Ủy viên Thường trực Uỷ ban Tài chính Ngân sách, ĐBQH Bùi Đức Thụ. Ảnh: Thảo Nguyên

+ Nhiều ĐBQH bày tỏ lo lắng việc quản lý, sử dụng vốn ODA vẫn gây thất thoát, lãng phí. Ông đánh giá vấn đề này như thế nào?

- Tôi thấy nguồn vốn ODA thời gian qua được sử dụng đóng góp lớn cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên qua kiểm tra, giám sát cho thấy chưa thực sự hiệu quả. Biểu hiện ở chỗ, các dự án này đã thực sự cấp bách cần đầu tư  hay chưa? Thực tế cho thấy, một  số dự  án cần thiết nhưng nếu sắp xếp theo thứ tự ưu tiên, tính cấp bách thì tôi cho rằng có nhiều sự án khác còn cấp bách hơn.

Trong các hiệp định ký vay ODA với nước ngoài, cá biệt có một số hiệp định cho thấy có chỗ ảnh hưởng đến hiệu qủa sử dụng nguồn vốn ODA. Ví dụ như quy định về nhà thầu đối với nước ngoài là tương đối rộng; hay một số nguyên nhiên vật liệu phải sử dụng của nước cấp ODA.

Chính vì vậy, cũng làm đội nên chi phí đối với dự án, công trình, điều này cũng đồng nghĩa với việc giảm thiểu hiệu quả sử dụng nguồn vốn này.

+ Vậy công tác giám sát đối với nguồn vốn ODA đã được thực hiện như thế nào?

- Ủy ban Tài chính Ngân sách đã giám sát ở phạm vi ủy ban và đã có báo cáo tổng quan về tình hình nợ công, trong đó nêu lên những vấn đề đặt ra và kiến nghị. Song, để xem xét đầy đủ cần có khâu giám sát ở tầm cao hơn, ít ra phải là giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội hoặc là giám sát tối cao của Quốc hội như một số đề nghị ĐBQH.

Tôi cho rằng, nếu giám sát ở phạm vi rộng như vậy và có thời gian nhất định huy động lực lượng của các cơ quan Quốc hội và Chính phủ vào cuộc thì bức tranh nợ công về những kết quả đạt được, những  yếu kém, bất cập và nguyên nhân của nó, định hướng  để khắc phục sẽ rõ hơn.

+ Cái khó trong thực hiện giám sát vốn vay ODA là gì? Liệu có “vùng cấm”nào không?

- Quản lý vốn đầu tư nói riêng và quản lý tài chính, tài sản công nói chung, chúng ta không có “vùng cấm”. Những vấn đề ngay cả bảo mật vẫn được kiểm toán và báo cáo theo cơ chế bảo mật quy định chứ không có một vấn đề nào mà các cơ quan, tổ chức không có quyền kiểm tra, giám sát.

Cái khó của Quốc hội hiện tại trong việc giám sát vốn vay ODA là đối tượng sử dụng ODA tương đối rộng, trải dài ở các bộ, ngành, địa phương nằm trong các dự án, công trình. Trong khi đó, Quốc hội với các bộ máy chuyên trách hiện nay chỉ chiếm 30%, nhiệm vụ  giám sát  tài chính, ngân sách của Ủy ban Tài chính Ngân sách rất rộng và thực hiện chủ yếu giám sát tối cao do vậy với việc giám sát từng công trình, từng hiệu quả sử dụng một  là khó khăn.

Để thực hiện việc này phải sử  dụng công cụ Nhà nước như Kiểm toán nhà nước như “cánh tay kéo dài” của Quốc hội để giúp Quốc hội xem xét việc quản lý sử dụng nguồn vốn ODA cũng như nguồn vốn công khác được sử dụng có hiệu quả và đúng pháp luật  không? .

+ Có ý kiến cho rằng cần phải có ý thức “tốt nghiệp ODA”. Trong lúc ngân sách còn khó khăn cần nguồn vốn đầu tư phát triển, theo ông có nên không? 

- Tôi không đồng ý. Để đầu tư phát triển kinh tế bứt phá và thực hiện mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo lộ trình  đã đề ra thì nhu cầu về vốn đầu tư của chúng ta rất lớn. Hiện nay, huy động trong nước vẫn còn dư địa nhưng chỉ huy động tối đa cái đó thì không thể đạt được mục tiêu, do vậy huy dộng nguồn lực ngoài nước vẫn còn là vấn đề thời sự. Mặt khác, vay ODA có nhiều lợi thế hơn so với vay huy động trong nước.

Những năm gần đây cùng với bội chi ngân sách nhà nước, huy động cho trái phiếu Chính phủ, vay đảo nợ , chúng ta phải huy động trên 400 ngàn tỷ và  huy động từ thị trường trong nước vẫn được thực hiện. Tuy nhiên, nền kinh tế của chúng ta là vay thương mại lãi suất cao, đến nay đã hạ liên tục nhưng so với ODA thì lãi suất vẫn cao.

Hơn nữa, tỷ trọng vay từ 1 năm đến 5 năm chiếm tỷ trọng rất lớn cho ngân sách đầu tư trung, dài hạn, do vậy áp lực đối với nghĩa vụ trả nợ hàng năm cao. Như năm 2014, chúng ta phải trả nợ lên đến hơn 26% GDP, năm 2015 nếu thực hiện trả nợ đúng hạn lên đến 280 nghìn tỷ, trong đó cân đối ngân sách của mình trình ra Quốc hội chỉ có 150 nghìn tỷ. Như vậy, 130 nghìn tỷ còn lại chúng ta buộc phải đảo nợ, vay mới để thanh toán nợ đến hạn.

Cho nên, để giảm áp lực trả nợ từng năm, ngoài việc quản lý sử dụng ODA cũng như các khoản vay phải hết sức tiết kiệm, phải giảm dần bội chi ngân sách, phải cơ cấu lại trên tinh thần triệt để tiết kiệm đối với chi đầu tư  và chi thường xuyên.

Tôi cho rằng cơ cấu nguồn vay nợ của Nhà nước theo hướng tranh thủ nguồn nước ngoài vì dài hạn và lãi suất thấp hơn thì sẽ giảm được tỷ trọng thời hạn vay ngắn hạn của nguồn vay vốn Chính phủ, qua đó sẽ giảm được áp lực trả nợ hàng năm của ngân sách.

+ Để quản lý và sử dụng hiệu quả nguồn vốn ODA cần phải tập trung vào những vấn đề gì, thưa ông? 

- Như tôi đã nói ở trên, đối với nguồn vốn ODA ký cam kết với từng dự án một thì trước hết dự án đó phải cần thiết, cấp bách. Thứ hai là phải bảo đảm một loạt quy định. Ví dụ như suất đầu tư so với một dự án tương đương đầu tư từ nguồn vốn trong nước thì suất đầu tư đó phải nhỏ hơn vì được vay dài hạn hơn, lãi suất thấp hơn. Nếu mà suất đầu tư đó cao hơn thì rõ ràng là không hiệu quả, trong quá trình thẩm định để đầu tư tôi đề nghị phải dừng những dự án như vậy.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

Thảo Nguyên (ghi)