Quốc hội chốt không đổi tên tòa án, ghi âm và ghi hình tại tòa phải có sự đồng ý của chủ tọa. Ảnh: P.Thắng

Tiếp tục kỳ họp thứ 7, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Luật Tổ chức TAND, với 459/464 đại biểu có mặt tán thành (bằng 94,25% tổng số đại biểu Quốc hội), sáng 24/6.

Với luật được thông qua, Quốc hội “chốt” không đổi tên tòa án, tức là không đổi tên TAND tỉnh thành TAND phúc thẩm, TAND huyện thành TAND sơ thẩm mà giữ như luật hiện hành.

Như vậy, tổ chức TAND gồm: TAND Tối cao; TAND Cấp cao; TAND tỉnh; TAND huyện; Tòa án Quân sự Trung ương, Tòa án Quân sự quân khu và tương đương, tòa án quân sự khu vực (gọi chung là tòa án quân sự).

Cạnh đó, có TAND sơ thẩm chuyên biệt Hành chính; TAND sơ thẩm chuyên biệt sở hữu trí tuệ; TAND chuyên biệt phá sản (gọi chung là TAND sơ thẩm chuyên biệt).

Giữ nguyên tên tòa án là phù hợp

Trước khi Quốc hội bấm nút biểu quyết, trình bày cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo luật, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho hay, do còn ý kiến khác nhau về đổi mới TAND cấp tỉnh, TAND cấp huyện theo thẩm quyền xét xử, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo xây dựng 2 phương án và xin ý kiến đại biểu bằng phiếu.

Cụ thể, phương án 1: Giữ nguyên quy định của luật hiện hành về TAND cấp tỉnh, TAND cấp huyện.

Phương án 2: Đổi mới TAND cấp tỉnh thành TAND phúc thẩm, TAND cấp huyện thành TAND sơ thẩm.

Kết quả, bà Lê Thị Nga thông tin có 194/487 đại biểu Quốc hội tán thành phương án 1 (tỷ lệ 39,84%). Trong khi đó, 170/487 đại biểu Quốc hội tán thành phương án 2 (tỷ lệ 34,91%).

“Không có phương án nào đạt quá một nửa tổng số đại biểu Quốc hội tán thành”, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nói.

Sau khi xin ý kiến các đại biểu Quốc hội, TAND Tối cao và Thường trực Ủy ban Tư pháp thống nhất đề nghị tiếp thu đa số đại biểu đã ghi phiếu, tiếp tục giữ nguyên quy định TAND cấp tỉnh, TAND cấp huyện như luật hiện hành.

Dẫn yêu cầu của Nghị quyết số 27: “Những vấn đề thực tiễn đòi hỏi, đã rõ, được thực tiễn chứng minh là đúng, có sự thống nhất cao thì kiên quyết thực hiện; những vấn đề chưa rõ, còn nhiều ý kiến khác nhau thì tiếp tục nghiên cứu…”, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá quy định của dự thảo luật về TAND cấp tỉnh, TAND cấp huyện trình Quốc hội thông qua “là phù hợp”.

Thành lập các tòa án chuyên biệt về hành chính, sở hữu trí tuệ, phá sản

Về thành lập TAND sơ thẩm chuyên biệt, theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, án hành chính là loại việc khó và phức tạp, xảy ra ngày càng nhiều.

“Nếu không có quy định phù hợp thì có thể ảnh hưởng đến tính độc lập của thẩm phán và hội thẩm nhân dân khi giải quyết loại án này”, bà Lê Thị Nga nêu quan điểm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga. Ảnh: P.Thắng

Cũng theo cơ quan thường trực của Quốc hội, vụ việc sở hữu trí tuệ và vụ việc phá sản tuy hiện nay số lượng chưa nhiều, nhưng tính chất phức tạp và ngày càng tăng theo sự phát triển kinh tế của đất nước.

