Bộ trưởng Bộ Lao động Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung. Ảnh: P.Thắng

Sáng ngày 17/8, tiếp tục chương trình phiên họp 25, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến Dự án Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi.

Thừa ủy quyền của Thủ tướng, trình bày tờ trình, Bộ trưởng Bộ Lao động Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung cho hay, bám sát các chính sách được Quốc hội thông qua, Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) cụ thể hóa quy định 11 nội dung lớn.

Trong đó, dự thảo luật bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội để hình thành hệ thống BHXH đa tầng; mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; giảm điều kiện về số năm đóng BHXH tối thiểu để được hưởng lương hưu hằng tháng từ 20 năm xuống 15 năm; quy định hưởng BHXH một lần.

Dự thảo luật cũng bổ sung quy định quản lý thu, đóng BHXH nhằm xử lý tình trạng trốn đóng BHXH; căn cứ đóng BHXH bắt buộc…

Ưu, nhược điểm 2 phương án trình

Đề cập đến BHXH một lần, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho hay, đây là vấn đề nhức nhối thời gian qua.

“Để giảm tình trạng hưởng BHXH một lần, giúp người lao động được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi họ đến tuổi nghỉ hưu, Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) đã có nhiều sửa đổi, bổ sung theo hướng gia tăng quyền lợi, tăng tính hấp dẫn khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận BHXH một lần”, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nói.

Theo đó, dự thảo luật quy định điều kiện hưởng lương hưu dễ dàng hơn (giảm từ 20 năm xuống 15 năm).

Người lao động được hưởng trợ cấp hàng tháng trong trường hợp có thời gian đóng BHXH nhưng không đủ điều kiện hưởng lương hưu và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội.

Trong thời gian hưởng trợ cấp hàng tháng, người lao động được hưởng BHYT do ngân sách Nhà nước đảm bảo; hưởng BHYT do quỹ BHXH đóng đối với người lao động sau một năm nghỉ việc không nhận BHXH một lần mà tiếp tục bảo lưu thời gian đóng BHXH.

Ngoài ra, người lao động trong thời gian bị mất việc chưa có việc làm còn được hưởng chính sách hỗ trợ về tín dụng nhằm giải quyết khó khăn tài chính trước mắt của người lao động.

Về quy định hưởng BHXH một lần, dự thảo luật đề xuất 2 phương án.

Phương án 1: Quy định việc hưởng BHXH một lần đối với hai nhóm người lao động khác nhau.

Nhóm 1 là người lao động đã tham gia BHXH trước khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc, có nhu cầu thì được nhận BHXH một lần.

Nhóm 2 là người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ khi Luật BHXH (sửa đổi) có hiệu lực trở đi (dự kiến 1/7/2025) không được nhận BHXH một lần.

Với phương án 1, người lao động được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi họ đến tuổi nghỉ hưu, góp phần ổn định cuộc sống khi về già.

“Trong ngắn hạn, phương án này không giúp duy trì, gia tăng đối tượng tham gia BHXH so với phương án 2 nhưng trong dài hạn, phương án này tối ưu hơn”, theo ông Dung.

Nhược điểm của phương án này, là do chỉ áp dụng đối với người lao động bắt đầu tham gia BHXH từ ngày luật này có hiệu lực, nên với hơn 17,5 triệu người lao động đang tham gia BHXH vẫn có quyền lựa chọn hưởng BHXH một lần.

Do vậy, số người hưởng BHXH một lần không giảm nhiều, đồng thời tạo sự so sánh giữa những người lao động tham gia trước và sau khi Luật này có hiệu lực trong việc hưởng BHXH một lần

Phương án 2: “Sau 12 tháng không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc, không tham gia BHXH tự nguyện và có thời gian đóng BHXH chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng BHXH còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ BHXH”.

Theo đánh giá của Chính phủ, phương án này hài hòa quyền lợi người lao động và chính sách an sinh xã hội lâu dài. Dù số lượt người hưởng BHXH một lần có thể không giảm nhiều so với hiện hành, nhưng khi người lao động hưởng BHXH một lần, họ cũng không hoàn toàn ra khỏi hệ thống do vẫn bảo lưu một phần thời gian đóng còn lại (không ảnh hưởng tới số người tham gia).

Bên cạnh đó, người lao động khi tiếp tục tham gia sẽ được cộng nối thời gian đóng để hưởng chế độ BHXH với quyền lợi hưởng cao hơn.

