Chủ tịch Fidel, Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp và đội bay chuyên cơ tại sân bay Gia Lâm năm 1973 (Bên phải hình là Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ông Nguyễn Văn Oanh (người đứng cạnh tướng Giáp), ông Phan Hồng Tâm (người đứng hàng sau, thứ ba từ phải qua), Nguyễn Văn Hợi (đứng cạnh Thủ tướng Phạm Văn Đồng). Ở giữa ảnh là Thủ tướng Phạm Văn Đồng, ông Fidel Castro và hai nữ tiếp viên. Bên trái hình là Thiếu tướng Lê Văn Tri - Tư lệnh Phòng không Không quân, ông Hồ Văn A, ông Đoàn Min

Chuyến chuyên cơ lịch sử

Khoảng 9 giờ sáng ngày 15/9/1973, Chuyên cơ AN24, số hiệu VN 1094 cất cánh từ phi trường Gia Lâm, Hà Nội đã hạ cánh xuống sân bay Đồng Hới, Quảng Bình. Từ đây, Đoàn tiếp tục đi bằng ô tô vào Quảng Trị. 

Theo lời kể của nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Hoàng Lương, trong suốt thời gian trên máy bay cũng như đi trên đường, Chủ tịch Fidel Castro chăm chú quan sát, nhìn thấy những cánh đồng, đoạn đường, cầu cống và làng mạc bị bom đạn cày xới, nét mặt của Chủ tịch nghiêm lại, đồng cảm và chia sẻ với những hy sinh mất mát to lớn của nhân dân Việt Nam.

Đoàn xe đi được khoảng 20 km từ Đồng Hới, Chủ tịch Fidel Castro bỗng nhiên đề nghị cho dừng xe vì nhìn thấy một số người đang cáng một người bị thương. Chủ tịch cùng Thủ tướng Phạm Văn Đồng xuống xe và hỏi thăm ân cần nữ thanh niên mới 17 tuổi bị thương do bom bi nổ khi cô đang cùng Đoàn Thanh niên địa phương lấp hố bom.

Xúc động mạnh mẽ, Chủ tịch Fidel Castro tức thời lệnh cho Đại sứ Cuba Valdes Vivo bố trí ô tô chở nạn nhân ra Vĩnh Linh cấp cứu và đồng thời, quyết định giúp Việt Nam xây dựng một bệnh viện tại Đồng Hới. Tinh thần “Vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu mình” đã thể hiện trong từng cử chỉ của Chủ tịch Fidel Castro.

Trong chuyến đi này, Chủ tịch Fidel Castro đã thực hiện được một trong những ước nguyện của mình là tới thăm vùng đất mới được giải phóng Quảng Trị và gặp gỡ Lãnh đạo Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam.Chủ tịch Fidel Castro thăm các chiến sĩ tại Quảng Trị. Ảnh tư liệu

Sau buổi gặp mặt với đại diện Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại “thủ đô” Cam Lộ, Quảng Trị, Chủ tịch Fidel Castro thăm và dự mít tinh tại cao điểm 241 Tân Lâm, vốn là căn cứ lớn của Mỹ mới được ta giải phóng, nơi vẫn còn ngổn ngang xác xe tăng, thiết giáp, đại bác của địch. 

Với vóc dáng to lớn, oai phong lẫm liệt, trong bộ quân phục xanh ô liu, đội mũ lưỡi trai, đi giày cao cổ, được các chiến sĩ giải phóng bao quanh, Chủ tịch Fidel Castro phất cao lá cờ của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam và dõng dạc hô to như mệnh lệnh: “Các đồng chí hãy mang lá cờ bách chiến bách thắng này cắm tại Sài Gòn! Hẹn gặp lại tại Sài Gòn sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng!”.

Chuyến thăm Việt Nam đầu tiên của Chủ tịch Fidel Castro và sự hiện diện của nhà lãnh đạo kiệt xuất của nhân dân Cuba anh em, người bạn lớn của nhân dân Việt Nam, vị Nguyên thủ nước ngoài đầu tiên đặt chân tới tuyến lửa ở vùng đất vừa mới được giải phóng ở miền Nam Việt Nam đã trở thành nguồn động viên và cổ vũ lớn lao đối với quân và dân ta, nhất là nhân dân miền Nam trong cuộc đấu tranh giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Gặp lại tổ lái ngày ấy

Cơ trưởng chuyến bay, Đại tá Nguyễn Văn Oanh, quê Hoằng Hóa, Thanh Hóa. Đi bộ đội từ năm 1953, năm 1954, được tuyển vào không quân. Từ năm 1955, ông học lái máy bay ở Trường Hàng không Ba-la-xốp, thuộc Nga. Ông Oanh thuộc khóa đầu tiên của Không quân Việt Nam, hiện đã nghỉ hưu ở đường Hồ Văn Huê, quận Phú Nhuận, TP. Hồ Chí Minh.

Hoa tiêu chuyến bay Đoàn Minh Hội, quê Sóc Sơn, Hà Nội, nhưng theo gia đình vào Nam từ nhỏ. 15 tuổi, Đoàn Minh Hội đi bộ đội thuộc tỉnh đội Mỹ Tho. Năm 1954, tập kết ra Bắc. Từ 1965 - 1966, được cử theo học Trường Hoa tiêu cao cấp của Ki-rô-vô-grát ở Ukraine, Liên Xô cũ, về nước vào phục vụ trong không quân. Hiện nghỉ hưu ở đường Đống Đa, quận Tân Bình, TP. Hồ Chí Minh.

Ở vào cái tuổi xưa nay hiếm, nhưng mỗi khi nhớ lại chuyến bay đưa Chủ tịch Fidel Castro vào thăm chiến trường miền Nam, ông Oanh và ông Hội đều thấy tự hào. Ông Hội kể: “Cuối tháng 12/1972, chúng ta đánh thắng Mỹ với chiến dịch Điện Biên Phủ trên không tại Hà Nội. Tháng 3/1973, Chủ tịch Fidel qua thăm Việt Nam và ngỏ ý muốn đi thăm chiến trường miền Nam. Lúc đó, còn nhiều tổ bay chuyên cơ khác, nhưng chúng tôi may mắn được cấp trên giao nhiệm vụ đặc biệt này”. Ông Oanh cho biết thêm: “Khoảng 8 giờ sáng ngày 15/9/1973, chúng tôi được lệnh đưa Chủ tịch Fidel Castro, vào thăm chiến trường miền Nam. Khi cấp trên quyết định giao cho chúng tôi, thì chúng tôi rất phấn khởi, tự hào”. 

Để giữ bí mật tuyệt đối cho chuyến đi, sau khi hạ cánh tại sân bay Đồng Hới, tổ bay được lệnh bay trở lại Gia Lâm ngay sau đó. Đến khi trở về lại quay vào đón Đoàn. Khi Chủ tịch Fidel Castro thăm chiến trường miền Nam trở về, Đại tướng, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Võ Nguyên Giáp, và Thượng tướng, Tư lệnh Phòng không -  Không quân Lê Văn Tri ra đón Đoàn ở sân bay Gia Lâm. 

Ông Oanh nói, cả tổ bay cũng được chụp chung với lãnh tụ Fidel và ba vị lãnh đạo tối cao của chúng ta. Bức ảnh do người phụ trách chụp ảnh của Chính phủ, Đinh Đăng Định chụp. Bức ảnh trắng đen đó đến nay vẫn còn và được những người trong cuộc coi như một báu vật của đời mình. Hiện ở nhà ông Nguyễn Văn Oanh và ông Hội vẫn còn treo trang trọng bức ảnh này.

Th.Tiên - Ng.Thịnh