Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

Tiếp tục chương trình làm việc phiên họp thứ 26, chiều ngày 10/8, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) sẽ cho ý kiến (lần 2) Dự án Luật PCTN (sửa đổi).

Khách quan, minh bạch và bảo đảm quyền lợi của các bên

Một trong những vấn còn nhiều ý kiến khác nhau là việc xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý về nguồn gốc.

Theo báo cáo của Ủy ban Tư pháp gửi đến UBTVQH, thì ngoài phương án 1 (thu thuế thu nhập cá nhân), phương án 2 (xử phạt hành chính) như dự thảo trình ra Quốc hội tại kỳ họp 5, thì cơ quan này và cơ quan trình dự án luật đề xuất thêm phương án 3 (xác lập quyền sở hữu của Nhà nước thông qua thủ tục tố tụng dân sự). 

Ngày 23/7, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân đã chủ trì làm việc với lãnh đạo các cơ quan hữu quan để thảo luận về phương án xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý về nguồn gốc.

“Tại cuộc họp, các cơ quan tham dự đã thống nhất bổ sung thêm phương án xác lập quyền sở hữu của Nhà nước tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc theo thủ tục giải quyết vụ việc, vụ án dân sự tại Tòa án để xin ý kiến UBTVQH, Bộ Chính trị và báo cáo Quốc hội”, Ủy ban Tư pháp báo cáo.

Ủy ban Tư pháp cho hay, ưu điểm của phương án này là vừa thể hiện được thái độ mạnh mẽ của Nhà nước, vừa giải quyết được những vướng mắc trong kiểm soát tài sản, thu nhập của Luật PCTN hiện hành; góp phần khuyến khích sự minh bạch trong kê khai tài sản, thu nhập; nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác PCTN.

Đồng thời, bảo đảm được tính khách quan, minh bạch và bảo đảm quyền lợi của các bên thì việc phán quyết tính hợp lý của việc giải trình và xác lập sở hữu đối với tài sản, thu nhập tăng thêm phải do Tòa án quyết định thông qua thủ tục tố tụng dân sự, có tranh tụng, đối đáp công khai, có sự tham gia của luật sư, người bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các bên, bảo đảm tính dân chủ, thận trọng, khách quan.

Đây cũng là hình thức xử lý mà nhiều nước trên thế giới đang áp dụng. Theo thống kê của Ngân hàng Thế giới thì đến năm 2011 có khoảng 25 quốc gia quy định về thu hồi tài sản không dựa trên kết án hình sự.

Ưu điểm nữa của phương án này là không phải sửa đổi pháp luật về dân sự và pháp luật về tố tụng dân sự.

Điều 160 của Bộ luật Dân sự về nguyên tắc xác lập quyền sở hữu quy định “quyền sở hữu, quyền khác được xác lập, thực hiện trong trường hợp Bộ luật này, Luật khác có quy định” nên Khoản 1 Điều 47 của Dự thảo Luật mới đã bổ sung quy định về “xác lập quyền sở hữu của Nhà nước đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc” là phù hợp với quy định của Bộ luật Dân sự.

Cơ quan kiểm soát tài sản vẫn phải có trách nhiệm chứng minh

Về tố tụng dân sự, đối với trường hợp người có nghĩa vụ kê khai đồng ý bằng văn bản với Kết luận xác minh thì cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập có đơn yêu cầu và Tòa án tiến hành thụ lý, giải quyết theo thủ tục giải quyết việc dân sự theo quy định tại Phần thứ 6 của Bộ luật Tố tụng Dân sự.

Trường hợp người có nghĩa vụ kê khai không đồng ý với Kết luận xác minh thì cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập khởi kiện và Tòa án thụ lý giải quyết theo thủ tục giải quyết vụ án dân sự theo quy định tại Phần thứ 2 của Bộ luật Tố tụng Dân sự.

Phương án này không mâu thuẫn với quy định về trách nhiệm chứng minh trong tố tụng dân sự (đa số các trường hợp, nghĩa vụ chứng minh thuộc về người khởi kiện).

Luật PCTN hiện hành cũng quy định người có nghĩa vụ kê khai phải có tránh nhiệm giải trình về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm và quy định này tiếp tục được kế thừa trong dự thảo Luật.

Mặt khác, cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập vẫn phải có trách nhiệm chứng minh tính không hợp lý trong việc giải trình về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm của người có nghĩa vụ kê khai.

“Như vậy, trong quá trình tranh tụng, Tòa án phán quyết về tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc thì tài sản, thu nhập tăng thêm đó thuộc sở hữu của Nhà nước”, báo cáo của Ủy ban Tư pháp cho biết.

Qua cân nhắc kỹ ưu điểm, nhược điểm của từng phương án, Ủy ban Tư pháp và cơ quan trình dự án thấy rằng phương án 2 (xử phạt hành chính) có nhiều yếu tố bất hợp lý nên đề nghị không lựa chọn.

Còn giữa phương án 1 và phương án 3, Ủy ban Tư pháp và cơ quan trình dự án lựa chọn phương án 3; bổ sung quy định để giải thích khái niệm “giải trình không hợp lý về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm” tại khoản 9 Điều 3 của Dự thảo Luật.

Tuy nhiên, do còn nhiều ý kiến khác nhau, Ủy ban Tư pháp và cơ quan trình dự án đề nghị UBTVQH báo cáo cấp có thẩm quyền cho ý kiến về 02 phương án: thu thuế thu nhập cá nhân và xác lập quyền sở hữu của Nhà nước thông qua thủ tục tố tụng dân sự.

Trước đó, tại phiên họp thứ 25, UBTVQH giao cơ quan chủ trì thẩm tra phối hợp với cơ quan trình dự án và các cơ quan hữu quan tiếp tục cân nhắc, nghiên cứu để lựa chọn phương án tối ưu, có căn cứ, phù hợp với thực tiễn, báo cáo xin ý kiến các cấp có thẩm quyền trước khi trình Quốc hội thông qua.

Hương Giang