Tuy nhiên, phương án này cũng có nhược điểm là chưa giải quyết triệt để việc rút BHXH một lần. Người lao động không được giải quyết hưởng BHXH một lần trên toàn bộ thời gian đóng nên có cảm giác giảm quyền lợi trước mắt; đồng thời, có thể xuất hiện tình trạng gia tăng người lao động đề nghị hưởng BHXH một lần trước khi Luật có hiệu lực thi hành.

“Theo phương án này thì tình trạng hưởng BHXH một lần khi còn trẻ (chưa đến tuổi nghỉ hưu) sẽ tiếp tục tiếp diễn trong tương lai», ông Dung nêu.

Chính phủ báo cáo xin ý kiến Quốc hội với 2 phương án trên vì đây là vấn đề lớn, hết sức nhạy cảm, phức tạp.

5 loại ý kiến khác nhau về BHXH một lần

Ở góc độ cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Nguyễn Thúy Anh cho hay, còn nhiều ý kiến khác nhau liên quan quy định BHXH một lần.

Loại ý kiến thứ nhất ủng hộ phương án 1 vì cho rằng tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức ở Việt Nam hiện nay vẫn còn rất cao (68,5%), tích lũy từ tiền lương và thu nhập của người lao động còn thấp, việc rút bảo hiểm xã hội một lần có thể là nguồn tài chính hữu ích để người lao động duy trì, bảo đảm được phần nào cuộc sống trước mắt.

Phương án này cũng không gây xáo trộn, ảnh hưởng tới những người có thời gian bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội trước khi luật này có hiệu lực thi hành.

Loại ý kiến thứ hai lại tán thành phương án 2 với lập luận quy định này giúp người lao động có thêm chi phí để giải quyết những khó khăn trước mắt, nhưng vẫn có những yếu tố động lực để giữ người lao động ở lại hệ thống lâu hơn.

Nếu chọn phương án này, Quỹ BHXH luôn được duy trì ở trạng thái an toàn cao hơn.

Loại ý kiến thứ ba chưa đồng ý với cả hai phương án Chính phủ trình và cho rằng, phương án 1 sẽ tạo sự bất bình đẳng giữa những người tham gia trước và sau khi Luật có hiệu lực, tiềm ẩn gây mất ổn định xã hội, tạo làn sóng ồ ạt rút BHXH một lần. Còn phương án 2 cho rút 50% cũng không hợp lý, chưa giải thích tại sao lại đưa ra tỷ lệ này.

Loại ý kiến thứ tư đề nghị Chính phủ nghiên cứu, có chính sách hỗ trợ người lao động, giúp họ vượt qua khó khăn thật sự, giúp giảm thiểu nguy cơ phải hưởng BHXH một lần hoặc bổ sung chính sách tín dụng ưu đãi đối với người lao động khi bị nghỉ việc.

Loại ý kiến thứ năm đề nghị nghiên cứu tách quỹ hưu trí bắt buộc thành 2 phần, phần bắt buộc đóng ở mức sàn để bảo đảm an sinh xã hội và phần còn lại của thu nhập. Người lao động không có quyền rút phần bắt buộc nhưng được rút phần còn lại. Cả 2 quỹ này đều do cơ quan BHXH quản lý.

Thường trực Ủy ban Xã hội nhận thấy mỗi phương án Chính phủ đưa ra đều có ưu điểm, nhược điểm nhất định. Ý kiến của các cơ quan vẫn còn khác nhau.

Vì vậy, cơ quan thẩm tra đề nghị Chính phủ tiếp tục tham vấn, lấy ý kiến công chúng, đối tượng chịu tác động trực tiếp; tiếp tục rà soát, cân nhắc thêm các phương án khác.

“Để bảo đảm tính thống nhất về quan điểm chỉ đạo, đề nghị Chính phủ khẩn trương báo cáo cấp có thẩm quyền để cho ý kiến chỉ đạo trước khi trình Quốc hội cho ý kiến”, Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội nêu.

Theo thống kê của Chính phủ, sau 7 năm thực hiện Luật BHXH năm 2014, tổng số lượt người hưởng BHXH một lần khoảng 4,5 triệu, trong đó có gần 1,3 triệu lượt người sau khi nhận BHXH một lần tiếp tục quay trở lại thị trường lao động và tham gia BHXH.