xét, hiện bộ máy của chúng ta rất nặng nề cơ chế xin - cho.
“Kỳ này sứ mệnh rất lớn là cách mạng tinh gọn bộ máy. Tôi rất mừng khi thấy một cuộc phát động có tính cách mạng như sự đổi mới lần hai, đụng chạm đến toàn bộ hệ thống chính trị”, ông Phúc nói.
Từ đó, ông Phúc đề xuất, phải phân rõ quyền, rõ việc, rõ trách nhiệm, quy định Chính phủ làm gì, các bộ làm gì, rồi từng cấp làm gì. Có như vậy, mới giảm được biên chế, giảm được tầng trung gian.
“Có 1 con gà mà 6 anh báo cáo làm người ta tưởng 6 con nhưng thực tế chỉ có 1 con thôi”, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ ví von và nhấn mạnh, cấu trúc bộ máy và thể chế tạo ra điểm nghẽn, tạo ra sự trì trệ trong chính bản thân chúng ta để phát huy hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước, sẽ cản trở tiến trình phát triển của đất nước.
Chọn cán bộ đáp ứng công cuộc vươn mình của dân tộc
PGS. TS Lê Minh Thông, nguyên Trợ lý Chủ tịch Quốc hội cho rằng, cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy lần này phải làm từ trên xuống. Và cốt lõi nhất trong tinh gọn bộ máy là nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức trong bộ máy của hệ thống chính trị.
“Muốn như vậy phải đổi mới công tác cán bộ. Đây là chìa khóa vì cán bộ là gốc vấn đề. Làm sao cán bộ được lựa chọn một cách minh bạch, cạnh tranh và thực sự đáp ứng được yêu cầu của công cuộc vươn mình của dân tộc", ông Thông nhấn mạnh và đề xuất 2 giải pháp cụ thể là đổi mới bầu cử và công khai công tác cán bộ.
Theo ông, khi minh bạch và dựa vào dân để làm, công tác cán bộ sẽ khắc phục được tình trạng đúng quy trình mà không đúng người. "Trao cho cán bộ, đảng viên, Nhân dân quyền tham gia vào lựa chọn cán bộ thì chúng ta sẽ có được đội ngũ cán bộ ngang tầm nhiệm vụ", nguyên Trợ lý Chủ tịch Quốc hội khẳng định.
Gỡ nút thắt, tạo động lực mới cho sự phát triển
Đại biểu Quốc hội Hà Sỹ Đồng cho rằng, thể chế là một hệ thống phức hợp gồm ba yếu tố tương tác chặt chẽ: Pháp luật, tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ. Trong đó, con người đóng vai trò trung tâm, là chủ thể tạo ra và thực thi pháp luật, vận hành bộ máy Nhà nước. Pháp luật là nền tảng pháp lý, định hướng cho mọi hoạt động của xã hội. Tổ chức bộ máy là công cụ để thực hiện pháp luật.
Bộ máy cồng kềnh, chồng chéo sẽ làm giảm hiệu quả hoạt động, gây ra nhiều bất cập và kìm hãm sự phát triển. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả công việc mà còn làm giảm động lực làm việc của cán bộ, công chức.
“Xây dựng một hệ thống pháp luật hoàn thiện, tinh gọn bộ máy Nhà nước và nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ là những nhiệm vụ cấp bách. Chỉ khi thực hiện đồng bộ các giải pháp này, chúng ta mới có thể tháo gỡ những nút thắt, tạo động lực mới cho sự phát triển bền vững của đất nước”, ông Hà Sỹ Đồng nhấn mạnh.