(Thanh tra) - Đó là một trong những đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và tổ chức thực hiện công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong đề tài khoa học cấp bộ “Công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa” do TS Tạ Thu Thuỷ, Vụ Tổ chức Cán bộ, Thanh tra Chính phủ làm chủ nhiệm.
Đề tài đã được Hội đồng tư vấn đánh giá nghiệm thu của Thanh tra Chính phủ tổ chức nghiệm thu vào ngày 15/12.
Trình bày kết quả nghiên cứu, TS Tạ Thu Thủy nhận định rằng, hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo là lĩnh vực phản ánh rõ nét và sinh động nhất việc thực thi pháp luật, nơi quyền con người và quyền công dân được bảo vệ một cách trực tiếp, cụ thể; đồng thời đây cũng là công cụ quan trọng, hiệu quả trong việc phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực trong hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước.
“Do đó, yêu cầu bảo đảm công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong các hoạt động này có ý nghĩa bản chất đối với việc xây dựng và vận hành Nhà nước pháp quyền XHCN, vừa nhằm bảo đảm quyền giám sát của Nhân dân, vừa góp phần củng cố tính liêm chính, hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và tăng cường niềm tin xã hội đối với Nhà nước”, TS Tạ Thu Thủy nhấn mạnh.
Tuy nhiên, theo TS Tạ Thu Thủy, cả về phương diện lý luận, pháp lý và thực tiễn, vấn đề công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết giải quyết khiếu nại, tố cáo ở Việt Nam hiện nay vẫn còn thiếu tính hệ thống, chưa được nhận thức, quy định và tổ chức thực hiện một cách đầy đủ.
“Đây chính là khoảng trống mà đề tài hướng đến nghiên cứu, làm rõ và đề xuất giải pháp hoàn thiện”, bà Thủy cho biết.
Cũng theo bà Thủy, mặc dù công tác công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo đã có những bước tiến đáp ứng cơ bản yêu cầu của Nhà nước pháp quyền XHCN; tuy nhiên vẫn cần được tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện về mặt pháp lý và nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện nhằm tương xứng với vai trò của cơ quan thanh tra trong kiểm soát quyền lực hành pháp và bảo đảm quyền con người, quyền công dân.
Từ thực tiễn đó, chủ nhiệm đề tài đã đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật và tổ chức thực hiện công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Theo đó, trong hoạt động thanh tra cần nghiên cứu hoàn thiện quy định mở rộng phạm vi công khai thông tin liên quan đến quá trình thực hiện kết luận thanh tra nhằm tăng cường khả năng giám sát của xã hội đối với hiệu quả và mức độ tuân thủ sau thanh tra.
Theo hướng này, cần quy định rõ trách nhiệm công khai hóa các kết quả và biện pháp xử lý phát sinh từ kết luận thanh tra. Hoàn thiện quy định nhằm đa dạng hóa và chuẩn hóa các hình thức công khai thông tin nhằm bảo đảm thông tin liên quan đến kết quả hoạt động thanh tra được phổ biến rộng rãi, kịp thời và dễ tiếp cận.
Nghiên cứu quy định cụ thể, chặt chẽ hơn về các trường hợp không công khai hoặc chỉ được công khai trong phạm vi giới hạn nhằm bảo đảm hài hòa giữa yêu cầu minh bạch và yêu cầu bảo vệ thông tin thuộc diện cần giữ bí mật. Việc áp dụng cơ chế không công khai hoặc công khai hạn chế phải đi kèm với nghĩa vụ giải trình cụ thể của cơ quan cung cấp thông tin về: căn cứ pháp lý của việc hạn chế công khai; phạm vi, mức độ thông tin bị hạn chế; và thời điểm hoặc điều kiện có thể công khai trở lại (nếu có).
“Quy định này nhằm ngăn ngừa tình trạng lạm dụng lý do bí mật để né tránh trách nhiệm công khai, bảo đảm quyền được biết và quyền giám sát của công dân được tôn trọng một cách thực chất”, bà Thủy nói.
Theo TS Tạ Thu Thủy, tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện các quy định về công khai minh bạch về thẩm quyền, trách nhiệm của người tiến hành thanh tra; trình tự, thủ tục và kiểm soát hoạt động đoàn thanh tra.
Về các giải pháp hoàn thiện pháp luật về công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình trong hoạt động giải quyết khiếu nại, tố cáo, chủ nhiệm đề tài đề xuất, nghiên cứu bổ sung quy định trực tiếp về bảo đảm tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình vào nguyên tắc giải quyết khiếu nại tại Điều 4 Luật Khiếu nại;
Sửa đổi, thống nhất thời hiệu khiếu nại quy định tại Điều 9 Luật Khiếu nại với thời hiệu khởi kiện vụ án hành chính theo Điều 116 Luật Tố tụng hành chính, bảo đảm sự tương thích giữa quyền khiếu nại và quyền tiếp cận tòa án;
Sửa đổi, thống nhất quy định về cách tính thời hạn thụ lý đơn khiếu nại giữa Luật Khiếu nại và Nghị định số 124, tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để cơ quan giải quyết khiếu nại, tố cáo, công khai, giải trình minh bạch về tiến độ xử lý đơn.
Nghiên cứu hướng dẫn rõ hơn về “lý do chính đáng” không thụ lý giải quyết khiếu nại tại khoản 6 Điều 11 của Luật Khiếu nại nhằm đảm bảo quyền khiếu nại của công dân, cơ quan, tổ chức.
Đáng chú ý, xây dựng chính quyền số, xã hội số như định hướng tại Nghị quyết số 57 việc xây dựng chính quyền số trong thanh tra sẽ rút ngắn thời gian thanh tra, giảm bớt thời gian và công sức trong việc phải thu thập thông tin, tài liệu phục vụ cho công tác thanh tra, góp phần thực hiện nguyên tắc “không làm ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, cá nhân là đối tượng thanh tra và cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan”.
Ngoài ra, giải pháp ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và Big Data để giám sát an toàn thông tin và nâng cao hiệu quả vận hành cũng cần ưu tiên triển khai thực hiện. Các công nghệ tiên tiến này sẽ hỗ trợ phân tích dữ liệu, phát hiện sớm các hành vi vi phạm thanh tra.
TS Tạ Thu Thủy nhấn mạnh: Công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình không chỉ là nguyên tắc quản trị, mà là trụ cột của Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Việc bảo đảm các nguyên tắc này trong hoạt động thanh tra và giải quyết khiếu nại, tố cáo sẽ góp phần tạo lập một nền hành chính trong sạch, minh bạch, hiệu lực và hiệu quả; củng cố niềm tin của nhân dân; đồng thời bảo đảm để mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân hoạt động đúng khuôn khổ pháp luật.
Với những kết quả đạt được, đề tài được Hội đồng nghiệm thu đánh giá xếp loại Xuất sắc.