Giải quyết vụ việc sở hữu trí tuệ, phá sản cần có đội ngũ cán bộ chuyên sâu về pháp luật, hiểu biết về các lĩnh vực chuyên môn.

“Việc thành lập các TAND sơ thẩm chuyên biệt về hành chính, sở hữu trí tuệ, phá sản để giải quyết các vụ việc đặc thù là cần thiết, đáp ứng yêu cầu thực tiễn”, theo giải trình của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Sau khi cân nhắc về sự cần thiết, cơ sở chính trị, pháp lý, thực tiễn, ý kiến của nhiều đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tán thành việc thành lập TAND sơ thẩm chuyên biệt.

Theo bà Nga, căn cứ yêu cầu thực tiễn trong thời gian tới, TAND Tối cao sẽ xây dựng đề án, phương án cụ thể đề xuất nơi đặt trụ sở, số lượng từng TAND sơ thẩm chuyên biệt… và báo cáo, xin ý kiến cấp có thẩm quyền cho chủ trương.

Từ đó, sẽ báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định thành lập vào thời điểm phù hợp, trong đó xác định rõ về phạm vi thẩm quyền và các vấn đề khác có liên quan mà đại biểu đã nêu ý kiến.

Để bảo đảm tính thống nhất, không tạo ra khoảng trống pháp luật, Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ đạo, các cơ quan thống nhất bổ sung khoản 5 Điều 152: “Các tòa án tiếp tục thực hiện thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hành chính; xét xử sơ thẩm, giải quyết vụ việc về sở hữu trí tuệ; giải quyết vụ việc phá sản theo quy định của pháp luật tố tụng, pháp luật về phá sản cho đến khi các TAND sơ thẩm chuyên biệt được thành lập và hoạt động theo quy định của luật”.

Chỉ được ghi hình phiên khai mạc, phiên họp và tuyên án

Một điểm mới đáng chú ý nữa là quy định về tham dự và hoạt động thông tin tại phiên tòa, phiên họp.

Trong đó, luật quy định, ghi âm lời nói được thực hiện trong thời gian diễn ra phiên tòa, phiên họp. Việc ghi hình ảnh tại phiên tòa, phiên họp chỉ được thực hiện trong thời gian khai mạc phiên tòa, phiên họp và tuyên án, công bố quyết định.

Ghi âm lời nói, ghi hình ảnh của hội đồng xét xử, thẩm phán phải được sự đồng ý của thẩm phán chủ tọa phiên tòa, phiên họp; trường hợp ghi âm lời nói, ghi hình ảnh của người tiến hành tố tụng khác, người tham gia phiên tòa, phiên họp thì phải được sự đồng ý của họ và thẩm phán chủ tọa phiên tòa, phiên họp.

Nêu quan điểm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nói, ghi âm, ghi hình phải bảo đảm quyền con người, quyền công dân; bảo đảm sự tôn nghiêm của phiên tòa, phiên họp và hoạt động thông tin theo quy định của pháp luật.

Quá trình diễn ra phiên tòa, phiên họp, nhiều thông tin, chứng cứ được công bố nhưng chưa được kiểm chứng, nhất là thông tin về đời tư cá nhân, bí mật gia đình, bí mật kinh doanh…

“Các thông tin, chứng cứ này cần được hội đồng xét xử xem xét, kết luận trong bản án, quyết định”, bà Nga nhấn mạnh.

Luật được Quốc hội thông qua cũng quy định rõ, tòa án tiến hành ghi âm lời nói, ghi hình ảnh diễn biến phiên tòa, phiên họp trong trường hợp cần thiết để phục vụ nhiệm vụ chuyên môn. Việc sử dụng, cung cấp kết quả ghi âm lời nói, ghi hình ảnh diễn biến phiên tòa, phiên họp được thực hiện theo quy định của pháp luật. Chánh án TAND Tối cao được giao quy định chi tiết khoản này.

Với 152 điều, Luật Tổ chức TAND có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2025.